کاخ سعدآباد؛ بزرگترین کاخ تهران

کاخ سعد آباد در کوهپایه های توچال و دره سرسبز دربند تهران با مساحتی حدود صد و ده هکتار قرار گرفته است. مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد از شمال با کوه های البرز، از شرق با گلابدره، از مغرب با ولنجک و از جنوب با تجریش، همسایگی دارد. این مجموعه با داشتن ۱۸ کاخ بزرگ و کوچک متعلق به دوره های قاجار و پهلوی و با داشتن هشت ورودیه و همچنین جنگل طبیعی، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغستان‌ها، گلخانه‌ها و خیابان ها یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مجموعه موزه های ایران و تهران است.

تاریخچه کاخ سعدآباد

پس از کودتای سال ۱۲۹۹ شمسی در وسعتی تازه و الحاق باغ های مختلف, به اقامتگاه تابستانی رضاخان اختصاص یافت, کاخ و کوشک هایی به مناسبت و ضرورت های گوناگون در جای جای این پهنه ی برتافته از درختان کهن و سپیدار و سرو, به فاصله ای از بازمانده بناهای قاجار سر برآورده که طی سالیان به چهارده کاخ کوچک و بزرگ, هرکدام به سبک و شیوه ای در معماری رسیده است. 

حاج آقا رضا رفیع در خاطرات خود می نویسد:" من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمی خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزارتومان با مهر حاج آقا نورا… و کلباسی برای رضاخان سردار سپه خریداری کردم. 

سعدآباد که من آن موقع خریداری کردم به این بزرگی نبود و وسعت آن هشت هزار متر کنار رودخانه با عمارت حالیه ملکه مادر بود. البته بعد از خریداری سعدآباد از سردار اعظم, تپه علی خان والی را از پدر سرتیپ والی به مبلغ هفت هزار تومان خریداری نمودم و این تپه همان تپه ای است که کاخ شهوند را رضا خان بر روی آن بنا کرد و مادر شاهپور عبدالرضا(عصمت دولتشاهی)در آن کاخ می نشست.

از باغ هایی که اراضی آنها داخل اراضی سعدآباد شد,باغ آقامحمد جواد گنجه ای است که جزء جعفرآباد بود, از باغ امام جمعه هم مقدار زیادی داخل باغ سعدآباد شد و خانه های جنوبی سعدآباد که مربوط به دوره قاجار بود از نصیرالدوله خریداری گردید و در زمان پهلوی اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار می گرفت.سپس باغ های دیگری در اطراف سعدآباد از جمله باغ های سالار جنگ, سپهبد امان ا… میرزا, مستوفی الممالک,شکرا… قوام الدوله, همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر خریداری و جزو سعدآباد گردید. رضا خان درآن زمان در میان درختان چنار سعدآباد چادری می زد و گاهی هم زیر آن پذیرایی می کرد.

در زمان پهلوی اول, سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می شد و چون آب این رودخانه برای آبیاری سعدآباد کافی نبود از دوازده رشته قنات های قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید.

هیجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره های قاجاریه و پهلوی در سعدآباد وجود دارند:

1.  کاخ احمدشاهی (در اختیار بسیج خواهران) .
2. کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی) .
3. کاخ سفید (کاخ موزه ملت).
4. کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری) .
5. کاخ اسود (سیاه) موزه هنرهای زیبا فعلی .
6. کاخ شمس (موزه مردم شناسی) .
7. کاخ اشرف (موزه ظروف و صنایع دستی) .
8. کاخ غلامرضا (ساختمان تبصره ۳۶) .
9. کاخ ملکه مادر (ســــاختمان جمهوری) .
10. کاخ احمدرضا (در اختیار نهاد) .
11. ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد) .
12. کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (ساختمان یونسکو) .
13. کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی) .
14. کاخ فریده دیبا (موزه آفرینشهای هنری)
15. کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد).
16. کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق و در اختیار نهاد)
17. کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه ( موزه خط و کتابت میرعماد).
18. کاخ لیلا (موزه آبکار)

علاوه بر کاخ های مذکور و چندین ساختمان قدیمی دیگر , تاسیسات و امکانات دیگری همچون : سالن های مرغداری و گاوداری، موزستان و گلخانه های گوناگون، استخرهای مختلف، چشمه سارها، زمین های تنیس و سالن بولینگ، سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه ۱۱۰ هکتاری وجود دارند. در اینجا نگاهی به دو موزه مهم کاخ سعدآباد می‌اندازیم.

موزه ظروف سلطنتی (موزه ظروف، کاخ اشرف پهلوی)

موزه ظروف کاخ سعدآباد، در شرق مجموعه فرهنگی – تاریخی سعدآباد قرار دارد. این بنا به مساحت ۲۶۰۰ مترمربع به دستور رضاشاه، توسط مهندس فرمانفرمائیان، با زیر بنای ۱۸۰۰ مترمربع طراحی و در دو طبقه بین سالهای ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. نمای خارجی ساختمان از سنگ تیشه‌ای بوده که در سال ۱۳۵۰ به دستور اشرف پهلوی بازسازی و توسعه یافت و پس از آن نما، با سنگ مرمرسفید پوشیده شد.

در حال حاضر تعداد ۵۰۳ قطعه ظروف و اشیائ تزتینی در ۵ سالن و دو طبقه به نمایش در آمده است. ظروف مذکور به ۴ دسته ظروف قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی در شرایط و مناسبت های مختلف به محمد رضا، فرح و رضا پهلوی می‌باشند.

موزه آب

گنجینه آب سعدآباد در جنوب شرقی کاخ سبز و در غرب ساختمان تشریفات ریاست جمهوری احداث گشته است. ساختمان موزه، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است.

بخش فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود، که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب (مانند دفترچه میراب، وقف نامه‌ها)، ابزار و ادوات مربوط به آب (مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات) و تندیس‌های گوناگونی از دانشمندان آب شناس و تندیس میراب نگهداری می‌شوند.

گنجینه آب سعدآباد حدوداً ۲۶۷۰ مترمربع مساحت دارد و از ۳ بخش تشکیل شده است، ساختمان اصلی ۲۰۰ متر مربع؛ ساختمان جنبی ۷۰ متر مربع؛ فضای باز ۲۴۰۰ متر مربع؛ این موزه دارای ۴ گالری نمایشگاهی در ساختمان اصلی و یک گالری نمایشی در ساختمان جنبی می باشد.

کلام آخر

بهترین زمان برای بازدید از جاذبه های گردشگری تهران فصل بهار، علی‌الخصوص دوره تعطیلات سال نو می‌باشد. به علاوه همیشه دوربین عکاسی را برای شکار لحظه‌ها همراه خود داشته باشید.

گردآوری: مجله اینترنتی وب