تحقیق از شاکی و متهم در دادسرا

در جرایمی که دارای جنبه عمومی و نیز جنبه خصوصی اند مانند جرم خیانت در امانت، قتل، کلاهبرداری، تصرف عدوانی و دادسرا علاوه بر پاسداری از حقوق عمومی و جامعه مکلف است تا به شکایت شاکی خصوصی نیز رسیدگی کند.
اصولاً یکی از جهات قانونی برای شروع به تحقیق در دادسرا شکایت شاکی است و با شکایت شاکی، دادسرا موظف به رسیدگی می شود و نمی تواند از رسیدگی به آن امتناع کند.
الف) شاکی: شاکی می تواند شخصاً یا توسط وکیل شکایت کند. هنگام تحقیقات از شاکی توجه به نکات زیر ضروری است:
۱) پرسش از او درباره مشخصات و نشانی اش و احراز هویت و سمت او درطرح شکایت زیرا چه بسا شخصی اعلام شکایت کند ولی در طرح آن ذینفع نباشد. برای مثال درجرایم قابل گذشت مانند: ترک انفاق، فحاشی و ‎ اگر اعلام کننده شکایت ذینفع در طرح دعوی نباشد دادسرا به شکایت او ترتیب اثر نخواهد داد. مانند اینکه «احمد» به خاطر ترک انفاق دوستش از سوی همسر او طرح شکایت کند که در این حالت چون نامبرده فاقد سمت در طرح شکایت است و ذینفع نیست به شکایت او ترتیب اثرداده نمی شود.
۲) تفهیم این موضوع به شاکی که نشانی اعلامی از سوی او محل اقامت قانونی اش محسوب می شود و چنانچه محل اقامتش را تغییر دهد باید محل اقامت جدیدش را اعلام کند وگرنه احضاریه ها به محل اقامت سابق او فرستاده خواهد شد.
۳) شاکی موظف است موضوع شکایت خود را اعلام کند البته این توقع درستی نیست که فرض کنیم تمام شکات با اصطلاحات حقوقی آشنا باشند ولی باید به روشنی موضوع شکایت خود را بیان کند. البته تشخیص این که عمل ارتکابی از سوی متهم چه عنوانی دارد با قاضی است. برای مثال شاکی تحت عنوان سرقت از متهم شکایت می کند ولی قاضی متوجه می شود که عمل ارتکابی از سوی متهم، کلاهبرداری یا خیانت در امانت است. با این حال این امر موجب نخواهد شد که قاضی به شکایت شاکی ترتیب اثر ندهد.
۴) زمان و مکان وقوع جرم نیز دارای اهمیت است زیرا در برخی جرائم برای مثال: اگر قتل در ماه حرام (ذیقعده، ذیحجه، محرم و رجب) واقع شود در پرداخت دیه یک سوم به اصل دیه اضافه خواهد شد و یا در خصوص مکان جرم اگر محل وقوع جرم در حوزه قضایی شهرستان کرج و محل کشف جرم تهران باشد دادسرای کرج صلاحیت رسیدگی به جرم را خواهد داشت.
۵) ضرر و زیان مالی که به شاکی وارد شده است. برای مثال: در جرم تصادف رانندگی منجر به صدمه بدنی و خسارت به اتومبیل، متضرر از جرم باید به طور تقریبی خسارات وارده به خود را معین کند ‎ این امر حتی در تعیین نوع قرار تأمین صادره بر متهم اثرگذار است.
۶) باید از شاکی درخصوص دلایل اثباتی ادعایش تحقیق کرد و اگر شهودی از سوی او معرفی شد از گواهان تحقیق به عمل آورد.
۷) شاکی باید دقیقاً و صریحاً بیان کند که از چه شخصی شاکی است.
▪ توجه:
قضات و ضابطان دادگستری وظیفه دارند همه وقت شکایت کتبی یا شفاهی را قبول کنند.
شاکی حق دارد از صورتجلسه های تحقیقات مقدماتی تا جایی که منافی با محرمانه بودن تحقیقات نباشد با هزینه خودش رونوشت بگیرد.
شاکی می تواند از دادسرا تقاضا کند تا از اموال متهم به میزان ضرر و زیان وارده تأمین شود.
اگر شاکی تعمداً اقدام به طرح شکایت خلاف واقع کند و به ناحق به دیگری تهمت وارد کند قابل تعقیب بوده و باید خسارت وارده را جبران کند.
ب ) متهم:
قاعده اصلی آن است که نمی توان هیچ کس را در مظان اتهام قرار داد مگر آنکه از قبل دلایل کافی برای آن وجود داشته باشد.
پس از آنکه دلایل کافی برای تفهیم وجود داشت و متهم به طریق قانونی احضار یا دستگیر شد در اولین فرصت و قبل از اتمام ۲۴ ساعت از زمان دستگیری باید صریحاً و به روشنی دلایل توجه اتهام به او تفهیم شود. در تحقیق از متهم توجه به نکات زیر ضروری است:
۱) اصولاً متهم حق دارد یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد تا درهنگام تحقیق در جلسه تحقیقات حضور پیدا کند.
۲) قاضی مکلف است هویت متهم را احراز کند حتی اگر متهم از بیان آن خودداری کند.
۳) متهم حق دارد در مقابل پرسش های قاضی سکوت اختیار کند و نیز از امضای صورت جلسه تحقیقات خودداری کند.
۴) قاضی باید مشخصات کامل متهم و نشانی دقیق او را در برگه تحقیقات بیاورد و همانند تحقیق از شاکی به او تفهیم کند که نشانی اعلامی از سوی محل اقامت قانونی اش محسوب خواهد شد.
۵) پرسش ها از متهم باید درخصوص جرم ارتکابی باشد نه موضوعات دیگر، برای مثال: درجرم سرقت قاضی حق ندارد از متهم درباره رابطه جنسی او در دوران جوانی با دیگری پرسش کند. یا اینکه قبل از تفهیم اتهام کاغذ سفید را دراختیار او قرار دهد تا درمورد گناهانی که تاکنون مرتکب شده بنویسد.
۶) متهم باسواد حق دارد خودش پاسخ پرسش ها را بنویسد.
۷) نمی توان از متهمین به طور دسته جمعی تحقیق کرد و باید به صورت انفرادی از آنان تحقیق شود مگر در مواردی که نیاز به مواجهه حضوری است.
۸) اگر متهم اتهام وارده را قبول کرد این امر دلیلی بر ختم تحقیقات نیست چه بسا این اقرار برای فرار سایر همدستان او از مجازات باشد و از طرفی اقرار متهم باید برای قاضی اقناع وجدانی حاصل کند و منطبق با محتویات پرونده باشد از این رو با اولین پاسخ و بدون انجام پرسش های دقیق نمی توان به تحقیقات خاتمه داد.
۹) از متهمین زن با رعایت موازین شرعی تحقیق خواهد شد.

منبع : روزنامه ایران