اصلاح ذات‌البین

در زندگی اجتماعی و در ارتباط با افراد گاهی تضادهایی براساس سلائق، منافع، عقاید و منش‌ها پدید می‌آید. در مواردی بین انسانِِ با کمال و فضیلت که دارای سلوک همگون می‌‌باشد، چنین اتفاقی ممکن است رخ دهد. یکی از فضائل اخلاقی که به آن سفارش گردیده و جایگاه مهمی در اخلاق دینی دارد و سعی در آن مورد تشویق فراوان است اصطلاح ذات‌البین می‌باشد که حّل کردن اختلاف و از بین بردن جدائی است که به‌عنوان برترین صدقه شمرده شده است.
در حدیث نبوی از ابوایوب انصاری روایت می‌کند که بهترین صفت مسلمان آغاز دوستی به سلام است آنگاه نقل می‌کند که پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلم ) فرمودند روز قیامت منبری از نور نصب می‌کنند که گروهی بالای آن بروند که نه انبیاء هستند و نه شهداء عرض کردند یا رسول‌الله چه کسانی هستند فرمود آنها که اصلاح ذات‌البین کنند و بین دو نفر مؤمن اصلاح نمایند و کدورات قلبی آنها را از هم بزدایند و دوستی مودت بین آنها ایجاد و تحکیم نمایند.
کسانی که در مقام اصلاح ذات‌البین هستند محبوب و مقرب حق و خلق می‌باشند و در تفسیر آیه من عمل صالحاً عمل صالح را نصیحت دانسته و مهم‌ترین نصایح برای اصلاح ذات‌البین است.
● اصلاح در مرتبه صلاح‌اندیشی بر دو قسم است:
اول اصلاح شخصی و فردی، دوم اصلاح نوعی و غیر و البته مراحل اصلاح پس از این تقسیم بسیار است که اصلاح امور مادی و اصلاح امور معنوی اصلاح اخلاقی و اصلاح عبادتی - اصلاح مفاسد یا اصلاح معایب و اصلاح دوست و اصلاح دشمن، اصلاح خودی و اصلاح بیگانه و به همین ترتیب هرکس به هر مقدار طاقت و قدرت و استطاعت داشته باشد بین افراد بشر با رعایت الاهم فالاهم والاقرب فالاقرب به اصطلاح بپردازد و مخصوصاً اصلاح ذات‌البین که نتیجه آن رفع کدورت و دلخوری و ایجاد الفت و انفس و پیوستگی است چنانچه به حضرت موسی خطاب شد.
تو برای وصل کردن آمدی نی برای فصل کردن آمدی
بهترین صفات انسانی آن است که افراد نوع را بهم مأنوس و مألوف نماید و با هم به اخلاق و فضیلت و اکرام و انهدام و احکام و زبان و قدم و قلم پیوستگی دهد تا وحدت حقه حقیقیه یک ملت مظاهر خود را متجلی سازد و به اوج اقددار و کمال برسند
پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلم ) در اصلاح غیر می‌فرماید:
وزیر و معاون خود را اصلاح کن و با صلاحیت انتخاب نما و بدان که اوست که تو را خوب و بد بنماید یا بهشت جهنم می‌فرستد.
(قال - صلّی الله علیه وآله وسلم - اصلح وزیرک فانه‌الذی یقودک الی‌الجنهٔ والنار)
اصلاح دشمن به خوش زبانی و نیکو دادن اعمال است که انسان فضیلت و تربیت و را عملاً ترجمه کند و آن آسان‌تر است که دشمن را ملاقات کند یا به خونریزی بر او غلبه نماید.
و این بهترین درس است که از مکتب اسلام در اصلاح اجتماعی چنانچه دیگری آمد از اصلاح سخن گفت حضرت فرمود:
قال (علیه‌السلام) اصلح المسی بحسن فعالک و دل علی الخیر الجمیل مقالک
قال (علیه‌السلام) اصلح اذا انت افسدت و اتمم اذا انت احسنت
قال (علیه‌السلام) استصلح کل نعمهٔ انعمهاالله سبحانه علیک و لا تصنع نعمهٔ من انعم الله عندک و لیرا علیک اثر ما انعم الله سبحانه به علیک
قال (صلّی الله علیه وآله وسلم) افضل الصدقهٔ اصلاح ذات‌البین
بهترین صدقات جاریه اصلاح میان برادران دینی است.
ز انواع تصدق نزد داور بود اصلاح ذات‌البین برتر
دهی اصلاح گرد ربین اخوان زدی برهم اساس مکر شیطان
قال (صلّی الله علیه وآله وسلم) لیس بالکاذب من اصلح بین‌‌الناس
نباشد کاذب آنکه آشتی داد میان مردم و نا کرد افساد
قهراً در بشر با اختلاف صورت‌ها و سیرت‌ها از نظر فوت غرایز جسمانی و غضب و شهوت بر سر جلب منافع اصطکاکی حاصل می‌گردد و در این موارد کدوراتی در قلوب مردم رخ می‌دهد بر هر مسلمان حق نظر و رعایت برادری داده شده تا چنانچه بین دو نفر کدورتی و نقاری رخ دهد آن‌کس که بزرگ‌تر و محترم‌تر است آنها را دعوت کند و همگی را اطعام نماید و اصلاح دهد و این عمل ثوابش در دین اسلام بالاتر از نمازهای مستحبی است.
بدین نظر پیشوای اسلام مصلحین خیراندیش عالم و مجرب را بر عابدین و زاهدین خشک برتری و رجحان داده تا مبانی اجتماع مشید و استوار گردد و خود ما هم در جامه حس می‌کنیم کسانی که بی‌نظر در اصلاح امور مردم از قدم و قلم و زبان و کار و کوشش دریغ ندارد در سریر دل‌های افراد جامعه جا گرفته‌اند.