آیین های گذر در ایران

گروه کتاب و رسانه

اسدیان، محمد 1384، آیین های گذر در ایران،  تهران، نشر روشنان
«اصطلاح گذر یا گذار درواقع گذشتن و درآمدن از یک مرحله به مرحلهای دیگر از حیات زیستی و فرهنگی است که با آیین ها و مراسمی ویژه همراه می شود. »  رویدادهای مهم زندگی انسان همچون تولد، بلوغ، ازدواج و مرگ معمولا ً با مراسم و مناسک گذر همراه اند. این مناسک از فرهنگی به فرهنگ دیگر تفاوت می کنند.  میرچا الیاده می گوید: «آیین ها و نمادگرایی های گذر، مفهوم ویژه ای از وجود انسان بیان می دارند: انسان با گذر از وضع غیرکامل جنینی به وضع کامل و بلوغ، انسان کاملی می شود. در یک کلام ممکن است گفته شود که وجود انسان تکامل را در مجموعه ای از آیین های گذر، با آشنا سازی های متوالی به دست می آورد.»
محمد اسدیان در کتاب آیین های گذر در ایران به بررسی آیین های مربوط به زادن و کودکی، بلوغ و ازدواج  و مرگ و سوگ پرداخته است.  مباحث این کتاب بر اساس مراحل مختلف گذار : تفکیک یا جدایی، انتقال، پیوستگی و رازآموزی بررسی و تدوین شده اند. برای مثال تولد، مرحله ای از گذار تلقی می شود چرا که نوزاد از درون مادر جدا می گردد و به زندگی جدید پای می گذارد. پس از آن برای نوزاد نام انتخاب می کنند و این گونه او هویت می یابد و در جایگاه و گروهی خاص قرار می گیرد. بلوغ نیز با تحولات جسمی و روحی که در انسان ایجاد می کند او را وارد مرحله ی جدیدی از زندگی می نماید مرحله ی زن شدن و یا مرد شدن. فردی که به بلوغ می رسد وظایف وتکالیف جدیدی می یابد و در جامعه به عنوان عنصری ویژه پذیرفته می شود. ازدواج مرحله ای دیگر از زندگی است که تشکیل خانواده و تداوم نسل را به همراه دارد. پیوندی زیستی-اجتماعی و مبتنی بر ساخت های دینی و اقتصادی که نسل های آینده را به وجود می آورد. ازدواج وظایف و مسئولیت های جدیدی را برای افراد (زن و مرد) تعریف می کند.  در آخر، مرگ، مرحله ی گذار از  بودن به نبودن است. مرگ در نزد ایرانیان مساوی است با شروع حیاتی دیگر در دنیایی دیگر. گام گذاشتن به زندگی پس از مرگ نیز مرحله ای مهم از زندگی انسان می باشد و به دلیل ناشناخته و مرموز بودن، اهمیت بیشتری می یابد. مراسم سوگواری مختلفی برای مرگ افراد برگزار می شود. آیین های گذر علاوه بر این که مراسم شادمانی، سوگواری و... هستند، موقعیتی برای گردهم آیی افراد و کنش جمعی فراهم می آورند. این امر به تقویت روحیه ی جمعی می انجامد و به زندگی معنا می بخشد. می توان گفت آیین های گذر، سنت هایی دیرینه اند که برای معنابخشی به زندگی روزمره پدید آمده اند.

تهیه و تنظیم: حامده سبحانی