لزوم عصمت انبیاء از نظر عقل و قرآن

مطالعه زندگی انبیاء نشان می دهد که زندگی آنها از دوران طفولیت تا آغاز بعثت و پس از آن چنان پاک و عاری از سوءسابقه بوده که حتی دشمنان آنها نیز به آن اذعان دارند.
از نظر عقل نیز دلایلی بر لزوم عصمت انبیاء وجود دارد. از جمله متکلمین اسلامی چند دلیل بر لزوم عصمت انبیاء ذکر کرده اند که به گمان ما دو دلیل زیر قابل رد و انکار نمی باشد.
الف) مساله اعتماد
ب) مساله تربیت
از جمله دلایل لزوم عصمت انبیاء مساله اعتماد است. می دانیم که یکی از عوامل موفقیت در رهبری این است که اعتماد مردم را به خود جلب کند. اگر مردم به رهبر خود اعتماد نداشته باشند سخنان او را نخواهند پذیرفت و مردم از فردی اطاعت و تبعیت می کنند که به راستی و درستی او ایمان و اعتقاد داشته باشند.
علاوه بر این هر اندازه که فردی از مقام رهبری با اهمیت تری برخوردار باشد، لزوم اعتماد مردم به وی بیشتر خواهد بود. در آیه ۶۳ سوره نساء می فرماید: «و ما ارسلنا من رسول الا لیطاع الا باذن الله» «و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر این که مردم به امر خدا او را اطاعت کنند».
در این آیه شریف می فرماید که خداوند انبیاء را برای این مبعوث نمود تا مردم از آنها اطاعت کنند. یعنی اراده خداوند به این تعلق گرفته که مردم مطیع انبیاء باشند.اگر انبیاء از مقام عصمت بری باشند مسلما مردم او را اطاعت نخواهند کرد و در نتیجه اراده پروردگار خطا خواهد بود بنابراین لازمه اطاعت از انبیائ این است که آنها هیچگاه مرتکب گناه و معصیت نشوند.
می فرماید: «افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فما لکم کیف تحکمون». «آیا کسی که (مردم) را به سوی حق هدایت می کند، سزاوار است پیروی شود یا آن کس که خود هدایت نمی شود، مگر آن که هدایتش کنند؟ شما را چه می شود؟ چگونه داوری می کنید؟» (یونس / ۳۵) از سوی دیگر فردی می تواند در امر تعلیم و تربیت بیشترین موفقیت ها را کسب نماید که مردم در وجود او نه تنها مجموعه ای از ارزشهای عالی حیات را بیابند، بلکه او را از کوچک ترین معصیت و خطایی نیز مبرا بدانند. قرآن کریم به جهت تجسم ارزش های عالی در وجود انبیاء از آنها به عنوان الگوهای تمام عیار یاد می کند و می فرماید: «قد کانت لکم اسوه حسنه فی ابراهیم والذین معه». «برای شما و ابراهیم و کسانی که با او هستند الگوی خوبی وجود دارد.» (ممتحنه / ۴) لزوم تربیت در پرتو عمل ایجاب می کند که انبیاء از هرگونه خطایی مصون باشند.
● دلایل آیات قرآنی بر عصمت انبیاء :
۱۰ از جمله آیاتی که اثبات عصمت برای انبیاء می کند، آیاتی است که آنها را از مخلصین دانسته است زیرا به گواه آیات دیگر ، شیطان قدرت نفوذ بر مخلصین را ندارد تا آنها را به سوی گناه و معصیت فراخواند بنابراین از آنجایی که ریشه هرگونه گناهی القائات شیطانی است و شیطان نیز نمی تواند در وجود انبیاء نفوذ پیدا کند، آنها بری از گناه و معصیت بوده و دارای مقام عصمت و طهارت می باشند.
برخی از ایات که اثبات می کند انبیاء جزء مخلصین بوده اند، چنین است : «واذکر عبادنا ابراهیم و اسحق و یعقوب اولی الایدی و الابصار و انا اخلقنا هم بخالصه ذکری الدار». «از بندگان ما ابراهیم و اسحق و یعقوب را که صاحب قدرت و دارای بصیرت بود یاد کن. ما آنها را با یاد سرای آخرت خالص گردانیدیم». (ص / ۴۵-۴۶) طبق این آیه خداوند مخلصین را برای خودش خالص کرده است.
«انه کان مخلصا». «او (موسی) بنده ای مخلص بود.» (مریم / ۵۱) انه من عبادنا المخلصی». «او (یوسف) از بندگان مخلص بود.» (یوسف / ۲۴) ولی این که شیطان نمی تواند افراد مخلص را به سوی کارهای زشت وسوسه و تحریک کند ، آیه زیر است : «بعزتک لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین». «به عزتت سوگند همه آنها را جز بندگان مخلص تو را اغوا خواهم کرد.» (ص / ۸۳-۸۲) مچنین قرآن کریم درمورد حضرت یوسف ع می گوید که چون او از مخلصین بود از ارتکاب به هرگونه عمل زشتی و منکری در امان بود.
۲) و من یضلل الله فماله من هادو من یهدالله فماله من مضل». «کسی را که خدا گمراه کند راهنمایی برایش نیست و کسی را که خدا هدایت کند گمراه کننده ای برایش نیست». (زمر/ ۳۷-۳۶)
۳) آیه زیر نیز گواه بر عصمت است : «ولو لا فضل الله علیک و رحمه تهمت طائفه منهم ان یضلوک و ما یضلون الا انفسهم و ما یضرونک من شیئ». «اگر فضل خدا و رحمت او شامل تو نبود طایفه ای از آنها تصمیم داشتند تو را گمراه کنند و جز خودشان را گمراه نمی کنند و هیچ گونه ضرر و زیانی به تو نمی رسانند.» (نساء/ ۱۱۳) آیه فوق اشاره به عصمت پیامبر از گناه و خطا دارد و می گوید که اگر عنایت الهی شامل حال پیامبر نشود ، گمراهان نمی توانند او را از مسیر حق دور سازند.
ضمنا این آیه نشانگر آن است که انبیاء همواره در تحت عنایت الهی به سر می برند تا مبادا از مسیر حق دور شوند.
۴) از دیگر دلایل عصمت انبیاء آیه زیر است که درباره ابراهیم ع و اعطای مقام امامت به وی می باشد.

منبع : روزنامه جام‌جم