سیمای عطار در ادبیات ایران

در تاریخ ادبیات ایران در قرن هشتم و هفتم سیمای عطار همچو آفتاب در قله‌ی ادب و عرفان ایران درخشش شگفت انگیزی دارد. او در قرن ششم واوایل قرن هفتم در نیشابور زندگی می‌کرد وی درد جسمانی را با داروهایش ودرد ودل جان را که همان عشق است و درمان ناپذیر با داروی عرفان مداوا نموده است:
عشق را درد و داوا مرموز است
وای از این در د که جانسوز است (شهریار)
و عشق بر دونوع است عشق مجازی و حقیقی و هر دو جلوگه حضرت حق اند و دنیای عرفان در پرتو عشق حقیقی است زیبای کامل وجاودانه یزدان پاک است ودر هستی جهان عالم همه ی زیبایی ها چه زیبای جمال وچه زیبایی انسان وچه زیبایی نبات همه وهمه نشان از زیبایی دادار بلند آسمان دارد.
معشوق عارف خود حضرت حق است عطار در منطق الطیر عشق حقیقی را با درد وسوزش منعکس می سازد واما منطق الطیر عطار معروفترین کتاب عرفانی است که بصورت نظم بسان تک مرواریدی در گنجینه های کتابهای منظوم عطار میدرخشد وشهرت جهانی دارد وی دراین کتاب سفرهای عرفانی را با نکات عمیق آن متجلی می سازد و در واقع نمایشنامه ای عرفانی است که نقش پردازان این نمایشنامه مرغان هستند.
● هد‌هد:
و اما هد‌هد در منطق الطیر نقش ولی عرفان وراهبر را ایفا میکند.وراز دار حضرت سلیمان است و باید پیر مراد ورهبر عارفان به مقامی رسد که دلش محرم اسرار الهی گردد وهدد از این قرار در قرآن کریم جلوه گر است که خداوند قدرت شگرف آیابی را به دو عطا نموده است و.... و اما پیش پرده‌های و در این پیش پر ده ها به معرفی خصوصیات یک مرغ می پردازد
مرحباای هدد هادی شده
در حقیقت پیک هر وادی شده
ای به سر حدی بسا سیر تو خوش
با سلیمان منطق الطیر تو خو ش
صاحب سر سلیمان آمدی
از تفاخر تا جور زآن آمدی
دیو را در بند زندان باز دار
تا سلیمان را تو باشی راز دار
ولی عرفان ـ هادی پیک هر وادی و صاحب سر سلیمان و دیو که نماد نفس العماره می‌باشد در این ابیات با زیبای وصف ناپذیری به تصویر کیشده است وولی عرفان دیو سپیدرا مغلوب ساخته وراز دار حضرت حق می گردد.
● مرغ موسیچه
در صحنه دوم : پیش پرده های منطق الطیر پیش پرداز مرغ موسیچه است .مرغی است خوش آواز و موسی صفت که آوازاش دل هر زیبا پسندی را به تپش می آردو اورا سرگشته خویش می گرداند .
خه خه ای موسیبچه موسی صفت
خیز و موسیقار زن در معرفت
گردد از جان مرد موسیقی شناس
لحن موسیقی خلقت را سپاس
با کمی تامل در این بیت در می بابیم حتی بهترین موسیقی شناسان سرگشته وشیدای موسیقی نظام خلقتند و مدهوش آوای چه چه بلبلان مست باغ و ساز نسیم ورقص شالیزار گیتی اند .ومرغ موسیچه باید از این ودیعه الهی را که در نهادش به یادگار گذاشته شده در راه معرفت وعرفان به کار بندد ودرراه عرفان نغمه‌سرایی کند .
همچو مو سی دیده ای آتش زدور
لاجرم موسیچه ای در کوه طور
هرچند این بیت تلمیحی به داستان حضرت موسی و کوه طور دارد اما در حقیقت به نوعی فرمان به موسیچه میدهد که راههای تکامل و عرفان را مانند موسی بیاموز تا دوست حضرت حق گردی
● طوطی
طوطی نماد انسانهای پرهیزکاری است که سرانجام ماوای آنها بهشت برین است انسانهای که باجهاد اکبر راههای سیر و سلوک را پیموده اند و از دیو سپید هفت خو ان گذشته اند و نفس العماره را مغلوب ساخته اند .
مرحبا ای طوطی حله نشین
حله در پوشیده طوقی آتشین
ای طوطی توهم که بر درخت طوبی جای داری و حریر پوشی و طوقی آتش رنگ بر گردن به این صحنه خوش آمدی .وسرانجام بعد سرایش چند بیت خطاب به طوطی می گوید.
سربزن نمرودراهمچوقلم
چون خلیل الله در آتش نه قدم
واگر نمرود (نفس العماره)را چون قلم سرزد
آنگه آتش براو گلستان می‌شود ....

محمودرضا سعیدی گراغانی