پیشگفتاری برزندگی وآثار همفری جنینگز

توماس لیچ ترجمه محسن قادری

پیشگفتار
در این مقاله و مقاله ای که درپی می آید می کوشم با نگاه به فیلم های کلیدی دوران جنگ همفری جنینگز به نبود هرگونه گفتمان بنیادی پیرامون آثار او بپردازم.می کوشم به تاثیرات چیزی بپردازم که آن را نبود آشکار تحلیل دقیق می خوانم. آنگاه به چارچوب های رایجی که از درون آنها به جنینگز نگریسته می شود می پردازم و از این راه خواهم دید که آیا این چارچوب ها برای نگریستن به هنرمندی بس پیچیده چون همفری جنینگزمناسب اند یا نه.در مقاله دوم به ابن موضوع می پردازم که نگاه به همفری جنینگز همچون هوادار آغازین جنبش سینمایی «سینمای سوم» بسیار شایسته تر است.
این جنبش که در دهه 1960 از سوی دو سینماگر آرژانتینی فرناندو سولاناس و اوکتاویو گتینو با بیانه« به سوی سینمای سوم»طرح شد در پی سینمای گفتمان وتقابل بود.من به این موضوع می پردازم که این امر چگونه در دیدگاه تبلیغاتی و میهن دوستانه دوران جنگ جنینگز کاربرد می یابد.به ویژه،به این موضوع می پردازم که آثار دوران جنگ او تا چه میزان از دید شکل و محتوا با « سینمای نخست» که دربیانیه سولاناس وگتینو طرح شده در تقابل بوده اند.
همفری جنینگز(1950-1907)شاعر،نقاش،روشنفکر ومردم شناس بود.اوهمچنین یکی از فیلم سازان محوری جنبش مستند بریتانیای دوران جنگ بود.فیلم های او نه تنها در دوران خود او که در تاریخ سینما نیزهمچون آثاری کلیدی سینمای بریتانیا شناخته می شوند.جنینگز مردی از طبقه میانه،چهره ای فرهیخته و دانش آموخته دانشگاه کمبریج بود.اوبا دوستانش الوار و برتون(شاعران سرشناس فرانسوی)در برپایی نخستین نمایشگاه سورئالیست بریتانیا شرکت جست و نقاشی ها و عکس های سورئالیستی خود را به نمایش گذاشت.جنینگزهمچنین به همراه هریسون و چارلز مگ یکی ازپایه گذاران جنبش مردم شناسی « مشاهده جمعی»بود.اهداف این جنبش این گونه بیان شده است:« پژوهش کمی وکیفی افکار عمومی با مشاهده مستقیم رفتار در مکان های همگانی و فراتر از همه با گوش سپردن به گفت و گوهای مردم...شکلی از گوش سپاری(استراق سمع) کم و بیش سامان یافته دیداری و شنیداری.»(لاول و هیلیر ،1972،ص 64).این جنبش گزارش هایی از مشاهده گرانی از سراسر کشور در موضوعاتی چون شمار افراد ریشو،ویا انواع و اقسام کلاه هایی که مردم هنگام رفتن به سینما به سر می گذاشتند را گرد می آورد تا تصویری(گو سورئالیست) از بریتانیا به دست دهد. جنینگز افزون براین مجذوب انقلاب صنعتی نیز بود ودر سراسر زندگی خود مقالاتی درباره علل و تاثیرات اجتماعی این انقلاب در کتابی به نام «پاندیمونیم» (غوغا) نگاشت(جنینگز،1985)که پس از مرگش انتشار یافت.هنگام بررسی زندگی و آثار جنینگز توجه به همه این جنبه ها بسیاراهمیت دارد زیرا وی در ساخت آثارش همه آنها را به گونه ای اغلب مستقیم به کاربرده است.

***

فیلم های جنینگز

پیشگامان مستند
جنینگزکوشش های فیلم سازی خود را در1934 با تدوین فیلم « شتاب پست» برای واحد فیلم سازی اداره پست همگانی آغاز نهاد.او با پیوستن به این واحد فیلم سازی در شمار زیادی از تولیدات آن همکاری جست(از جمله کارگردانی مشترک فیلم « زایش آدمک*» به همراه لن لای در1936).او سرانجام در1939 امکان یافت تا به طرح ریزی وکارگردانی مستند خود بپردازد.نخستین فیلم او « اوقات فراغت» پیوندهای ژرفی با موضوعاتی دارد که پیش تربه آنها اشاره شد.این فیلم که همچون اثری درقالب« مشاهده همگانی» برشمرده می شود در دل صنایع و شهرهایی می گذرد که انقلاب صنعتی را به خود دیده اند.این فیلم نگاهی به اوقات تفریح در زندگی بریتانیا در سه مرکزصنعتی این کشور دارد:تولید پنبه منچستر، صنعت پولاد شفیلد، ومعدن ذغال سنگ پونتیپرید.فیلم لحن مشاهده گرانه بسیار فردی ای به موضوع خود دارد و ازلحظاتی بس به یاد ماندنی برخوردار است.
با این همه،اوقات فراغت از شناخت مقصود یا هدف بنیانی طرح باز می ماند.تنها با درگرفتن جنگ بود که فیلم های جنینگز تصویری براستی توانمند از زندگی بریتانیا به دست دادند.از فیلم «یورش شبانه»به بعد است که جنینگز ساخت فیلم کوتاه را می آغازد(تنها فیلم بلندش «آتش ها برافروخته شدند» بود).او دراین هنگام به گونه فزاینده و ژرف،تاثیر جنگ برهمه جنبه های زندگی بریتانیا را به تامل می گذارد.
مفهوم«کلیت جنگ که حتی به این مردم و این چشم انداز نیز ره می برد»(لاول و هیلیر ، 1972،ص 75)خود را درنخستین فیلم های او درباره جنگ نمایان می سازد زیرا وی در این زمان برعناصر انسانی زیر تاثیرات جنگ توجه دارد.فیلم هایی چون« به بریتانیا گوش بسپار»،« آتش ها بر افروخته شدند» و« دفتر خاطراتی برای تیموتی» که اهمیت سینمایی بسیار دارند به گونه پیوسته تاثیر جنگ بر مردم بریتانیا را به دید مردم بریتانیا می رساندند. پس از جنگ فیلم های جنینگز اندکی زبان صریح خود و درک قدرت عینی را از دست دادند. جنینگز ازمیان فیلم های پس ازجنگ خود، تنها در فیلم « تصویرخانوادگی»(ساخته شده برای جشنواره بریتانیا در سال درگذشتش)است که می کوشد به چیزهایی بپردازد که برایشان به مبارزه برخاسته بود یا به جا مانده بودند.پیوند جنینگز با سینمای امروز را می توان در تاثیرش بر سینمای بریتانیا از هنگام مرگش به این سو جست و جو کرد.اوچهره کلیدی ارزشمندی برای جنبش سینمای آزاد اواخر دهه 50 و اوائل دهه60 بود(نه تنها برای لیندسی اندرسون که برای کارل رایز و تونی ریچاردسون). همچنین می توان تاثیر مستقیم یا غیر مستقیم کار او را بر رئالیسم کارگردانان دوره برنامه های تلویزیونی دهه 60 با نام«نمایشنامه ای برای امروز»(کن لوچ،آلن کلارک)دید و نیز بر فیلم های امروزین مایکل هانکه و هامونی کورین.فیلم های جنینگز رئالیسم و صداقتی در خود دارند که آنها را تا امروز قابل درک و دسترسی می سازد.
*در اصل«زایش آدم مصنوعی»
رویکرد نقادانه به جنینگز
و یکی از معدود کسانی بود و هست که احساس می کنند
در این دنیای بلازده دیگر فرصت چندانی نداریم،
دیگر تمامی ابدیت را دربرابر نداریم،
و اگر می خواهیم با مردم ارتباط برقرار کنیم
باید هرچه زودتر دست به کار شویم*-نیکول ودره

نگاه تحلیلی ونقادانه به جنینگز طیفی از نادیده انگاری او چون فیلم ساز تا شناخت او همچون یکی از بزرگ ترین هنرمندان بریتانیا را دربرمی گیرد.«جنینگز نه تنها بزرگ ترین مستند ساز که... بزرگ ترین فیلم سازی است که این کشور به خود دیده است.» (میلار،1969،ص112).درحقیقت، این دیدگاه پانزده سال پس از آن ابرازشد که لیندسی اندرسون وی را« تنها شاعر راستین بریتانیا» (اندرسون،1954،ص1)خواند وخواهان بازشناسی آثارش شد.اماتنها در دهه گذشته بود که نگاه های منفرد به اهمیت وجایگاه او که از سوی منتقدان و فیلم سازان بریتانیایی تاثیرپذیرفته از او بیان می شد(کن لوچ،مایک لای،ترنس دیویس)همنوایی کامل یافت و ارزش آثار جنینگز به بازشناسی رسید.جنینگز اکنون به سادگی همچون کارگردان مهم روزگار خود وکارگردان برجسته صد سال گذشته تاریخ سینمای بریتانیا شناخته می شود.با این همه،بحث واقعی پیرامون آثارش همچنان ارزشی شایسته و مناسب نیافته است.در عوض، چنین می نماید که تمایلی به جبران ناشناختگی او طی چهل سالی که از آفرینش واپسین اثر کلیدی اش می گذرد وجود دارد.این بدین معناست که رویکردهای انتقادی کنونی به جنینگز تقریبا به گونه کامل نگرشی مثبت به او دارند؛گویی نیاز به جبران بی توازنی در ارزیابی انتقادی گذشته از آثار وی مهم تر از ایجاد گفتمان جدی درباره نقصان های آثارش بوده است.حس شدیدی از نیاز به شناخت جنینگز به مثابه یکی مطرح ترین کارگردانان بریتانیا وجود دارد، تا آن حد که این نیاز، برنیاز به بحث وگفت و گو پیرامون آثارش برتری جسته است.این بدین معنا نیست که این رویکردهای مثبت ،خوانش کاملا نادرستی از اودارند یا آنکه به خودی خود نگاشته های نارسایی هستند؛به عکس بر این باورم که آنچه که اعتبار پژوهش عالی مثبت پیرامون جنینگز را پایین می آورد،فقدان کم و بیش کامل ضد نقد است.با نادیده انگاری هرچه بیش ترسویه منفی،سویه مثبت ضعیف تر می شود وباورپذیری آن کاهش می یابد.
این قدرشناسی فرهنگی تنوع بسیاری دارد.ازنثربس خوش آب ورنگ اندرسون گرفته آنجا که می نویسد«[آثار جنینگز] با ما از نسل های آینده می گویند،به ما می گویند این است آن چه به دید می آمد.این است آنچه به دید می آمدیم-بهترین ما.» (اندرسون،1954،ص6) تا دعوی خنده دار پل ولز دراین باره که«جنینگز به گونه موثری« فیلم خبری»را به شاعرانگی رساند...او ارزش انسانی آدم های معمولی را آن زمان که بار سنگین جنگ را با خویشتن داری تاب می آوردند به اوج رساند.(ولز،2000،ص 221).عبارتی از این بنده نوازانه تر نمی توان یافت،عبارتی که از یک سو همه ویژگی ها و خصایص جنینگز را نادیده می گیرد و از سویی زندگی« مردم عادی»را تا حد سوژه هایی تنزل می بخشد که نیاز به توجیه و حقانیت سینمایی دارند.گویی،بدون دوربین جنینگز،آتش نشانان فیلم « آتش ها برافروختند» نمی توانسته اند« ارزش انسانی»چندانی برخوردارباشند.در واقع،این عبارت نشان گر خطری است که در نگره انتقادی کنونی به جنینگز وجود دارد-یعنی به جای ارتقاء آثارش، فقدان استدلال پایه دار،درحقیقت آنها را به تنزل می کشاند.
*افزوده مترجم.برگرفته از کتاب«پژوهش هایی در سینمای مستند»نوشته جیم هیلر-آلن لاول،برگردان وازریک درساهاکیان،نشر فاریاب،مردادماه 1364،تهران.
درتکمیل عبارات ستایش آمیزی که توماس لیچ دراینجا -با نگره انتقادی آشکار-یادآورمی شود،نقل قول های دیگری را ازهمین کتاب به متن اومی افزایم.«بینش منحصر به فرد»(گریرسون)،«نابغه»(بازیل رایت)، «اصالتی خیره کننده» (گوین لمبرت)،«بی همتا و بی نظیر»(ایان دال ریمپل).

روی اینترنت:

جنینگز در ویکیپدیا

جنینگز در اسکرین آنلاین

فیلم ها و کتاب ها

جنینگز در آمازون