هورمون پرولاکتین چیست + شرایط آزمایش پرولاکتین

پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین هورمونی پروتئینی است که از هیپوتالاموس آزاد می‌شود و به هیپوفیز پیشین می‌ریزد. نام دیگر این هورمون لاکتوژن، ماموتروپ یا لاکتوتروپ می‌باشد. ترشح پرولاکتین توسط دوپامین شیمیایی مغز تنظیم و مهار می‌شود. این هورمون در بدن همه افراد وجود دارد، اما در زمان بارداری به طور طبیعی میزان آن بالا می‌رود و چند صد برابر می‌شود و روی کل سیستم بدن اثر می‌گذارد. همچنین میزان آن در زمان واردشدن استرس‌، خواب ، herpes zoster در قفسه سینه و درد ناشی از آن ، ضربه وارد شدن به قفسه سینه ، برداشته شدن مهار دوپامین ، افزایش می‌یابد. هورمون پرولاکتین به طور معمول در دوران حاملگی و شیردهی افزایش می‌یابد اما جالب است بدانید که پرولاکتین به طور طبیعی و به مقدار کم در مردان و در زنان غیر باردار نیز وجود دارد.

ساختار پرولاکتین

پرولاکتین هورمونی پروتئینی است که  که از 198 اسید آمینه تشکیل شده و وزن آن 23 کیلو دالتون می‌باشد. این هورمون در جانوران مختلف تنوع زیادی دارد اما وظیفه اصلی آن تکامل سینه‌ها در دوران حاملگی و تحریک تولید شیر توسط سینه‌ها می‌باشد. در ماهی‌ها پرولاکتین A و B وجود دارد و در انسان ساختاری شبیه هورمون رشد دارد. این هورمون توسط سلول‌های لاکتوتروف در قسمت پیشین غده هیپوفیز ترشح می‌شود؛ هر چند در دسیدوآی رحم باردار، میومتر رحم، پستان، گلبول‌های سفید و پروستات نیز تولید می‌شود.

علاوه برسینه، غدد جنسی و سلول‌های لنفاوی و کبد نیز دارای گیرنده برای پرولاکتین می‌باشند. ترشح این هورمون متناوب است وخواب استرس و هر نوع تحریک قفسه سینه سبب ترشح این هورمون می‌شود. میزان طبیعی و رنح نرمال پرولاکتین 20-30 نانوگرم در هر میلی لیترخون است که در خانم‌ها قدری بیشتر است. پرولاکتین خون بعد از زایمان افزایش می‌یابد. علت حدود 40 درصد موارد افزایش پرولاکتین خون، یک تومور خوشخیم هیپوفیز به نام ادنوم هیپوفیز می‌باشد.

نقش پرولاکتین در بدن

نقش اصلی پرولاکتین، در روند شیردهی تولید شیر در پستان است. میزان پرولاکتین معمولا در طول بارداری و درست پس از زایمان بالا می‌رود و در طی این دوران، به همراه استروژن و پروژسترون، توسعه شیر پستان را تحریک می‌كنند. بعد از زایمان مکیدن نوک پستان توسط نوزاد مقدار پرولاکتین را بالا نگاه می‌دارد.

پرولاکتین همراه با استروژن موجب پرلیفراسیون اپیتلیوم لبولی – آلوئولی در بافت پستان می‌گردد . همچنین موجب کاهش میل جنسی و جلوگیری از تخمک گذاری می‌گردد.

پرولاکتین چه در زن و چه در مرد موجب کاهش LH می‌شود. LH در مردان موجب ساخته‌شدن تستوسترون شده و در نتیجه افزایش پرولاکتین در مردان، موجب کاهش توانایی جنسی می‌گردد.

هایپرپرولاکتینمی (بالا بودن پرولاکتین)

افزایش پرولاکتین خون یک بیماری نسبتا شایع است که می‌تواند منجر به اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری در خانم‌ها و اختلالات جنسی در مردان شود. یکی از علائم مهم آن در خانم‌ها ترشح نابجای شیر و اختلالات قاعدگی مانند آمنوره می‌باشد. علت اصلی آن اغلب آدنوم هیپوفیز (تومور خوش‌خیم در قاعده غده هیپوفیز) است؛ بنابراین توصیه می‌شود که برای تمام بیماران مبتلا به هایپرپرولاکتینوما، یک سی تی اسکن یا MRI از منطقة sella turcica نیز انجام شود. پرولاکتینوما علت ۲۰–۱۵٪ موارد آمنوره ثانویه است. مصرف برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی، آرامبخش‌ها و داروهای ضد تهوع نیز محتمل است.
افزایش پرولاکتین ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد. درمان این بیماری با آگونیست‌های دوپامین مانند بروموکریپتین یا کابرگولین و درصورت عدم پاسخ جراحی (جراحی ترانس اسفنوئیدال) است.

دلیل بالابودن پرولاکتین (هیپرپرولاکتینمی) چیست؟

از هرصد نفر، یک نفر مبتلا به افزایش پرولاکتین میباشد. 10-40 درصد خانمهایی که پس از شروع عادت ماهانه دچار قطع عادت میشن دارای افزایش پرولاکتین خون هستند. حدود 75 درصد خانمهایی که مبتلا به قطع عادت ماهانه به همراه ترشح شیراز سینه ها میشوند دارای افزایش پرولاکتین خون هستند

سطوح بالای پرولاکتین در دوران بارداری و پس از زایمان را می‌توان در دسته‌های زیر تقسیم نمود:

• پرولاکتینوما
• بیماری‌های هیپوتالاموسی
• کم‌کاری تیروئید
• بیماری‌های کلیوی
• انواع تومورها و بیماری‌های هیپوفیز
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• استرس بیماری
• تروما
• ترس از آزمایش خون
• تحریک نوک پستان

اثرات  افزایش پرولاکتین در زنان:

• اختلالات تخمک گذاری
• قطع یا نامنظمی دوره های قاعدگی 
• ترشح شیر از پستان ها در زمانی كه در دوران بارداری یا شیردهی نیستند

اثرات افزایش پرولاکتین در مردان:

• اختلالات عملكرد جنسی
• كاهش موهای بدن و توده عضلانی
• تاخیر در بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی

آزمایش پرولاکتین به چه صورت است؟

آزمایش پرولاکتین یا PRL  برای تعیین سطح پرولاکتین فرد انجام می‌شود تا مشخص شود که میزان این هورمون در بدن بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی است یا اینکه نرمال است. هنگامی که فرد علائم پرولاکتین بالا، مانند گالاکتوره و یا اختلالات بینایی و سردرد دارد؛ تشخیص ناباروری و ناتوانی جنسی در مردان؛ تشخیص ناباروری در زنان؛ تشخیص تومور تولید کننده پرولاکتین (پرولاكتينوما) و پایش عود آن؛ برای پیگیری کاهش تستوسترون در مردان؛ برای پایش عود پرولاكتينوما؛ ارزیابی عملکرد هیپوفیز قدامی (همراه با سایر هورمون‌ها) درخواست می‌شود.

هنگامی که فرد به یک بیماری مبتلاست یا داروهایی مصرف می‌كند که ممکن است بر تولید دوپامین اثر بگذارند، گاهی اوقات ممکن است غلظت پرولاکتین پايش شود.

بهترین زمان برای آزمایش پرولاکتین چه موقعی است؟

بهترین زمان برای آزمایش پرولاکتین روز سه تا پنج پریود است. کیت آزمایشگاه‌ها با هم متفاوت هستند و باید ببینید رنج نرمال آزمایشگاه چقدر است. البته باید در روز مناسب آزمایش بدهید و اگر اضافه وزن دارید بهتر است با ورزش اضافه وزن خود را کم کنید. 

تست های تكميلی

FSH, LH, Testosterone, DHEAS, Estrogen, Progesterone

طریقه جمع‌آوری نمونه

نمونه خون از طريق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست می‌آيد و برای این‌کار، آمادگي خاصی لازم نيست.

زمان نمونه گيری

نمونه باید 3 تا 4 ساعت پس از بیدارشدن جمع آوری شود.

در حالت ایده آل، نمونه خون معمولا باید در مدت کوتاهی پس از بیدار شدن، ترجیحا بعد از اين كه فرد براي 30 دقیقه آرام و بی‌حركت بود، گرفته شود.

دستورالعمل و شرایط قبل از آزمایش پرولاکتین

1. زمان مناسب جهت نمونه گیری برای آزمایش , صبح هنگام و حداقل 2 ساعت بعد از بیدار شدن می‌باشد.
2. توصیه می‌شود قبل از نمونه گیری از پیاده روی، ورزش و هر نوع فعالیت بدنی اجتناب شود.
3. حداقل طی 12 ساعت اخیر تماس جنسی یا نزدیکی و تحریک سینه انجام نشده باشد.
4. در هنگام پذیرش، توضیحات فوق به بیمار داده می‌شود. چنانچه شرایط لازم رعایت نشده باشد، بهتر است آزمایش را در زمان مناسب دیگری تکرار نمایید.

تداخلات دارویی

داروهايي مانند استروژن، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، خواب آورها، آمفتامین‌ها، داروهای فشار خون بالا (رزرپین، وراپامیل، متیل دوپا) و برخی از داروهایی که برای درمان ریفلاکس معده (سایمتیدین) استفاده می‌شوند، باعث افزایش پرولاکتین و داروهایی مانند دوپامین، لوودوپا و مشتقات آلکالوئیدهای ارگو باعث كاهش پرولاكتين می‌شوند.

مقادیر طبیعی پرولاکتین (رنج نرمال پرولاکتین)

مقادیر نرمال پرولاکتین خون (بر حسب ng/ml ): 

• در مردان بالای 19 سال: 2 تا 24
• در زنان بالای 19 سال:  4 تا 30   
• زنان حامله:  20 تا 400

اگر واحد mIU/l باشد : مقادیر بین ۶۰۰-۳۰ طبیعی است.

گردآوری: مجله اینترنتی وب