خطر جنگ در قفقاز

در هفته های گذشته در کشور دوفاکتوی «ناگورنو قره باغ» یکی از ماموران سابق امنیتی به نام «باکو ساشاکیان» با رای ۸۳ درصدی اکثریت گرجی تبار به ریاست جمهوری انتخاب شد.
اما پیش از این انتخابات «الهام علی اف» رئیس جمهور آذربایجان طی اظهاراتی در آژانس خبری ریانووستی تهدید کرده بود که برای پرهیز از یک جنگ تازه، نیروهای ارمنی باید از این منطقه خارج شوند. به گفته علی اف آذربایجان «از نظر نظامی قوی ترین کشور منطقه است» و همسایگان این کشور به عقیده وی «باید این را بدانند».
دولت علی اف در سال گذشته ۶۵۰ میلیون دلار برای تجهیز ارتش این کشور هزینه کرده است و کشور ارمنستان حتی توانایی هزینه یک چهارم این مبلغ را هم ندارد. از قرار معلوم در سال جاری بودجه نظامی آذربایجان حتی از کل بودجه ارمنستان هم بیشتر خواهد بود. ارمنستان با وجود رشد اقتصادی چشمگیر در موقعیتی نیست که قادر به رقابت با امپراتوری نفتی آذربایجان باشد. آذربایجان جمعیتی بالغ بر نه میلیون نفر دارد و این در حالی است که جمعیت ارمنستان به سختی به سه میلیون نفر می رسد. کمک های مالی چهار تا ده میلیون ارمنی ساکن در دیگر نقاط دنیا هم کمک چندانی به ارمنستان نمی کند.
البته ارمنی ها عقیده دارند که نیروهای دفاعی قره باغ انگیزه هایی به مراتب بیشتر از آذربایجانی ها دارند زیرا به عقیده آنها نیروهای ارمنی پشت مرزهای خود به دفاع می پردازند اما نیروهای آذربایجانی در هندوکش به جنگ مشغولند. این مناقشه ها از سال های پایانی دهه هشتاد آغاز شد. یعنی زمانی که استقلال طلبی اکثریت ارمنی ناگورنو قره باغ به اوج خود رسید و در پی آن بسیاری از ارمنی ها از خاک آذربایجان گریختند.
این منطقه خود مختار در ۲ سپتامبر ۱۹۹۱ اعلام استقلال کرد و نیروهای آذربایجان پس از حمله به این منطقه با مقاومت نیروهای ارمنی مواجه شدند. نیروهای آذری به دلایل نظامی کنترل گذرگاهی میان ارمنستان و آذربایجان را در دست گرفتند؛ گذرگاهی که در سال ۱۹۲۹ نه تنها به آذربایجان واگذار شده بود بلکه اکثریت مردم ساکن در آن آذری بودند.درآن درگیری ها در مجموع حدود ۵۳۰ هزار آذری از مناطق تحت کنترل ارمنستان و ۲۵۰ هزار ارمنی از مناطق تحت کنترل آذربایجان بیرون رانده شدند. در سال ۱۹۹۴ اعلام آتش بس شد و از آن زمان تا به امروز این جنگ از طریق رسانه ها و بخصوص اینترنت ادامه دارد. مساله مهم این است که اعتبار حقوقی (حقوق بین الملل) «تجزیه و انشعاب» امری است که صراحت قانونی چندانی ندارد.
در آخرین روزهای اتحاد جماهیر شوروی یعنی در سوم آوریل۱۹۹۰ قانونی با این عنوان به تصویب رسید؛ «روش های تصمیم گیری در مسائلی که با خروج جماهیر از اتحاد شوروی ارتباط دارد». این قانون بندی دارد که در رابطه با مناطق خودمختاری است که در صورت خروج یکی از جماهیر از اتحاد شوروی با رای مردم خواهان جدایی از جمهوری مربوط می شود، درست همان اتفاقی که برای ناگورنو قره باغ در سال ۱۹۹۱ افتاد. البته در اینکه تهدید های پرزیدنت علی اف واقعاً پیام آور و پیش زمینه شروع جنگی دوباره است هنوز نمی توان نظر قطعی داد.
اما آنچه بیش از همه پرسش برانگیز می نماید این است که هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان تا چه اندازه و تا چه زمان می خواهند وضعیتی را ادامه دهند که در واقع سرپوشی است بر مشکلات داخلی و کمبود دموکراسی در این دو جمهوری؛ سرپوشی که اذهان عمومی را از مشکلات واقعی این دو کشور منحرف کرده است. علاوه بر آن آینده منطقه مورد مناقشه هم در هاله یی از ابهام باقی مانده است، منطقه یی که امروز تنها کمتر از ۱۵۰ هزار نفر جمعیت دارد و این تعداد به مراتب کمتر از جمعیت این منطقه قبل از جنگ پیشین است. «رابرت کوچاریان» رئیس جمهور ارمنستان که خود زاده قره باغ است ضمن خودداری از به کارگیری کلمه «الحاق» از یک «کنفدراسیون نامتقارن» به عنوان مدلی برای ارمنستان و قره باغ می گوید.اتحادیه اروپایی و ناتو هم برخلاف مورد کوزوو تا به امروز در مورد استقلال ناگورنو قره باغ هیچ موضعی نگرفته اند. بخشی از این مساله به مسائل داخلی کشور های عضو ناتو و بخشی دیگر به کاندیداتوری ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپایی بازمی گردد.
ترکیه از یک طرف به عنوان سپر دفاعی آذربایجان عمل می کند و از طرف دیگر مناقشه یی تاریخی و لاینحل با ارامنه دارد. ارمنی ها سال ها است که ادعا می کنند ترکیه در خلال جنگ اول جهانی دست به نسل کشی ارامنه و برخی آذری ها زده است و بسیاری از آنان نیز از گرسنگی و تشنگی و شرایط سخت جان خود را از دست داده اند. از طرفی برخی از تحلیلگران از جمله «گونتر لووی» بر این عقیده اند که در آن دوران امپراتوری عثمانی از نظر لجستیکی در وضعی بوده است که حتی توان سیرکردن سربازان خود را هم نداشته و آن کشتار توسط اقوام دیگری صورت گرفته است. از زمان جنگ اخیر، ترکیه و جمهوری آذربایجان اقدام به بستن مرزهای ناگورنو قره باغ با ارمنستان کرده اند و ارمنستان هم با تلاش برای انعقاد یک پیمان مشترک امنیتی با روسیه و نزدیک شدن به همسایه دیگرش یعنی ایران قصد دارد این محاصره را بدین صورت پایان دهد. البته روسیه رفتاری بس دوگانه و شگفت آور در این مورد از خود نشان می دهد و این دوگانگی با پیشنهاد ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به جرج دبلیو بوش رئیس جمهور ایالات متحده امریکا مبنی بر استقرار سامانه های موشکی در خاک آذربایجان بیش از پیش رخ نشان داد. گرچه این پیشنهاد پوتین در عمل به هیچ نتیجه یی نرسید اما ناظران سیاسی بر این عقیده اند که روسیه با این پیشنهاد در واقع تمایل خود به قدرتمندتر شدن جمهوری سابق خود یعنی آذربایجان را آشکار می کند و این برخلاف پیمان های این کشور با ارمنستان است و حتی همین پیشنهاد بی پایه نیز می تواند خطر بروز دوباره جنگ در منطقه قفقاز را افزایش دهد.

منبع؛ Telepolis

منبع : روزنامه اعتماد