انتشار نسخه دیجیتالی دانشنامه های«فرهنگ مردم ایران» و «تهران بزرگ»

علیرضا هاشمی

دبا: نسخه دیجیتال دانشنامه­های «فرهنگ­مردم ایران» و «تهران بزرگ» بر روی سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی قرار گرفت. به گفته معاون فناوری اطلاعات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی در حال حاضر دو جلد نخست دانشنامه «فرهنگ­مردم ایران» شامل 573 مدخل بر روی سایت مرکز قرار گرفته است و مداخل مربوط به جلد سوم نیز در حال ورود به سایت است.همچنین جلد اول و دوم دانشنامه «تهران بزرگ» که مربوط به شمیرانات می­شود و حاوی 1480 مدخل است در سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بارگذاری شده است.

شایان ذکر است که دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ترجمه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به زبان عربی، دانشنامۀ «ایران»، دانشنامۀ «فرهنگ­مردم ایران» و دانشنامۀ « تهران بزرگ» را به صورت دیجیتال بر روی سایت مرکز قرار داده است ومحققان و پژوهشگران و علاقمندان می­توانند از آن به شکل رایگان استفاده کنند.

درباره دانشنامه « فرهنگ مردم ایران»

پروژۀ دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران از اردیبهشت 1387 شروع به کار کرده است. دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران دانشنامه‌ای تخصصی و مفصل در حوزۀ فولکلور و مردم‌شناسی ایران است که 3000 مدخل (عنوان) را در بردارد.

عناوین این دانشنامه را در 3 حوزۀ کلی می‌توان طبقه‌بندی کرد: موضوعات مربوط به زندگی مادی، معنوی و اجتماعی. عنوانهای این دانشنامه از تنوع فراوانی برخوردارند و زوایای مختلف فرهنگ و فولکلور ایرانیان را بازتاب می‌دهند. خوراک و نوشیدنیها و انواع چاشنیها، پوشاک و زیورها، آداب و رسوم، آیینها و مناسک، دانشهای عامیانه، باورها، ابزار کار و اسباب خانه، حیوانات و گیاهان، پدیده‌های طبیعی و شخصیتها و کتابهای مهم و مرتبط با فولکور و مردم‌شناسی ایران از جمله موضوعات آن به شمار می‌روند.

بیش از ۱۲۰ پژوهشگر و مولف ایرانی و خارجی با این دانشنامه همکاری مداوم داشته و تحقیق و تالیف مقالات آن را برعهده دارند. شماری از مولفان و پژوهشگران همکار با این دانشنامه در زمره برجسته‌ترین دانشمندان و محققان ایران و جهان هستند و برخی دیگر دانش‌آموختگان جوانی هستند که با گذراندن دوره‌های آموزشی در این بخش به پژوهشگران و مولفان حرفه‌ای تبدیل شده‌اند.

دو هیأت علمی بر کار این دانشنامه نظارت دارند. شورای علمی دانشنامه، متشکل از 27 عضو، که شامل سرشناس‌ترین متخصصان حوزۀ فرهنگ و فولکلور، ادبیات شفاهی و مردم‌شناسی در ایران هستند.همچنین هیأت مشاوران عالی این دانشنامه متشکل از 15 نفر از برجسته‌ترین دانشمندان حوزه‌های گوناگون علوم انسانی، سیاستها و خطوط کلی این دانشنامه را راهبری می‌کنند.

جلد نخست مجموعه دانشنامه «فرهنگ مردم ایران» که در سال ۹۲ منتشر شد، حدود ۴۰۰ مدخل از «آب» تا «باران» را دربرمی‌گیرد. جلد دوم این دانشنامه دارای ۲۷۷ مدخل است و از «باران خواهی» تا «توت» را شامل می‌شود. جلد سوم هم به حرف‌های «ت» تا «خ» اختصاص دارد و دارای ۳۱۰ مدخل است که با مدخل «توت ابوالفضل» آغاز می‌شود و با مدخل «خرمن و خرمن کوبی» پایان می‌یابد.

درباره دانشنامه «تهران بزرگ»

دانشنامۀ تهران بزرگ، دانشنامه‌ای تفصیلی و تخصصی است که به منظور تدوین مرجع جامع، موثق و ناظر بر همۀ جنبه‌های حیات مادی و معنوی تهران بزرگ طراحی شده است.

تحولات شتابناک تهران در چند دهۀ گذشته به ویژه تحولات این شهر پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مهاجرت گسترده به تهران، چهرۀ این شهر را به قدری دگرگون ساخته که با هویت چند دهۀ پیش خود فاصلۀ بسیار گرفته است. این دگرگونیها چنان است که حال و هوای تهران چند دهۀ پیش را باید در گفته‌های کهنسالان جستجو کرد. از اینرو مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی بر آن شده است تا برای ثبت هویت در حال دگرگونی تهران برای نسلهای آینده تدوین دانشنامه‌ای تفصیلی و تخصصی با موضوع تهران بزرگ را در دستور کار خود قرار دهد. آنچه که امروز کلان شهر تهران یا تهران بزرگ نامیده می‌شود، نتیجۀ گسترش کالبدی تهران به ویژه گسترش آن از دهۀ 1340ش به این سو است. با بررسی سرشماریهای سالهای 1335، 1345 و 1355ش، درمی‌یابیم که در طول این دو دهه، 108 روستا در کلانشهر تهران ادغام و به محله‌هایی از این شهر بدل شده‌اند. این روستاها از لحاظ وابستگی به 3 ناحیۀ شمیران، کن و ری وابسته بودند که تا پیش از دهۀ 1340ش واحدهایی جدا از شهر تهران به شمار می‌رفتند و از لحاظ فرهنگی و اقتصادی ویژگیهای خود را داشته‌اند. از اینرو به منظور ثبت هویت هر یک از این نواحی، دانشنامۀ تهران در 3 بخش تدوین خواهد شد. بخش نخست شمیران، بخش دوم تهران و بخش سوم ری. هر یک از این 3 بخش دارای عناوین خاص خود است که به ترتیب حروف الفبا تنظیم خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود دانشنامۀ بزرگ تهران دربرگیرندۀ حدود 12 هزار مقاله باشد که شامل موضوعاتی گوناگون از جنبه‌های حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تهران بزرگ خصوصاً در 200 سال گذشته خواهد بود.

این اولین دائرة المعارف محلی است که بیش از 1300 مدخل در بخش شمیران، 500 مدخل در بخش تهران و ری و بيش از 100 تصوير را دربر مي گيرد و از منابع غنی و مرجع تهران شناسی محسوب می شود.

نشانی دانشنامه­ها که به صورت رایگان بر روی سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی قرار گرفته است ومحققانوپژوهشگرانوعلاقمندانمی­توانندازآنبهشکلرایگاناستفادهکنند، به شرح زیر است:

دانشنامه «فرهنگ مردم ایران»

دانشنامه «تهران بزرگ»

دانشنامه «ایران»

دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

ترجمه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به زبان عربی