سازمان شانگهای؛ کانونگذار ازغرب

سازمان همکاری های‌ شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. هدف اولیه تاسیس این سازمان، غیرنظامی کردن مرز بین چین و شوروی بود.
گروه «شانگهای » در ۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ برابر ۲۶ آوریل سال ۱۹۸۶ با امضای توافقنامه ای به منظور «تعمیق اعتماد نظامی در مناظق مرزی» توسط رهبران وقت کشورهای قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجددا در تاریخ ۲۴ آوریل سال ۱۹۹۷ توافقنامه ای به منظور «کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی» در مسکو به امضا رساندند.
هم اکنون کشورهای ایران،مغولستان،پاکستان و هندوستان اعضای ناظز سازمان همکاری های شانگهای محسوب می شوند.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم نه تنها بزرگ‌ترین توان اقتصادی، نظامی، هسته‌ای و فضایی جهان را دارا هستند، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان نیز می‌باشند. مساحت کشورهای عضو (اصلی و ناظر) این سازمان روی هم بیش از یک چهارم سطح خشکی‌های زمین است.از این رو سازمان شانگهای به راحتی می تواند در برابر غرب و ناتو ایستادگی نموده و معادلات بین المللی را به نفع شرق تغییر دهد.
حضور موثر رئیس جمهور کشورمان در نشست همکاریهای شانگهای از زوایای مختلفی قابل تامل است.این نشست در حالی برگزار شد که با توجه به ضعف ناتو و افول قدرت واشنگتن،همگرایی شرق در برابر غرب اهمیتی فرا استراتژیک پیدا کرده بود.زمان برگزاری نشست شانگهای مصادف با تمرکز غرب بر بحرانهای به وجود آمده در اوستیای جنوبی و آبخازیا بود و همین مسئله اهمیت آن را دوچندان ساخته بود.
جمهوری اسلامی ایران در نشست اخیر سازمان شانگهای با برنامه ای مدون و دوراندیشانه حضور یافته بود.به عبارت بهتر،تهران در این میان نقش یک ناظر مطلق را ایفا نکرد و همانند سه سال اخیر سعی کرد با ارائه دورنمایی واقع بینانه و مطابق با عرف همکاریهای بین المللی و منطقه ای در جهت بازتعریف موقعیت سازمان همکاریهای شانگهای گام بردارد.در این خصوص آقای دکتر احمدی نژاد پنج پیشنهاد اساسی را به همتایان خود در شانگهای عرضه نمود ه است.بر این اساس سازمان شانگهای می تواند با ابتکارات نو، ضمن جبران عدم کارایی بعضی از نظامات و سازو کارهای بین المللی پاسخگوی بخشی از مطالبات امروز نیز باشد.
جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد نموده است که مبادلات اقتصادی، تجاری، پولی و مالی بین کشورهای عضو با ارزهای رایج در خود این کشورها ساماندهی شود ونرخهای برابری ارز در این کشورها حسب معیارهای متقن اقتصادی تعیین شود. تاسیس بانک سازمان همکاری شانگهای با مشارکت کشورهای عضو جهت تسهیل مبادلات از دیگر مطالبات و پیشنهادات جمهوری اسلامی ایران دراین نشست بود.از سوی دیگر،سازماندهی همکاریهای امنیتی بین اعضای سازمان شانگهای یکی از اصلی ترین مولفه های تامین امنیت جمعی در شرق محسوب می شود.مسئله ای که از سوی رئیس جمهور کشومان مورد تاکید قرار گرفته است.در بخش دیگر جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد نموده است که با هدف نزدیکتر شدن دیدگاههای سیاسی و همگرایی بیشتر با تشکیل کمیته مشترک سیاسی مشورتهای سیاسی بین اعضاء به طور دائم جریان یابد. آخرین پیشنهاد رئیس جمهور کشورمان به سران شانگهای تاسیس یک نهاد قضائی با هدف حل اختلافات احتمالی بین اعضاست.همان گونه که مشخص است آقای دکتر احمدی نژاد در راستای تقویت سازمان شانگهای پیشنهاداتی عملی و قابل تامل را ارائه نموده است.تاسیس بانک سازمان همکاریهای شانگهای به صورت خود به خود سبب کنترل بازار آسیای شرقی و مرکزی و حتی خاورمیانه در برابر نوسانات غیر قابل پیش بینی بازارهای غرب خواهد شد.این در حالی است که ظرفیت بالقوه اقتصادی موجود در سازمان شانگهای بسیار بالاست و باید از آن در راستای تقویت اقتصاد منطقه ای و جمعی استفاده نمود.بحث امنیت نیز در سازمان شانگهای از اهمیت گسترده ای برخوردار است.گسترش یک مجموعه بدون ترسیم سازو کارهای امنیتی درون آن امکان پذیر نخواهد بود.از آنجایی که اعضای شانگهای اکثرا کشورهای تعیین کننده معادلات شرق در برابر غرب هستند،امنیت جمعی در این مجموعه باید با استناد به “توانایی اعضا”و”تهدیدات مشترک” پی ریزی شود.
به راستی دلیل اهمیت اجلاس شانگهای چیست؟آیا صرفا جمع شدن چند کشور مخالف سیاستهای آمریکا در یک نقطه می تواند تا این اندازه موجب وحشت ناتو،کاخ سفید و اتحادیه اروپا شود یا اینکه مسئله ابعادی به مراتب گسترده تر دارد؟
سازمان همکاریهای شانگهای بر هم زننده زیرساختهای جهان امروز به سود مخالفان آمریکاست.در اجلاس شانگهای اهداف و منافع کلان هستند که مدنظر قرار می گیرند،اما در نشستهای ناتو و حتی گروه ۸ منافع میانی مبنای تصمیم گیری شرکت کنندگان هستند.از این رو تاثیر گذاری پیمانها و تصمیمات به تصویب رسیده در قالب سازمان همکاریهای شانگهای پررنگ تر است.از سوی دیگر،سازمان شانگهای مرزهای ترسیم شده میان شمال-جنوب،شرق-غرب و ... را در هم ریخته و ساختاری را ترسیم می کند که در آن آمریکا و اروپا به عنوان اصلی ترین دشمنان بشریت جایی ندارند.
از این روست که بر خلاف دیگر اجلاسهاو نشستهایی که آمریکا و اتحادیه اروپا در یک سوی آن قرار دارند،شاهد ایجاد تنش در اجلاس شانگهای نیستیم. متعاقبا کشورهای شرکت کننده نیز انرژی و توان خود را بر روی حل مسائل مشترک و حرکت رو به جلوی مجموعه متمرکز می نمایند.اما در نشستهای شورای امنیت،ناتو،گروه ۸ و... بخش عمده ای از انرژی سیاسی طرفها صرف متعادل نمودن رفتارهای کاخ سفید و انگلستان می شود.
سازمان همکاریهای شانگهای مجموعه ای است که با تهدیدات مشترکی به نام آمریکا و ناتو روبه روست.بنابراین راهکارهاو مسائلی که در نشست مطرح می شود به صورت مستقیم و خودکار در راستای تحدید قدرت غرب است.
در هشتمین دوره نشست سران سازمان همکاری های شانگهای نه تنها “استراتژی ها” با یکدیگر تعارض نداشتند بلکه در همپوشانی با یکدیگر تعریف شده بودند.
اجلاس شانگهای بستری است که درآن پکن و مسکو قادر هستند تا فارغ از فشارهای آمریکا و نیرنگهای انگلستان،فرانسه و آلمان چهره واقعی خود را به نمایش بگذارند.اگر روابط چین و روسیه در فاز نظامی و اقتصادی تقویت شود، قدرت مانور کاخ سفید در بازارهای آزاد به شدت کاهش خواهد یافت.
حضور “ دکتر احمدی نژاد “ به عنوان عضو ناظر درسازمان شانگهای، در پررنگ شدن وجهه ضدآمریکایی کنفرانس اخیر بسیار تاثیر گذار بود . ابراز مخالفت رئیس جمهور کشورمان با سیاستهای ناتو و غرب باعث شده است تا نقاط پیوند ایران - روسیه - چین محکم تر شود .همچنین نقش تهران به عنوان تاثیرگذارترین قدرت فعلی خاورمیانه درجریان نشست اخیر بلاانکار بود.” ایران “ به کانونی جهت همگرایی میان مخالفان آمریکا تبدیل شده وهمین مسئله بیش از پیش موجب نگرانی مقامات کاخ سفید وسران ناتو شده است.
سرمایه گذاری بر روی سازمان همکاریهای شانگهای و حضور موثر ایران در این مجموعه باید به عنوان یک راهبرد استراتژیک در دستور کار دستگاه دیپلماسی کشورمان قرار گیرد.انگیزه همراهی و همگرایی در میان اعضای سازمان همکاریهای شانگهای بسیار بالاست .درا ین راستا لازم است تا ظرفیتهای بالقوه و بالفعل موجود در میان اعضای سازمان همکاریهای شانگهای در راستای مقابله با سلطه طلبی و تکروی کاخ سفید و ناتو تعریف شود .گسترش سازمان شانگهای در این خصوص الزامی است.
ایران با توجه با سابقه سی سال ایستادگی در برابر واشنگتن و غرب و درک مناسبات امنیتی خاورمیانه و شبه قاره هند نقطه اتکای قدرتمندی برای سازمان شانگهای خواهد بود.همان طور که ایران پیشنهاد نموده است،نیاز است کمیته مشترک سیاسی با هدف ایجاد ارتباط مستمر و دائم میان اعضای شانگهای تشکیل شود.این کمیته از یک سو می تواند بالانس قدرت در میان اعضای شانگهای را تنظیم نموده و از سوی دیگر،مانع از هم گسیختگی سیاسی در این مجموعه شود.
در نهایت اینکه هنوز نقاط آسیب زیادی در سازمان همکاریهای شانگهای وجود دارد که اصلی ترین آنها عدم همخوانی “سیاست”و”اقتصاد”در میان برخی اعضای آن است.اما ترسیم اهداف مشترک و تبادل نظرهای مداوم بین اعضا می تواند این خلارا پرکند.ایجاد یک نهاد قضائی نیز به صورت خودکار سبب تنظم مناسبات حقوقی در داخل سازمان همکاریهای شانگهای خواهد شد.در نهایت اینکه رئیس جمهور کشورمان با دستی پر نشست شانگهای را ترک نمود.آنچه در پیشنهادات آقای احمدی نژاد به چشم می خورد تجلی همان سیاست خارجی تهاجمی و پویایی است که طی سه سال اخیر به نقطه قوت ما در برابر قدرتهای بزرگ تبدیل شده است.بر این اساس تهران در کنار نظارت بر تحولات بین المللی ،در نقش یک مولد و کارگردان وارد صحنه های مختلف می شود و با ابتکارات عاقلانه خود پروژه گذار از غرب را کلید می زند.

منبع : روزنامه رسالت