ملاحظات استراتژیک

کردستان عراق محل تلاقی امواج سیاسی فرهنگی سه حوزه قدرتمند جغرافیایی است که منطقه کردها را فرا گرفته است. نفوذ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی، ترکی و عربی از شرق، شمال و جنوب همواره زبان و رفتار کردها را با خود درگیر کرده و متاثر ساخته است. قدرت سیاسی جذب و دفع و حتی سرکوب این سه حوزه نیز معادلات قدرت را در روابط درونی و خارجی کردها همواره تحت تاثیر قرار داده است. به عبارت دیگر، هویتی که امروزه در کردستان عراق شکل گرفته یا در حال شکل گیری است، همواره گوشه هایی از فرهنگ ایرانی، عرب و ترک را با خود داشته است. با این حال ایرانیت و تمایل به فرهنگ ایرانی به دلیل ریشه های تاریخی همواره نقشی ثابت و دامنه دار در تعریف کردها از فرهنگ داشته است و حداقل بسیاری از سران حکومت خودمختار کردستان بی محابا از آن سخن می گویند.
سرو قادر مسوول بخش فرهنگی حزب دموکرات کردستان می گوید ما با عرب ها و ترک ها هیچ اشتراک زبانی نداریم در حالی که ۷۰ درصد لغات ما فارسی است. کردها در بسیاری از مراسم و سمبل های مهم سنتی از جمله نوروز و رستم و اسفندیار ایرانی ایرانی اند و بیشترین روابط و طولانی ترین و امن ترین مرز را نیز با کردهای ایران دارند.
سرو قادر معتقد است ایران، افغانستان، تاجیکستان و کردستان عراق یک حوزه زبانی و فرهنگی واحد را تشکیل می دهند و همان طور که فرانسه با جدیت به تقویت و تحکیم حوزه های فرهنگی خود می پردازد و زبان فرانسه را ترویج می دهد، دولت ایران نیز به عنوان یک مرکزیت فرهنگی باید به چنین امری اهتمام ورزد.
مسوول بخش فرهنگی حزب دموکرات معتقد است کردها به عنوان قلمروی که هنوز در حال شکل گیری است و هویتی نسبتاً مستقل و خودمختار را پی می ریزند، هیچ قرابتی با ترک ها یا عرب ها ندارند و به نوعی خود را بخش یا گوشه یی از حوزه فرهنگ ایرانی می دانند. در گفت وگو با بسیاری از کسانی که در شهرهای اربیل، دهوک و زاخو با آنان برخورد داشتیم شاهد آن بودیم که تمایل به ایران و فرهنگ ایرانی در کنار گریز از و حتی ستیز با فرهنگ ترکی و عربی گرایش غالب کسانی است که دغدغه های هویتی دارند. اکثریت رهبران سیاسی دولت خودمختار کردستان عراق سالیان درازی از عمر خود را در ایران گذرانده اند. مسعود بارزانی، جلال طالبانی و ده ها رهبر سیاسی دیگر کردستان عراق در خاک ایران پا به میانسالی گذاشتند. فرزندان بسیاری از آنان در ایران به دنیا آمدند و بزرگ شدند. بسیاری از این جوانان فارسی را بدون لهجه و کاملاً سلیس صحبت می کردند. برخی از آنان اطلاع جامعی از روند انتشار کتب و مجلات ایرانی داشتند. عکس خواننده های ایرانی در میان تصویر خوانندگان کرد یا ترک و عرب حضوری قابل توجه داشت. در خیابان های شهرهای کرد با تعداد زیادی مغازه مواجه می شوید که عرضه کننده موسیقی کردی هستند و جالب اینکه کردها - به زعم خودشان - به افراط ترانه گوش می کنند. وقتی از کنار این مغازه ها عبور می کنید، صدا و عکس های خوانندگان ایرانی توجه شما را جلب می کند و به یکباره احساس می کنید در سنندج یا یکی از شهرهای ایران هستید. مردم کردستان عراق به شدت به اعتقادات مذهبی پایبند هستند. آنان هویتی کردی برای خود قائل هستند که در موارد قابل توجهی به فرهنگ ایرانی شانه می ساید.با مشاهده تمایل قابل توجه کردستان عراق به ایران و نیز زمینه های مستعد و بسیار قابل توجه حضور ایران در این منطقه، ارزیابی از تلاش رسمی ایران برای حضور در کردستان عراق و نیز تعریف برنامه ریزان سیاست خارجی ایران از «جنس» نفوذ و حضور ایران ایران در این منطقه اهمیت بسزایی می یابد. در دنیایی که رقابت برای ارسال امواج ماهواره یی برای صدور فرهنگ و نیز تبلیغ نوع خاصی از رفتار اجتماعی از طریق فیلم، موزیک، نشریات و برنامه های رادیویی یکی از اساسی ترین عرصه های رقابت در سطح بین الملل است، حضور فرهنگ ایران در کردستان عراق اهمیت بسزایی می یابد، هر چند در سطح رسمی بسیار کم رنگ و نحیف می نماید. فضای استقبال از زبان فارسی و نیز تولیدات فرهنگ ایران و بالطبع برقراری روابط گسترده سیاسی و استراتژیک با ایران در شرایطی است که کردها از یک سو به دلایل امنیتی امکان نزدیک شدن به ترکیه را ندارند و از سوی دیگر به نظر می رسد تلاشی سازماندهی شده برای عرب زدایی و فاصله گرفتن از عربیت را سامان می دهند. در میان نسل جوان کردها، تعداد کسانی که توانایی صحبت کردن به عربی را دارند به شدت در حال کاهش است و به نظر می رسد به تدریج به نوعی ضدارزش تبدیل می شود. تمایل به غرب و رواج زبان انگلیسی در میان جوانان و تحصیلکرده ها قابل توجه است در حالی که تمایل به زبان فارسی به عنوان حامل فرهنگ ایرانی و نیز امتداد حضور استراتژیک ایران در این منطقه حساس جغرافیایی بسیار قابل توجه است.
در شرایطی که امنیت یا ناامنی کردستان عراق بی هیچ مانعی از طریق مرزهای طولانی با عراق به خاک ایران سرایت می کند به نظر می رسد به غیر از دغدغه های امنیتی هیچ تلاشی برای حمایت، تقویت یا سازماندهی حضور ایران یا تقویت فرهنگ ایرانی در این منطقه صورت نمی گیرد. نادیده گرفتن این ضرورت استراتژیک در شرایطی است که ملت ایران طی سالیان طولانی هزینه های زیادی را برای حمایت از کردهای عراق پرداخته است و غفلت از بهره برداری از چنین سرمایه گذاری تاریخی یک خطای استراتژیک است. در بسیاری از شهرهای کردستان عراق نه تنها آثاری از حضور کالای ایرانی یا تبلیغ مصنوعات ایرانی وجود ندارد، بلکه هیچ مرکز فرهنگی فعال یا دانشسرا یا دانشکده زبان فارسی نیز وجود ندارد. ایران توانایی آن را دارد تا براساس ملاحظات درازمدت مراکز آموزشی، هنرستان یا کارگاه های حرفه و فن را در شهرهای این منطقه احداث کند؛ امری که فقدان آن و نیز غفلت از آن به شدت احساس می شود، در حالی که مراکز فرهنگی و تجاری ترکیه این جای خالی را پر می کنند. طی چند روز دیدار از کردستان عراق شاهد بمباران مناطق شمالی منطقه از سوی جنگنده های ترکیه بودیم و از کنار روستاهایی رد شدیم که پیاده نظام ارتش ترکیه از وسط آنها رد می شدند. با این حال وقتی به سر مزار ملامصطفی بارزانی در روستای بارزان رسیدیم یک ساختمان مدور عظیم و بسیار مدرن را مشاهده کردیم که تقریباً بر فراز مزار ملامصطفی در حال برافراشتن بود، جالب اینکه یک پیمانکار ترک ساختن این مرکز یادبود فرهنگی را برعهده داشت.ترک ها هیچ گاه جز با گلوله و زندان از کردها استقبال و یاد نکرده اند و ایرانی ها جز با آغوش باز و میهمان نوازی؛ با این حال امروز که کردستان عراق به امنیت و آرامش نسبی رسیده است، بنای یادبود مزار ملامصطفی بارزانی را ترک ها می سازند نه ایرانی ها. و البته این تقصیر متوجه کردها نیست غفلت از ما ایرانی ها است که تخیلات امنیتی مان بر عقلانیت استراتژیک مان غلبه دارد. بسیاری از کسانی که در شهرهای مختلف کردستان عراق ملاقات کردیم سالیانی از عمر خود را در تهران گذرانده بودند. عمر بارزانی از پسرعموهای مسعود بارزانی حدود ۲۰ سال در اصفهان زندگی کرده است. شش دختر و پسر او که بین ۱۵ تا ۳۱ سال دارند همگی به لهجه اصفهانی، فارسی صحبت می کنند و در اصفهان بزرگ شده اند. «محمد عبدالله ملو» هفت فرزند دارد که شش نفر از آنان در یزد به دنیا آمده اند. همه فرزندان او به لهجه یزدی فارسی صحبت می کنند. جالب اینکه ۱۶ خانواری که در اصفهان زندگی کرده اند همگی در کنار هم محله یی را ساخته اند که خودشان به آن اصفهان می گویند. ۹ خانواری نیز که در یزد روزگار گذرانده اند در کنار هم زندگی می کنند و محله یی یزدی از تجمع آنان در بارزان شکل گرفته است. «هدایت بارزانی» دختر خانمی که خبرنگار یک روزنامه محلی و نیز از فامیل بزرگ بارزانی که راهنمای خرید ما از بازار اربیل بود، با ته لهجه یزدی، فارسی صحبت می کرد و جالب اینکه کلیه متلک ها، شوخی ها و شیطنت های کلامی اش با جوانان تهرانی تفاوتی نداشت. وقتی با او شوخی می کردیم پاسخ او حاکی از این بود که در دوران دبیرستان همانند همه دختران ایرانی کتاب های فارسی خوانده و ادبیات شیطنت آمیز دختران جوان ایرانی را همچنان با خود داشت.
چه میزان سرمایه ایرانی صرف شده است تا «هدایت بارزانی» به کسوت کامل و تمام یک دختر ایرانی با لهجه یزدی درآید. کسانی که پیگیر بازدهی این سرمایه های ایرانی نیستند احتمالاً اطلاع چندانی از گسترش یا حفاظت از دامنه های فرهنگی ندارند و از این اصل بنیادین غافلند که حفاظت از منافع ایران و گسترش دامنه نفوذ ایران صرفاً ارتباط با سازمان های سیاسی نیست. آمار جرم و جنایت حتی در میان جوانان و اقشار بیکار کردستان عراق بسیار نازل است و اساساً در میان کردها معضلی به نام اعتیاد تاکنون فرصت عرض اندام نیافته است. عوامل فوق زمینه بسیار مساعدی برای سرمایه گذاری اقتصادی و فرهنگی در این منطقه است. ممکن است سرمایه داران بخش خصوصی ایران همچون ترک ها تحمل ریسک هزینه سرمایه گذاری در این منطقه را نداشته باشند، اما احداث کارگاه های حرفه و فن هنرستان های فنی یا دانشکده های زبان نوعی سرمایه گذاری درازمدت و کم هزینه است که زمینه بسیار مساعدی در کردستان عراق دارد و ریسک آن نیز در حداقل قرار دارد. توجه به این امر موجب تحکیم امنیت و آسایش در کردستان عراق می شود و امواج مثبت آن در مرزهای غربی ایران نیز تاثیر می گذارد.
تا آنجا که من دریافتم، کردستان ایران و زیبایی شهرهای آن در کنار امنیت و آسایش نسبی و نیز حضور معجزه های شهری همچون آب، برق، تلفن و گاز دائم معیاری است که نگاه آمال گونه آن سوی مرز را به کردهای این سوی مرز موجب می شود. این نگاه مثبت یک سرمایه عظیم و در ظاهر لایزال است. سرمایه گذاری بر بنیادهای این نگاه مثبت که خود ثمره سرمایه گذاری های گذشته ملت ایران است، امنیت و آرامش را در کردستان ایران تثبیت می کند و گرایش های خشونت طلبانه را که سال ها از تاریخ مصرف آن گذشته هرچه بیشتر نخ نما می کند.
از همان ابتدا که وارد فرودگاه تازه تاسیس اربیل می شوید حضور فعال شرکت های ترک را در کردستان عراق درمی یابید. این فرودگاه سه سال پیش از سوی یک شرکت ترک ساخته شد. تابلوهای تبلیغاتی فرودگاه و نیز اغلب تابلوهای تبلیغاتی که در فاصله فرودگاه اربیل تا شمالی ترین نقطه مرزی بین عراق، ترکیه و سوریه یعنی گمرک ابراهیم خلیل با آن مواجه می شوید همگی به تبلیغ تولیدات ترکیه اختصاص دارد. گمرک ابراهیم خلیل شاهرگ اقتصادی کردستان عراق است که کامیون های ترک از طریق آن کالاها و تولیدات و مواد غذایی خود را به منطقه سرازیر می کنند. هر بار که بحرانی سیاسی بین ترکیه و کردستان عراق روی می دهد مقام های ترک، کردها را تهدید می کنند که مرز ابراهیم خلیل را می بندند. به رغم حضور چشمگیر کالاها و شرکت های ترکیه در کردستان عراق مجله اکونومیست می نویسد که کردستان عراق از تحریم دوفاکتو (صنعتی) ترکیه رنج می برد و ترک ها کالاهای گزینش شده و نه همه نیازهای این منطقه رکود زده را تامین می کنند. یکی از مصادیق این تحریم قطع و وصل شدن مقطعی پروازهای اربیل - استانبول است.
ترکیه بخشی از برق کردستان عراق را نیز تامین می کند و منطقه کردستان که به صورت کلی و در مقایسه با بقیه استان های عراق طی چند سال گذشته از رشد اقتصادی ثابتی برخوردار بوده است به نحوی حیاتی به این برق وارداتی وابسته است. البته برق شهرهای منطقه شرقی عراق که در مجاورت مرز ایران قرار دارند از سوی ایران تامین می شود. در مقایسه با کل استان های عراق، کردستان تنها منطقه یی است که از رشد اقتصادی ثابت برخوردار بوده و اندک جاذبه یی برای سرمایه گذاری خارجی به وجود آورده است. برخی از آمار رقم رشد اقتصادی ۸ درصد را برای این منطقه در نظر گرفته اند. با این وجود، وقتی در شهرهای پراکنده کردستان عراق می گردید آثار کمی از آبادانی و رشد و ترقی در زیرساختارهای منطقه مشاهده می کنید. ناتوانی رشد اقتصادی ۸ درصد برای متحول کردن کردستان عراق به این دلیل است که در دوران حکومت دیکتاتوری رژیم صدام حسین بسیاری از روستاهای کردستان عراق به صورت سازماندهی شده، ویران شد. رژیم صدام براساس یک دیدگاه امنیتی معتقد بود که وجود روستاها در منطقه یی که هیچ گاه خود را به صورت کامل تحت امر دولت مرکزی درنیاورد یک معضل امنیتی است. روستاهای کردستان عراق ویران شدند تا اقتصاد روستایی خودجوش و بومی در منطقه هیچ گاه شکل نگیرد و از تجمع و سازماندهی پیشمرگه ها در مناطق روستایی جلوگیری شود. نهایتاً منطقه یی که فاقد بافت روستایی باشد و هیچ اراده یا بودجه یی برای توسعه و پیشرفت شهرها و شهرک نشین ها اختصاص نیابد، در آن صورت فقر، بی فرهنگی، آوارگی و عقب افتادگی بر آن مستولی خواهد شد. طی سه، چهار دهه گذشته هیچ گاه اخباری مبنی بر گرسنه بودن یا گرسنه ماندن کردهای عراق در جایی شنیده نشده زیرا مردم منطقه همواره راهی برای مبادلات ساده و تجارت های کوچک و خرده فروشی می یافته اند. اما منطقه یی که هیچ مدیریت کلانی مسوولیت آبادانی و رشد و توسعه آن را بر عهده نگرفته باشد و برعکس یک مدیریت کلان امنیتی بر ویران کردن آن نظارت کند، در آن صورت بافتی اقتصادی و اجتماعی بسیار ابتدایی و خودکفا در آن شکل می گیرد که ثروتمند نیست و رونق ندارد، اما سرپاست مانند کردستان عراق.
وقتی شما از اربیل مرکز کردستان عراق به سمت شمال حرکت می کنید با شهرک های کوچکی در مسیر خود به سوی منطقه مرزی شمال مواجه می شوید اما از بافت روستایی خبری نیست. در مسیر خود به سوی بارزان،... دهوک،... بافتی روستایی مشابه ایران یا ترکیه مشاهده نمی کنید. به جای روستا با تجمع چند خانه دور از هم مواجه می شوید که شباهتی به روستا ندارند. از همه مهم تر مشاهده تعداد زیادی جوان است که تقریباً در کل منطقه در اطراف خانه ها و خیابان ها بی هدف در حال رفت و آمد هستند یا همچون پیرمردهای از کار افتاده زیر نور خورشید در حال آفتاب گرفتن هستند. حضور تعداد زیادی جوان بیکار در ساعات کاری روزانه حاکی از بحران شدید اشتغال و فقدان کارخانه، کارگاه یا واحدهای تولیدی است که بتواند این جوانان را به کار جذب و آنان را از آفتاب گرفتن وسط روز محروم کند.
صدها هزار نفر از جمعیت فقیر کردستان عراق تا یک یا دو دهه قبل از منطقه خود دور بودند و دوران تبعید خود را در ایران می گذراندند. از جمعیتی که طی دو دهه خانه و کاشانه و مایملک خود را رها کرده و از ترس جان به کشور و سرزمین دیگری پناه برده اند، نمی توان انتظار داشت ثروتی اندوخته باشند یا ذخیره یی برای انتقال از نسلی به نسل دیگر از خود باقی گذاشته باشند.
ساکنان کردستان عراق از سال ۱۹۹۱ که منطقه پرواز ممنوع بر فراز آن برقرار شد در آرامش نسبی به سر برده اند. هر چند طی ۱۷ سال گذشته هیچ تهدید نظامی و امنیتی جاری کردستان را ناآرام نکرده است، آثار رکود و رخوت و سستی هنوز بر منطقه مستولی است. ظاهراً کردستان عراق هنوز بلاتکلیف است و سرنوشت و آینده خود را به آینده نامعلوم عراق گره خورده می بیند. همین عاملی است که سیر روند تغییر و تحول اقتصادی - اجتماعی را در این منطقه کند و دشوار می نمایاند. به گفته عرفان مفتی رئیس پارلمان عراق حدود ۱۷ درصد از کل بودجه عراق به کردستان اختصاص می یابد، ۷۰ درصد از کل بودجه یی که دولت خودمختار کردستان عراق از دولت مرکزی دریافت می کند صرف پرداخت حقوق ماهیانه به اتباع منطقه می شود که به غیر از دریافت حقوق از دولت هیچ ممر درآمد دیگری ندارند. حقوق بگیران شامل پیشمرگه ها، کارمندان دولتی و خانواده کسانی می شود که در اثر جنگ و درگیری کشته شده اند. در بسیاری از موارد مشاغلی صوری برای افراد تعریف شده است تا حقوقی ماهیانه به آنان تعلق بگیرد. در یک مورد ۱۷ فراش برای یک مدرسه تعریف شده است که هر ۱۷ نفر حقوق فراشی برای یک مدرسه کوچک دریافت می کنند که فقط ۲۰ دانش آموز دارد.
به گفته رئیس پارلمان فقط ۳۰ درصد از بودجه سالانه کردستان عراق به زیرساخت ها اختصاص می یابد.
این روزها بسیاری از منازل در شهرها و شهرک ها با بیش از یک لامپ روشن می شود در حالی که طرحی برای پشتیبانی از افزایش مصرف برق وجود ندارد. قبلاً ۳۰ درصد از برق فعلی برای تامین ۲۰ ساعت روشنایی کافی بود ولی اکنون کفاف مصرف بی رویه را نمی دهد. براساس نظام سوسیالیستی که حزب بعث در برخی از زوایای اجتماعی آن را پیاده کرد محدودیتی برای مصرف آب و برق وجود ندارد همان طور که کنتور آب و برق نیز وجود ندارد. مردم کردستان عراق همچون بقیه مردم عراق برای مصرف آب یا برق پول نمی پردازند، در نتیجه هیچ کس خود را ملزم به صرفه جویی در مصرف برق نمی بیند. تنها مانع ساعت بهره برداری از برق است که از ساعت ۱۲ شب فراتر نمی رود. وقتی مردم خود را ملزم به صرفه جویی نبینند یا محدودیت در مصرف مقبولیت نیافته باشد منطقاً نمی توان انتظار داشت که توازنی بین مخارج و درآمدهای آنان حاکم باشد.
● حجم دولت
یکی از بزرگ ترین معضلاتی که حکومت کردستان عراق با آن مواجه است حجیم بودن سازمان دولت است. تقریباً به غیر از بخش های بسیار خرد، هنوز بخش خصوصی در این منطقه شکل نگرفته است. هتل هایی که در اربیل و دهوک محل اقامت ما بود به حزب دموکرات تعلق داشت. تقریباً حزب مالک همه چیز است. هتل کنتینانتال دهوک که بهره برداری از آن به تازگی آغاز شده و همه چیز در آن برق می زند مصداق عینی مالکیت مطلق حزب دموکرات بر همه چیز است.
با این حال رئیس پارلمان مدعی بود که برای بودجه ریزی در تلاش هستند ابعاد دولت را کوچک کنند و در این میان حتی به سازمان پیشمرگه ها هم رحم نخواهند کرد. به غیر از تمرکز مالکیت و فعالیت ها در دست دولت، نظام سیاسی منطقه با یک معضل بزرگ دیگر نیز مواجه است. فقدان کشاورزی و نبودن واحدهای تولیدی دولت کردستان را به شدت به درآمد نفتی وابسته می کند. وابسته بودن به درآمد نفتی در منطقه یی که کردها عملاً کنترل شیرهای نفت را در دست ندارند و این بغداد است که سیستم سهمیه بندی استان ها را تعیین می کند بحران اقتصادی منطقه را پیچیده تر می کند.
کرکوک یکی از مراکز نفتی مهم عراق است که به لحاظ سابقه تاریخی به منطقه کردستان تعلق دارد. کردها به درآمدی که از کرکوک تحصیل می شود به شدت دل بسته اند آن هم در شرایطی که بازگرداندن قانونی کرکوک به منطقه کردستان هنوز انجام نشده است. کردها به قراردادهای نفتی نیز که امید دارند روزی با شرکت های خارجی ببندند دل بسته اند هرچند بغداد تاکنون با انعقاد قرارداد مستقل بخش کردستان با شرکت های خارجی موافقت نکرده است.
به عبارتی هر یک از ابهام های فوق، تردیدی در یکپارچگی اقتصادی و توسعه و پیشرفت کردستان ایجاد می کند که رفع آن بسیار زمانبر و نیز هزینه بر است.
● فرزانه روستایی
رویای استقلال بیش از هر آرزویی در خودآگاه و ناخودآگاه کردستان عراق خودنمایی می کند و کردها هرچند تلاش می کنند در اظهارنظرهای رسمی خود اشاره یی به آن نداشته باشند، نمی توانند در شوخی ها و کنایه ها آن را بپوشانند.
تلاش برای تعریف و عرضه هویتی مستقل، جامع و حتی مظلوم در کردستان عراق نتیجه تاریخی سرکوب های ادواری و نسل کشی های سیستماتیک همچون حلبچه و انفال از سوی حکومت عراق است. در جریان نسل کشی انفال حدود ۱۸۰ هزار کرد کشته شدند و ۲ هزار روستای کردنشین ویران شد و قتل عام مردم حلبچه با سلاح های شیمیایی نیز پنج هزار نفر را کشت.
امروزه کردها دولتی نیمه خودمختار تشکیل داده اند و هیات دولتی کرد اداره امور آن را برعهده دارد. پست ریاست جمهوری و وزارت خارجه عراق نیز به کردها تعلق دارد؛ امری که از یک سو وزن سیاسی کردها را در مجموع نیروهای سیاسی و اقوام عراق تعریف می کند و از سوی دیگر غرور سرکوب شده کردها را تا حدودی التیام می بخشد.
همسایگان کردستان عراق گرایش های استقلال طلبانه این منطقه را همواره با دغدغه یی امنیتی زیر ذره بین قرار داده و هر فعل و انفعال سیاسی این منطقه را به دقت تفسیر می کنند.
همین امر سبب شده مدیران کردستان عراق در روابط با همسایگان بیشترین خویشتنداری را به خرج دهند و از هر اظهارنظر یا اقدامی که حساسیت همسایگان را برانگیزد، خودداری کنند.
با این حال سه عامل اساسی آینده سیاسی کردستان عراق را در مهار خود نگه می دارد.
۱) آینده کشور عراق و امکان بقای آن به عنوان یک کشور واحد با یا بدون حضور نیروهای خارجی امری است که آینده سیاسی کردستان عراق را به شدت مشروط به بغداد می کند.
پنج سال از سقوط صدام حسین گذشته و نظامی نسبتاً دموکراتیک جای آن را گرفته است. با این حال مجموعه موانعی از جمله اختلافات قبیله یی، گسترش نفوذ شاخه های القاعده، حملات انتحاری و بمب گذاری های پی در پی، در کنار شکاف های اساسی از جمله بعثی زدایی در کنار تلفات سنگینی که نیروهای امریکایی را به خروج از عراق واداشته همگی عواملی هستند که آینده سیاسی عراق را با ابهام مواجه و پاسخ به این سوال را دشوار می سازد که چه زمانی عراق در ردیف کشورهای باثبات قرار خواهد گرفت.
۲) توانایی اداره کنندگان کردستان عراق برای اداره قلمروی که فاقد بسیاری از زیرساختارهای ابتدایی است و تقریباً هیچ چیز تولید نمی کند بسیار محدود است.دولت خودمختار به غیر از گمرکات شمال و سهم ۱۷ درصدی از بودجه عراق فعلاً منبع درآمد دیگری ندارد.
۳) اراده و توانایی همسایگان کردستان عراق برای مهار خودمختاری و حتی سرکوب هرگونه گرایش استقلال طلبانه نقش قابل توجهی در آینده سیاسی منطقه بازی می کند. ترکیه از شناسایی هر حقی برای کردستان عراق امتناع می ورزد و خود را ذی حق می داند در هر شرایطی با بمباران یا توپ باران و اعزام پیاده نظام به روستاهای شمال عراق عدم شناسایی دو فاکتو خود را پی درپی یادآوری کند. دولت ترکیه همواره بیشترین درگیری را با اقوام کرد خود داشته است.دولت ترکیه این حق را برای خود قائل است که با هر تحرکی که امنیت مناطق کردنشین ترکیه را تهدید می کند، برخورد کند. به عبارت دیگر ترک ها با رفتار خود نشان داده اند از بحران زایی و بهانه جویی هم ابایی ندارند.برخورد دولت ترکیه با کردهای ترکیه به برخورد این کشور با دولت خودمختار کردستان عراق نیز تسری یافته است. بدین ترتیب شاید بتوان نتیجه گرفت که ترکیه امنیت مناطق کردنشین خود را در ناامنی و آشفتگی کردستان عراق ببیند؛ امری که کردهای عراق فاقد توان مقابله با آن هستند.با توجه به اینکه ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا تلاش می کند و اصلاح برخورد با مناطق کردنشین از شروط این عضویت است برای مشاهده آینده کردستان عراق، تا حدودی باید در انتظار اصلاح رفتار دولت ترکیه و اصلاح «حق نظارت» ترک ها بر این منطقه بود. سوری ها و ایرانی ها نیز ملاحظاتی دارند که عملاً بازی سیاسی کردهای عراق را بسیار دشوار می سازد.

فرزانه روستایی

منبع : روزنامه اعتماد