هوای تازه در حوزه

با تغییراتی که در اعضا و مدیران جامعه مدرسین و شورای عالی حوزه علمیه قم پدید آمد و انتصاب مدیر جدید حوزه،‌ این‌روزها هوای تازه‌ای در این نهاد کهن علمی به مشام می‌رسد.
در حوزه علمیه، همواره گذشتگان به نیکی یاد می‌شوند و نام و یاد استادان با دعای خیر و امید مغفرت همراه است؛ این رسم طلبگی برگرفته از متون مقدسی است که جسم علمی حوزه و روح اخلاقی آن را پرورش داده ‌است.
بنابراین هرگاه سخن از رفتن و آمدن است و تغییر، هیچ گاه به معنای انزجار از گذشته و افتخار به آینده نیست!
هر سابقه درخشانی در حوزه، قرین تلاش مأجور شاگردان مکتب امام باقر و امام صادق(ع)، و هر لاحقی، مألوف به امیدواری خدمت سربازان امام زمان(عج) است.
اکنون مروری داریم گذرا بر نهادهای مدیریتی حوزه علمیه قم:
● جامعه مدرسین حوزه علمیه قم:
تاریخچه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سه مرحله قابل مطالعه است:
▪ مرحله اول؛ از زمان تأسیس تا زمان تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه و عراق‏،
▪ مرحله دوم؛ از زمان تبعید تا زمان پیروزی انقلاب،
▪ مرحله سوم؛ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی.
● مبارزات:
جامعه مدرسین را جمعی از علما و اساتید بزرگ حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۴۰ و با اهداف زیر پایه گذاری کردند:
۱) اصلاح و تکمیل برنامه‏های درسی حوزه‏های علوم اسلامی و پرورش طلاب؛
۲) تحقیق در علوم و معارف اسلامی؛
۳) تبلیغ و گسترش اسلام در داخل ایران و کشورهای خارج؛
۴) سعی در اجرای احکام و قوانین سیاسی، اجتماعی، قضائی، اقتصادی و فرهنگی اسلام؛
۵) دفاع از اسلام و قرآن؛
۶) مبارزه با طاغوت و ستمگران و دفاع از حقوق محرومین و مستضعفین.
جامعه مدرسین در آغاز، یک تشکیلات مخفی بود و در سال ۱۳۴۲ که مبارزات اسلامی ملت مسلمان ایران به رهبری قاطعانه امام خمینی(ره) و همکاری علما و طلاب علوم دینی و سایر اقشار مردم، آغاز شد، با عنوان یک تشکیلات روحانی، دعوت امام خمینی را لبیک گفت و تمام توان خود را در تأیید و ادامه مبارزات به کار گرفت.
در خردادماه سال ۱۳۴۲ که امام خمینی(ره) به دست رژیم پهلوی بازداشت و زندانی شد، به کوشش برخی اعضای جامعه مدرسین، چند نفر از فقها و مراجع بزرگ، در اطلاعیه‏ای مرجعیت امام خمینی(ره) را تأیید کردند. در اثر قیام همگانی مردم و تلاش علما و مراجع تقلید رژیم نتوانست امام خمینی(ره) را اعدام کند و در هفدهم فروردین ماه سال ۱۳۴۳، برخلاف میل، او را آزاد و به قم باز گردانید.
امام خمینی در چهارم آبان ماه همان سال، در پی نطق شدیدی قانون کاپیتولاسیون را مورد حمله قرار داد و به همین جهت در سیزدهم آبان ماه ۱۳۴۳، دوباره بازداشت و به ترکیه و بعد از چندی به عراق تبعید شد.
از این زمان، وظیفه جامعه مدرسین سنگین‏تر و دشوارتر شد، اعضای آن در غیاب امام به ترویج و گسترش دائره مرجعیت امام خمینی(ره) و زنده نگهداشتن نام او و افشاگری علیه ستمگری‌های رژیم پرداختند. در همین حال به سبب رحلت حضرت آیت الله آقای حکیم(ره)، اطلاعیه‏ای مبنی بر مرجعیت امام خمینی(ره)، به امضای دوازده نفر از علما و فقها، تهیه و تکثیر شد.
در فروردین ماه ۱۳۴۲ جمعی از اعضای جامعه مدرسین، دستگیر و زندانی شدند. در هفدهم دی ماه ۱۳۵۶ در پی توهین یکی از روزنامه‏ها نسبت به امام راحل، درس‌های حوزه علمیه قم تعطیل و تظاهرات وسیعی برپا شد که چند تن به شهادت رسیدند.
مهم ترین فعالیت های جامعه مدرسین همگام با سایر علما و عموم اقشار مردم مبارز ایران از سال های ۴۲ تا ۵۶ عبارت بود از:
▪ تماس با امام خمینی به هر طریق ممکن و دریافت رهنمودهای لازم؛
▪ تماس با فقها و مراجع قم و علمای بلاد و تقاضای حمایت از مبارزات؛
▪ تهیه اعلامیه در فرصت های مناسب و امضا گرفتن از مدرسین و اساتید؛
▪ تکثیر و پخش اعلامیه‏ها در شهرستان ها؛
▪ ایراد سخنرانی در مواقع لازم؛
▪ اعزام طلاب به شهرستان ها برای سخنرانی؛‏
▪ دعوت مردم به تعطیلی و شرکت در تظاهرات؛‏
▪ پخش عکس و رساله امام خمینی و ترویج مرجعیت ایشان؛
▪ ارسال تلگراف به امام خمینی و تکثیر آن‏؛
▪ رسیدگی به اعتصاب کنندگان و خانواده زندانیان و تبعید شدگان و شهدا؛
▪ بازدید از تبعیدیان‏؛
▪ دعوت به تعطیلی حوزه علمیه و دانشگاه؛‏
▪ دعوت به تحصن‏؛
▪ نامه سرگشاده به کمیسیون حقوق بشر؛
▪ صدور اعلامیه مبنی بر خلع شاه از سلطنت و پیشنهاد تأسیس حکومت اسلامی در ۲۱ آذرماه۱۳۵۷.
● وظایف جامعه مدرسین پس از پیروزی انقلاب اسلامی:
با بازگشت امام خمینی(ره) به میهن در دوازدهم بهمن ماه ۱۳۵۷، مسؤولیت جامعه مدرسین تغییر کرد و به مشارکت در تأسیس و تثبیت حکومت اسلامی تبدیل شد:
▪ پذیرفتن مسؤولیت های مربوط به نظام؛
▪ تبیین و تحقیق در مسائل مورد نیاز نظام؛
▪ اصلاح و برنامه ریزی برای حوزه‏های علوم دینی، به گونه‏ای که با نیاز نظام و جهان اسلامی هماهنگ باشد و به ویژه تشکیل شورای مدیریت در حوزه علمیه قم و اداره حوزه به صورت بهتر؛
▪ تدریس علوم و معارف اسلامی و تألیف کتاب؛
▪ کمک به تأمین قضات؛
▪ تبلیغ و گسترش اسلام در داخل جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها؛
▪ پرورش استاد برای تدریس معارف اسلامی در دانشگاه ها؛
▪ تربیت مبلغ برای داخل و خارج کشور؛
▪ تأیید نظام و مبارزه با توطئه دشمنان در فرصت‌های مناسب‏؛
▪ حضور فعال در همایش‌ها و مجامع علمی داخل و خارج کشور.
فعالیت های جامعه مدرسین اکنون در چند معاونت خلاصه می‏شود:
▪ دفتر جامعه مدرسین؛
▪ معاونت جامعه و مردم؛‏
▪ معاونت جامعه و نظام‏؛
▪ معاونت جامعه و روحانیت؛
▪ معاونت اداری و مالی‏.
● نهادها و مراکز فرهنگی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
▪ دفتر انتشارات جامعه مدرسین.؛
▪ دانشگاه علوم تربیتی و قضایی؛‏
▪ بخش گزینش قضات‏؛
▪ مجله نور علم‏؛
▪ شورای عالی حوزه علمیه قم.
پس از ارتحال آیت الله علی مشکینی، جلسه اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ۲۷ مهرماه ۱۳۸۶ تشکیل و آیت الله محمد یزدی با اتفاق آرا به ریاست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم انتخاب شد.
در این جلسه همچنین آیت الله مرتضی مقتدایی، نایب رییس اول و حجت الاسلام و المسلمین سید هاشم حسینی بوشهری، نایب رییس دوم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، انتخاب شدند.
● پیشینه مدیریتی آیت الله یزدی:
ریاست‌ دادگاه‌ انقلاب‌ اسلامی‌ قم‌، ریاست‌ دفتر امام‌ خمینی(ره‌) در قم‌، نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ قانون‌ اساسی‌، نمایندگی‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ در دو دوره‌ متوالی(دوره‌ اول‌ از قم‌ و دوره‌ دوم‌ از تهران‌)، نائب‌ رییس‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌، عضویت‌ در شورای‌ نگهبان‌، عضویت‌ در شورای‌ بازنگری‌ قانون اساسی‌، ریاست‌ قوه‌ قضائیه‌ با حکم‌ مقام‌ معظم‌ رهبری‌ در دو دوره پنج‌ ساله‌، نمایندگی‌ رؤسای‌ سه‌ قوه‌ در هیأت‌ سه‌ نفره‌ حل‌ اختلاف‌ بین‌ مرحوم‌ شهید رجایی‌ و بنی‌صدر، نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ و نائب‌ رییس‌ و قائم‌ مقام‌ اجرایی‌ جامعه‌ مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ از جمله مسؤولیت های آیت الله محمد یزدی بوده است.
● شورای عالی حوزه علمیه قم:
تشکلی از علما و خبرگان اسلامی است که عهده دار سیاست‌گذاری و برنامه ریزی کلان در بخش‌های مختلف آموزشی،‌ اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و معیشتی حوزه علمیه قم و سایر حوزه‌هایی که در امکانات و خدمات به حوزه علمیه قم مرتبط هستند.
نصب و عزل شورای عالی به پیشنهاد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و تصویب مقام معظم رهبری و مراجع عظام، صورت می‌گیرد.
● اهداف:
۱) پرورش علمای بزرگ در رشته های مختلف؛
۲) ارتقای کیفی و کمی حوزه های علمیه در امور مختلف؛
۳) مقابله با تهاجم بر ضد اسلام؛
۴) تحکیم و تقویت مبانی انقلاب و نظام اسلامی.
● اهم وظایف و اختیارات:
برنامه ریزی امور تحصیلی،‌ اخلاقی، تبلیغی، معیشتی، امور جذب و گزینش نظارت و مشاوره و نصب و عزل مدیر حوزه علمیه قم.
شورای عالی حوزه علمیه قم، سازمانی است متشکل از دبیرخانه، ‌مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه،‌ مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
● اعضای جامعه مدرسین:
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با انتشار اطلاعیه‌ای در اردیبهشت ۱۳۸۷، اسامی نه عضو دور پنجم شورای عالی حوزه علمیه قم را معرفی کرد.
حضرات آیات رضا استادی، مرتضی مقتدایی، محمد مؤمن، محمد یزدی، سید احمد خاتمی و حجج الاسلام و المسلمین سیدهاشم حسینی بوشهری، محمود رجبی، محمود عبداللهی و سید محمد غروی،‌ پس از تأیید مقام معظم رهبری و مراجع تقلید به عضویت شورای عالی حوزه علمیه قم منصوب شدند.
بر اساس اساسنامه شورای عالی حوزه، اعضای این شورا دست‌کم هفت نفرند که حکم آنان را رییس جامعه مدرسین امضا می‌کند.
اعضای پیشین شورای عالی حوزه علمیه حضرات آیات یزدی، استادی، مؤمن، مصباح یزدی و مقتدایی و حجج الاسلام و المسلمین غروی، شب‌زنده‌دار، عبداللهی و رجبی، بودند.
نظارت بر اجرای مصوبات شورای عالی، ارزیابی نتایج آن و دریافت گزارش عملکرد مدیر حوزه، جهت ارزیابی و بررسی طرح های پیشنهادی مدیر، تصویب بودجه سالانه شورای عالی و مدیریت و تعیین منابع آن، تصویب اساسنامه مراکز آموزشی، تحقیقی، تبلیغی، پرورشی، خدماتی و دیگر مؤسسات وابسته به حوزه علمیه، بررسی و تعیین راه های مناسب جهت برقراری ارتباط حوزه با دیگر مراکز علمی و فرهنگی داخل و خارج کشور؛ از دیگر وظایف این شورا تعریف شده است.
در نهایت پس از تشکیل جلسه اعضای شورای عالی حوزه، آیت الله محمد یزدی به سمت دبیری این شورا انتخاب شد.
● مرکز مدیریت حوزه علمیه قم:
مدیریت اجرایی حوزه علمیه قم در قالب یک مرکز، با هدف هدایت، ‌نظارت و اداره کلیه فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی اساتید و طلاب حوزه و ابلاغ مصوبات شورای عالی به واحدهای تابعه و نیز پیشنهاد سیاست ها و روش‌های کارآمد به شورای‌عالی حوزه، تأسیس گردیده و تاکنون دوره‌های مدیریتی مختلفی را پشت سر گذاشته‌است:
الف) ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ دوره تأسیس و راه‌اندازی با مدیریت آیت الله محمد مؤمن قمی؛
ب) ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۷ دوره تثبیت و نهادینه سازی با مدیریت آیت الله رضا استادی؛
ج) ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷ دوره توسعه و گسترش با مدیریت حجت الاسلام و المسلمین سید هاشم حسینی بوشهری.
در دوره چهارم مدیریتی حوزه، آیت الله مرتضی مقتدایی به اتفاق آرای اعضای شورای عالی حوزه علمیه قم، در دهم خردادماه ۱۳۸۷، در سمت مدیر جدید حوزه علمیه قم معرفی و از سوی آیت‌الله یزدی منصوب شد.
● نگاهی کوتاه به زندگی آیت الله مقتدایی:
وی بخشی‌ از مقدمات‌ دروس حوزه را نزد پدر خود آموخته‌ و دروس‌ سطح‌ را نزد مرحوم‌ حاج‌ شیخ‌ محمد حسن‌ نجف‌ آبادی‌، از شاگردان‌ مرحوم‌ آخوند خراسانی‌ و نیز مرحوم‌ آقای‌ فیاض‌ و شهید شمس‌ آبادی‌، فرا گرفت‌.
او منظومه‌ را نزد مرحوم‌ حاج‌ میرزا رضا کلباسی‌ و تفسیر، نهج‌ البلاغه‌ و اخلاق‌ را نزد مرحوم‌ حاج‌ میرزا علی‌ آقای‌ شیرازی و خلاصه الحساب‌ و تشریح‌ الافلاک‌ را نزد مجدالعلما، فرزند مرحوم‌ حاج‌ شیخ‌ محمدرضا نجفی‌ مسجد شاهی،‌ آموخت‌. همچنین‌ مکاسب‌ را نزد مرحوم‌ آیت ‌الله‌ خادمی‌، شاگردی کرده و دو سال‌ نیز در درس‌ خارج‌ آن‌ مرحوم‌ شرکت‌ کرد.
آیت الله مقتدایی با ورود به‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌، در‌ درس‌ خارج‌ امام‌ خمینی‌(ره‌) حاضر شد و همزمان‌ در درس‌ آیت ‌الله‌‌ بروجردی‌(ره) نیز شرکت‌ می‌کرد. همچنین‌ از درس های‌ خارج‌ مرحوم‌ محقق‌ داماد، مرحوم‌ حضرات آیات گلپایگانی‌ و مرحوم‌ اراکی‌ نیز بهره‌ مند شد. در بخش‌ فلسفه‌ نیز به‌ درس‌ اسفار مرحوم‌ علامه‌ طباطبایی‌(ره) می‌رفت‌.
وی‌ چند سال‌ به‌ تدریس‌ خارج‌ فقه‌ در مدرسه‌ مروی‌ تهران‌ و پس‌ از آن‌ در حوزه‌ علمیه‌ قم،‌ اشتغال‌ داشته‌ که‌ این‌ تدریس‌ تاکنون‌ ادامه‌ دارد.
آیت ‌الله‌ مقتدایی‌ فعالیت‌های سیاسی‌ گوناگونی‌ پیش‌ و بعد از انقلاب‌ اسلامی داشته و به‌ توزیع اعلامیه‌ها و رساله عملیه‌ امام راحل و به تجلیل‌ از او در سخنرانی ها، می‌پرداخت‌ و در داستان‌ رفراندوم‌ شاه‌ که‌ علما، از جمله‌ امام‌خمینی(ره‌) آن‌ را تحریم‌ کردند، پیام‌ امام‌(ره‌) را به‌ علمای‌ اصفهان‌، از جمله‌ آیت ‌الله‌ خادمی‌ اصفهانی‌ و آقای‌ ارباب‌ رسانید که‌ در پی‌ آن‌، بازار اصفهان‌ تعطیل‌ شد.
مدیر جدید حوزه علمیه قم، که از پیش از انقلاب عضو جامعه‌ مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ بود، پس از انقلاب مسؤولیت‌های متعددی را بر عهده گرفته است که به شرح ذیل است:
▪ قاضی‌ دادگاه های‌ انقلاب‌ اسلامی‌؛
▪ عضو و سخنگوی‌ شورای‌ عالی‌ قضایی‌؛
▪ ریاست‌ دیوان‌ عالی‌ کشور؛
▪ ریاست‌ دادسرای‌ دیوان‌ عالی‌ و دادستانی‌ کل‌ کشور؛
▪ نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ در دوره‌ دوم‌ و سوم‌ از استان‌ اصفهان‌.
● حوزه و آغاز مدیریتی دیگر:
اکنون در آغاز دوره جدید حوزه علمیه قم با مدیریت آیت الله مرتضی مقتدایی قرار داریم. شاید بتوان با توجه به انتظاراتی که از حوزه و نظام اسلامی می‌رود، ‌دوره جدید را دوره تخصص‌گرایی نامید.
حوزه امروز گرچه نباید از تأسیس‌ها و پایه‌گذاری ها و نیز تثبیت و توسعه و جذب و تربیت طلاب و فضلا غافل شود؛ اما مهم ترین نیاز جامعه امروز، پاسخ‌گویی کارآمد و به روز است که جز با تخصص‌گرایی و تقسیم نیروها در گستره‌های معیّن، امکان پذیر نخواهد بود.
در همین راستا می توان رسالت‌های نوین و جزئی تر حوزه در دوره جدید را چنین برشمرد:
۱) جمع‌آوری و تدوین انتظارات و منویات بزرگان تحول‌خواه حوزه و تبدیل آن به راهکارهای عملی و بخش‌نامه های لازم الاجرا. این آرزوها را می‌توان در بیانات بزرگانی چون حضرت امام خمینی(ره)، شهید آیت الله مطهری، شهید آیت الله بهشتی و رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه‌ای، به وضوح یافت.
۲) گسترش عرضی و طولی رشته‌های تخصصی حوزه و تأسیس رشته‌های جدید. این مهم با تجدید نظر در مواد درسی، اصلاح فرایند پایان‌نامه نویسی،‌ تضمین به‌کارگیری مناسب پس از فارغ‌التحصیلی، امکان تحصیل تا سطوح عالی و نیز افزایش رشته‌ها، بسته به نیاز روز، محقق می‌شود.
۳) شفاف‌سازی سند چشم انداز حوزه علمیه. تاکنون درباره چنین بحثی سخن بسیار گفته شده؛ اما هنوز اطلاع‌رسانی شفافی صورت نگرفته و حضور این بحثی در حوزه ملموس نیست و حاشیه‌ای بر آن نوشته نشده است. شاید برای بایستگی چشم انداز، کار مهمی صورت‌نگرفته است.
۴) ایجاد و تقویت بانک اطلاعات جامع و چند منظوره حوزویان. نظام، جامعه، طلاب و فضلا و مدیریت حوزه؛ هریک به سهم خود نیاز به بهره‌مندی از این بانک اطلاعات دارند. آمار و اطلاعات کامل حوزویان که در چند سطح عمومی و خصوصی باید تعریف شود، به برنامه‌ریزی، تسهیل امور اداری، توجیه سطح علمی طلاب، همکاری و هماهنگی، شناخت استعدادهای پنهان، ارزشیابی علمی، پژوهشی و تبلیغی ،‌ ارتباط‌گیری و اطلاع‌رسانی سریع و موثق؛ کمک زیادی خواهد کرد و شناسنامه معتبری برای طلاب خواهد بود.
۵) جذب و گزینش طلاب از بین استعدادهای فراوان جوانان کشور و محدودیت امکانات، می طلبد تا در نظام جذب، ‌روش‌های نوین و هدف‌دار استفاده شود که با دقت بیشتری نسبت به ارزشیابی و بازبینی نیروهای موجود، و استعدادها و امکانات، عدالت حاکم شده و در واقع در این دوره باید به کیفیت بیش از کمیت اهمیت داد.
۶) توجه به نقش رسانه‌ای حوزه در راستای اهداف تبلیغی آن. ناآشنایی با رسانه و نگاه‌های خنثی و فراری در حوزه نسبت به رسانه، دردی را دوا نخواهد کرد. تبلیغ در جهان امروز، ‌ضمن حفظ اصالت‌ها و روش‌های سنتی چهره ‌به چهره و منبر و تقویت آن، بدون در نظر گرفتن ابزار نوین میسر نیست. عملکرد شبکه ماهواره‌ای و تلوزیونی،‌ اینترنت و مطبوعات نباید دور از نگاه برنامه ریزان حوزه باشد. گرچه اقدام مناسب و صواب در این زمینه پس از ارائه سند رسانه دینی از حوزه امکان پذیر خواهد بود و گرنه خود دامی برای هدر دادن سرمایه‌ها خواهد شد.
۷) اصلاح نظام مالی حوزه و معیشت طلاب. گرچه تاکنون برای هماهنگ‌سازی و مدون کردن این بخش قدم‌هایی برداشته شد؛ اما لازم است یک بار برای همیشه نظام پرداخت شهریه طلاب، با رعایت عزت طلاب و تسهیل پرداخت و با کم‌ترین صرف وقت، اصلاح شود. دغدغه مسکن ، وام و طرح‌ معیشت طلاب نیز باید با لحاظ وضعیت تحصیلی و مالی طلبگی تنظیم شود نه عرف بازار.
۸) همگون‌سازی روش‌ها و سطح آموزشی حوزه با مدرک ورودی طلبه‌ها. مدرک ورودی طلاب، از سیکل تا دکترا، متنوع است؛ اما نظام مدون و مجزا با متون ویژه وجود ندارد و تقریباً همه در یک دستگاه آموزشی، تحصیل می‌کنند که آفات بسیاری دارد. ضمن آن که باید درباره آمورزش مجازی و غیر حضوری نیز راهکار مناسبی ارائه شود. این همه در کنار برگزاری امتحانات کتبی و شفاهی با روش‌های متناسب، عالمانه و قانون‌مند می‌تواند برنامه ریزی مناسبی برای شناخت و تربیت ویژه طلاب نخبه فراهم سازد.
۹) بازیافت هویت زبانی حوزه. از زمانی که زبان رسای عربی، زبان علمی جهان بود تا به امروز که به برکت قرآن و حدیث، این میراث در حوزه به جامانده، دیر زمانی گذشته؛ اما شأن این زبان حفظ نشده است. با نگاهی به متون پیچیده و مغلق دروس حوزه درمی‌یابیم که طلاب، پس از سال‌ها تحصیل و مراجعه به شرح‌های غیر فنی، نه از شیوایی زبان عربی بهره‌ برده‌اند و نه از شیرینی زبان فارسی بهره‌مندند!
مقوله زبان در حوزه به غفلت سپرده شده و جایی برای فراگیری زبان‌های خارجی، فعال کردن نهضت ترجمه متقابل و تبلیغ به لسان قوم و نگرش جهانی در رسالت حوزه، نگذاشته است. پس باید چاره‌ای اندیشید.
۱۰) غنی سازی حوزه‌های شهرستانی. در گذشته طلاب جوان، ‌پس از طی مدارج علمی و کسب اجازه اجتهاد،‌ به دیار خود بازمی‌گشتند و منشأ خیرات و برکات معنوی می‌شدند؛ اما امروز شهر قم به مخزن بزرگ علمی تبدیل شده و خروجی آن تنها به ایام تبیغی و در سطوح پایین اختصاص دارد. این رسم پایدار حوزه که علمای بلاد به تبلیغ و رسیدگی امور منطقه خود می‌پرداختند، باید با تجدید نظر در نگاه‌ مدیریتی مرکزی،‌ بازیابی شود و استقلال نسبی حوزه های شهرستان‌ها با هجرت علمای بلاد به مناطق متبوع خود در ضمن هماهنگی با قم،‌ به رسمیت شناخته شود.
۱۱) تعریف هویت طلبگی و حوزوی. این که طلبه کیست و چه باید بکند؟ مسیر علمی او از کجا آغاز و به کجا می‌انجامد؟ چه مدرکی در چه سطحی و از سوی کدام مرجع علمی برای او صادر می شود و تلاش‌های پژوهشی و تخصصی وی در کدام کارنامه و پرونده ثبت و مستندسازی می‌شود؟.
۱۲) گرایش دهی به دروس خارج. شاید پیش از این عرف رایج دروس خارج، جوابگوی حوزه‌ها و جامعه بود؛ اما امروز جهان در انتظار حرف‌های تخصصی تری از حوزه است. استنباط مجتهدانه احکام در مباحث گوناگون نیازمند تمرکز استاد و شاگردان، حول یک محور است. امروز فقه سیاسی، اقتصادی، تربیتی، انسان شناسی، جامعه شناسی، حکومتی، جهادی و... نیاز به نگاه عمیق دارد.
در پایان، باید گفت دغدغه‌های مهمی در ذهن علاقه‌مندان به حوزه وجود دارد، مانند قرآن محوری و حضور جدی تفسیر و فلسفه در حوزه یا کلام جدید و غیره؛ اما خواست همه آنها از یک نفر یا یک مجموعه جفا است وانگهی کاری زمان‌بر و منوط به همکاری همه حوزه است.
تنها یک تذکر، باقی می ماند که با تجربه ورود به عرصه رسانه باید گفت: مع الأسف،‌ با کم کاری نهاد‌های حوزه در پررنگ کردن نقش حوزه و حوزویان در جامعه، امروزه مطبوعات و رسانه‌ها هستند که به دلخواه خود، حوزه را معرفی می‌کنند و به شخصیت‌پردازی و یا محو و انکار شخصیت‌های علمی حوزه مشغولند. معرفی مراجع ، فضلا و علمای حوزه در شأنِ خود حوزه است و بایسته پاسداری.

حامد عبداللهی

منبع : خبرگزاری رسا