تعلیم کتابداران مرجع با بهره گیری از روش‌های آموزش استفاده از کتابخانه

اسطوره را می توان بمثابه عقیده ای اثبات نشده تعریف كرد كه بدون هیچگونه دید انتقادی پذیرفته می شود و برای توجیه یك عرف اجتماعی بكار می رود. یكی از این اسطوره ها كه بر كتابداری حاكم است این عقیده است كه فارغ التحصیل رشته كتابداری با داشتن گواهینامهٔ این حرفه یك متخصص ورزیده در تمام زمینه های این رشته می باشد. از یك كتابدار حرفه ای كه بتازگی با مدرك فوق لیسانس كتابداری فارغ التحصیل شده و در بسیاری از زمینه های كتابداری دروسی را گزرانده است، انتظار می رود كه بتواند بلافاصله در یك پست سطح بالای كتابداری انجام وظیفه كند.
فرض بر این است كه كتابداران بمحض اینكه در رشته خود دانش لازم را فراگرفتند، می توانند در هر قسمت از كتابخانه كه مورد علاقه آنان است بنحوی مؤثر كار كنند. همچنین فرض بر این است كه كتابداران در هر لحظه می توانند به سایر قسمتهای كتابخانه منتقل شوند و وظایف آن قسمت را بنحو احسن انجام دهند، اما واقعیت چیز دیگری است.عجیب است كه در یك حرفهٔ خدماتی مانند كتابداری، هیچگونه اولویتی به آموزش خدمات مرجع[۱] یا آموزش روش استفاده از كتابخانه[۲] به كتابدارانی كه هنوز به سطح حرفه ای نرسیده اند، داده نمی شود. در حرفه های دیگر مانند حقوق و پزشكی دوره های كارورزی در نظر گرفته شده و كارآموزان تحت نظر متخصصان ارشد در همان رشته آموزش می بینند.
اخیراً در زمینه جستجوی پیوسته ماشینی[۳] تعلیمات پیش حرفه ای ارائه شده است؛ لیكن حتی در همین زمینه هم برنامه تعلیماتی كاملاً پیشرفته‌ای وجود ندارد.در زمینهٔ آموزش خدمات مرجع، چه در ارتباط با كارورزی و چه در ارتباط با دوره های عملی برای پیشرفت كار كاركنان، حتی نوشته های حرفه ای چندانی هم وجود ندارد. مطالب اندكی كه در نوشته‌ها وجود دارد، غالباً به خط مشی ها و شیوه های مربوط به سطح خدمات مرجع و انواع این خدمات در كتابخانه معینی پرداخته اند ـ نه به روشهای تعلیم رسمی كتابدار مرجع سئوالی كه می بایست مطرح شود این است كه: "كتابدار حرفه ای مرجع[۴] در چه مرحله ای قادر خواهد بود كه با اطمینان خاطر با مراجعان رو به رو شود و با مهارت كافی پرسشهای آنان را پاسخ گوید؟ "اصطلاح كتابدار حرفه ای مرجع" را می توان به هر فردی، از فارغ التحصیل تازهٔ فوق لیسانس رشته كتابداری گرفته تا كتابدار مجربی كه بتازگی به بخش مرجع منتقل شده است و یا حتی به كتابدار مرجع با تجربه ای كه از بخش مرجع یك كتابخانه دیگر آمده است، اطلاق نمود.
تمام این كتابداران حرفه ای مرجع از هر گروهی كه باشند نیاز به تعلیم جدید دارند. این تعلیم، باید هم از نظر كیفی و هم از نظر مدت زمان كافی باشد، یعنی طبق برنامه ای صورت گیرد كه برای كتابخانه موسسه مورد نظر مناسب است. آنچه كه برنامه آموزش خدمات مرجع نامیده می شود چیزی بیش از چند جلسه آشنایی[۵] نیست. تشكیل این جلسات بسیار خوب است؛ اما بهیچوجه كافی نیست.در حال حاضر انواع برنامه های آموزش خدمات مرجع وجود دارد. یكی از برنامه های متداول این است كه كتابدار مرجع تازه كار، زیر نظر مستقیم كتابدار مرجع مجرب كار كند.
در طول زندگی شغلی یك كتابدار، آموزش وی تنها زمانی به مفهوم واقعی صورت می گیرد كه زیر نظر یك كتابدار با تجربه باشد. لذا، این زمان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. كتابدار مرجع با تجربه، ممكن است از تعلیمات صحیحی برخوردار نبوده، به ابزارها و روشها و حتی تكنولوژی جدید آگاه نباشد و ممكن است كه در طی سالیان كار و تجربه عادات نادرستی پیدا كرده باشد. این عادات بد و نادرست ممكن است، به كتابدار مرجع تازه كار منتقل شود. كتابداران مرجع مجرب ممكن است با محیط كتابخانهٔ دیگری آشنا نباشند، چرا كه هر كتابخانه خدمات و مراجعین متفاوتی دارد.اكثر مدیران كتابخانه ها اهمیت آموزش خدمات مرجع را قبول دارند، اما معتقدند كه این برنامه از نظر نیروی انسانی و زمان بسیار پرخرج است. كتابخانه های تخصصی دارای مراجعینی هستند كه نیاز به اطلاعات تخصصی كتابداران دارند و این كتابخانه ها هستند كه به تعلیم كافی و در سطحی بالا، برای كتابداران مرجع توجه دارند.
كتابخانه های تخصصی، غالباً منابع و سرمایه كافی جهت ایجاد برنامه‌های خوب برای تعلیم كاركنان اختصاص می دهند.بنظر می رسد كه كتابداران بریتانیایی به انواع برنامه های آموزش ضمن خدمت كتابداری، از جمله آموزش خدمات مرجع توجه دارند. ایساگز Isaacs در مقاله اش درباره آموزش ضمن خدمت برای خدمت مرجع می گوید كه تحت هیچ شرایطی یك كتابدار نمی تواند بدون گذراندن یك برنامه تعلیماتی حداقل شش ماهه، پاسخگوی مراجعه كنندگان باشد.
در این برنامه تمام سئوالات مرجع ثبت می شود و بعنوان مبنای تعلیم بكار می رود؛ این سئوالات عملاً مطرح شده، هسته دوره مذكور را تشكیل می دهند. كتابدار مرجع تازه كار، از طریق همین سئوالات در می یابد كه سئوالاتی كه عموماً در پشت میز مرجع مطرح می شوند چقدر پیچیده و متنوعند و چه دامنهٔ وسیعی از مطالب را در برمی‌گیرند. نیازی نیست كه كارآموز پاسخگوی این سئوالات باشد، اما منبع پاسخ ذكر می شود و كارآموز هم كلیدهایی برای یافتن پاسخ ارائه می دهد. سپس كتابدار مرجع با تجربه همراه كارآموز، در همان حال كه سئوالات در ذهن كارآموز جدید است منابع، پاسخها و كلیدهای راهنما را مرور می‌كنند. به اعتقاد ایساكز این كار موجب می شود كه كارآموز مرجع به دركی عملی نسبت به منابع و دركی بیشتر نسبت به واقعیات كارش برسد.
كتابداران كانادایی هم، به روشهای آموزش ضمن خدمت كتابداری توجه خاصی دارند و در این زمینه، دانشگاه مك گیل[۶] برنامه آموزشی وسیعی دارد. این برنامه ضمن خدمت برای كتابداران مرجع بشرح زیر است:یك هفته آشنایی ـ كه طی جلسات متعددی انجام می گیرد؛ سه ماه مشاهده برنامه ریزی شده در پشت میز مرجع همراه كتابدار ارشد (در طی این دوره، كارآموز مجاز به پاسخگویی سئوالات مراجعه‌كنندگان نیست)؛ پنج ساعت تعلیم روشهای مرجع برای پاسخگویی به سئوالاتی كه كراراً پرسیده می شوند؛ پنج ساعت تعلیم فهرست برگه ای برای نشان دادن طرز كار آن؛ ده ساعت تعلیم جستجوی منابع در خود مجموعه مرجع؛ و بالاخره هفت ساعت بررسی تقاضاهای تلفنی كه به میز مرجع رسیده است.كتابخانه عمومی بروكلین[۷] یكی از موسسات آمریكایی است كه برنامه آموزشی فوق العاده خوبش برای تمام كتابداران حرفه ای مشهور است. در برنامه آموزش خدمات مرجع این كتابخانه روی فهرست برگه‌ای بعنوان روشی برای پاسخگویی به سئوالات مرجع تاءكید می شود و این روش برای كتابداران تازه كار بسیار مهم شمرده می شود. برنامه كتابخانه عمومی بروكلین مانند هر برنامهٔ آموزشی خوب بصورت درازمدت با پوشش موضوعی گسترده و استفاده از روشهای متعدد سازمان یافته است.
این برنامه كاملاً سنجیده و آزمایش شده است و اساس آن بر واقعیات خدمات مرجع قرار دارد. مقایسه این برنامه های آموزش خدمات مرجع با دروس مرجع در دانشكده های علوم كتابداری كه ثبات چندانی ندارند، اجتناب ناپذیر است. آموزش حرفه ای در زمینه كتابداری در اكثر موارد جنبه‌های نظری را بر جنبه های عملی ترجیح می دهند. تكالیف عملی كه به دانشجویان داده می شوند، تعدادی سئوالات انتزاعی را در برمی گیرند كه بیشتر به مسائل كلی مربوط می شوند تا به یك وضعیت خاص.گالوین Galvin در مقاله خود كتابدار مرجع تازه كار را بعنوان فردی در نظر می گیرد كه اطلاعات را در سطحی بالا تهیه می كند تا موقعیت كتابداران را حفظ نماید.
اما نحوه انجام این كار و پیشبرد خدمات مرجع برای وی چندان روشن نیست. او به فقدان معیارهای كیفی در خدمات مرجع اشاره می‌نماید و تأكید می كند كه برای بهبود سطح كار كتابداران این معیار لازم است. معیارها را می‌توان از طریق اجرای یك برنامه آموزشی دقیق ارتقاء داد. روشی كه در عین حال منجر به ارائه سطوح بالاتری از خدمات مرجع توسط كتابدار مرجع تازه كار می گردد.وضعیتی مشابه آنچه كه درباره تعلیم كتابداران مرجع از لحاظ كمبود نوشته های حرفه ای وجود دارد، برای تعلیم كتابداران راهنما نیز بچشم می خورد. درباره چگونگی آموزش روش استفاده از كتابخانه به مراجعین مطالب بسیاری نوشته شده و مقالات زیادی در مورد مطالب و روشهای تدریس در زمینه آموزش جستجوی كتابشناسی[۸] برای مدارس كتابداری منتشر شده است. دلیل این امر این است كه آموزش روش استفاده از كتابخانه توسط كتابداران شاغل در كتابخانه ها توسعه یافته است و برخلاف مرجع، بخشی از برنامه آموزشی متداول مدارس كتابداری نبوده است.
فعالیت در زمینه آموزش روش استفاده از كتابخانه در دهه ۱۹۷۰ به اوج خود رسید و اكثر كتابخانه ها اندیشه آموزش روش استفاده از كتابخانه، تعلیم مراجعه كنندگان یا آشنایی آنان با كتابخانه را بنحوی توسعه بخشیدند. طبیعتاً كتابداران عقاید مختلفی درباره چگونگی آموزش روش استفاده از كتابخانه به مراجعه‌كنندگان داشتند و روش خاص خود را در این زمینه موفق اعلام كردند؛ لیكن در اینجا نیز نوشته های حرفه ای درباره برنامه تعلیم كتابداران راهنما، بسیار كم یا هیچ بوده است. یكی از دلایل این امر می تواند یك اسطوره دیگر باشد و آن اینكه هر كس می تواند آموزش دهد.مسئله دیگر تغییر نقش كتابداران مرجع بوده است. نقش كتابداران مرجع در طول زمان از گردآورندگان، نگهبانان و مراقبان بتدریج به مشاوران، واسطه ها، تسهیل كنندگان و مربیان تغییر یافته‌است. ماهیت خدمات مرجع نیز از ارائه اطلاعات به آموزش تغییر یافته است.بطوریكه شیلر Schiller در مقاله خود خاطر نشان می سازد تعاریف خدمات مرجع غالباً هم شامل آموزش و هم ارائه اطلاعات با تأكیدی متفاوت بر هر كدام بوده است. ).خدمات مرجع عبارت است از كمك شخصی به مراجعه كنندگانی كه دنبال اطلاعات می گردند؛ همچنین خدمات مرجع رهنمود و جهت لازم در امر جستجوی اطلاعات را به مراجعه كنندگان می دهد و نه خود اطلاعات را. غالباً ارائه اطلاعات و آموزش متعارض یكدیگر بوده اند؛ زیرا هر یك از این واژه ها بر دیدگاهی متفاوت با آن دیگری در مورد مقدار كمكی كه باید به مراجعه كننده بشود استوار بوده اند. ارائه اطلاعات با حداكثر خدمت تلفیق گشته است در حالیكه آموزش فقط به نشان دادن راه به مراجعه كنندگان محدود می‌شده است.
از آنجا كه كتابخانه ها بعنوان موسساتی آموزشی محسوب می شوند خود بخود به انجام نقش آموزشی كشیده می شوند؛ اما آموزش به مفهومی دیگر: آگاه كردن مراجعه كنندگان نسبت به انواع اطلاعات و مطالبی كه برای پاسخگویی به نیازهای آنان وجود دارد تا بتوانند در جهت برآوردن نیازهایشان بهترین تصمیم گیری و داوری را بعمل آورند.اگر این نكات برای كتابداران مرجع و كتابداران راهنما مشخص نباشند، مسلماً برای مراجعه‌كنندگان هم مشخص نخواهد شد و آنان را دچار سردرگمی خواهد كرد. مراجعه كنندگان پاسخ می خواهند و نه آموزش. آموزش روش استفاده از كتابخانه و خدمات مرجع در ارتباط نزدیك با یكدیگر هستند، زیرا هر دو، بخشی از جریان راهنمایی مراجعه كنندگان جهت استفاده موثر و كافی از مواد و منابع كتابخانه می باشند.
كتابداران از طریق آموزش روش استفاده از كتابخانه و خدمات مرجع، درك و تخصص خود را تقویت می كنند. مراجعه كنندگان نیز به بهترین نحو خدمات لازم را دریافت می نمایند به دلیل اینكه هم آموزش استفاده از كتابخانه و هم خدمات مرجع برای آنان مهم است و این دو خدمت مكمل یكدیگرند.یكی از راههای تعیین اجزاء یك برنامه تعلیماتی خوب برای كتابداران مرجع این است كه به كارهایی كه یك كتابدار مرجع باید انجام دهد توجه شود. برنامه كتابخانه های دانشگاهی در دانشگاه ایالتی نیویورك در آلبانی[۹] زیر نظر ویلیام یانگ William Young هماهنگ كننده واحد خدمات مرجع، رهنمودهایی غیررسمی برای ارزیابی كارآیی كتابدارانی كه در بخش مرجع كار می كنند ارائه داده است.
این رهنمودها برخی از وظایفی را كه كتابدار مرجع باید انجام دهد فهرست وار ذكر می‌كنند. این وظایف عبارتند از: دانش درباره منابع مرجع (یعنی كتابهای جدید، فهرستها و كتابشناسیها كه موجبات كنترل كتابشناختی مدارك و مجموعه های حقوقی را فراهم می آورند)، توانایی در بكارگیری فنون مرجع (یعنی توانایی یافتن منابع مرجع برای پاسخگویی موفقیت آمیز به سئوالات از طریق استفاده از فهرست برگه ای و كتابشناسیها)، دانش درباره مجموعه های عمومی كتابخانه ها (آگاهی نسبت به محل مجموعه ها و محتوای موضوعی آنها)، دانش درباره خدمات دیگری كه به خدمات دیگری كه به خدمات مرجع مربوط می شوند (جستجوی پیوسته ماشینی، آرشیوها، مجموعه های خاص، میكروفرمها)؛ توانایی برقراری ارتباط مؤثر با مراجعه كنندگان (نشان دادن تواضع، شكیبایی، رفتاری كه مراجعه كننده را در مراجعه به میز مرجع تشویق كند و توانایی گفتگوی مؤثر با مراجعه‌كننده)، توانایی استفاده از نظامهای ماشینی كه بنحو مؤثر به خدمات مرجع مربوط می شوند (امانت كتاب، فهرستنویسی، جستجوی پیوسته سریع)، توانایی و علاقه به راهنمایی مراجعه كنندگان در نحوه استفاده از منبع مرجع، توانایی و علاقه به برقراری ارتباط حرفه ای مؤثر با دیگر همكاران كتابخانه، سرعت عمل، قابلیت اعتماد و همكاری در انجام كارهای میز مرجع.همانگونه كه این وظایف نشان می دهند، مهارتهای بسیار متنوعی وجود دارند كه برنامه تعلیماتی كتابدار مرجع می تواند بر اساس آنها طرحریزی شود. من می خواهم بر اساس مشاهدات و تجربیاتم روشی برای یك برنامه مقدماتی تعلیم كتابدار مرجع با استفاده از نوار ویدئو پیشنهاد كنم.
درست همانگونه كه دست اندركاران حرفه معلمی نیاز دارند كه حركات خود را ببینند و صدای خود را بشنوند بصورتی كه مخاطبانشان می بینند و می شنوند، كتابداران مرجع نیز نیاز دارند در چهارچوب شغلی‌اشان چگونگی تاثیر متقابل ارتباطشان با استفاده كنندگان و مراجعه كنندگان را ببینند. استفاده از نوار ویدئو برای ضبط مصاحبه ها و ارتباطات میز مرجع می تواند شیوه موثری جهت تجزیه و تحلیل توانایی كتابداران مرجع در برقراری ارتباط موثر باشد. این تجزیه و تحلیل با مشاهده سطح و لحن سخن، حركات بدن و حالت و رفتار كتابداران صورت می گیرد.این كار در جلسه نخست اجراء كننده نقش "كتابدار مرجع" را كمی دست پاچه می كند؛ دوربین ها، نور، جمعیت، میكروفونها، همه این عوامل هیجان و تنش "در صحنه بودن" را بیشتر می كنند. یك تمرین مقدماتی برای غلبه بر هیجان و ترس از ضبط روی نوار ویدئو را پیشنهاد می كنم. در این تمرین از كتابداران مرجع خواسته می شود كه نحوه كار یك وسیله را توضیح دهند یا حدود ۵ دقیقه یك مسئله ساده را برای دوستی تشریح كنند.
تمام كتابداران در این برنامه شركت می كنند و بدینگونه جو تهدیدآمیز از بین می رود و كتابدار حالت آرام خود را بدست می آورد. كتابداران می‌توانند نحوه عمل خود را پس از ضبط ببینند و در مورد فعل و انفعالات خود (اینكه چه احساسی داشتند، به چه چیزهایی توجه می نمودند، چه حالت و قیافه ای داشتند و چگونه بنظر می رسیدند) نظر بدهند.پس از این تمرین مقدماتی، دومین تمرین یعنی قرارگرفتن در مقابل دوربین ویدئو در پشت میز مرجع با آرامش بیشتری همراه خواهد بود. جلسات تهیه نوار ویدئو برای روشن نمودن تاثیرهای متقابل ارتباطی فوق العاده مفید است.
برخی از مسائل مشترك كه بنظر می رسد كتابداران مرجع در ارتباط خود با مراجعه كنندگان داشته باشند و نوار ویدئو این مسائل را روشن كرده است عبارتند از:برقرارنكردن ارتباط چشمی، صحبت كردن بسیار سریع، ارائه اطلاعات بسیار زیاد در یك وهله، فرصت ندادن به مخاطب برای طرح سئوال، استفاده زیاد از حركات دست و پا، شركت ندادن افراد دیگر در مكالمه و گوش نكردن دقیق به سخنان دیگران. پس از جلسات ضبط رفتار در پشت میز مرجع، بهتر است كه مدت یك ساعت یا بیشتر صبر كنیم و بعد نوار را به نمایش بگذاریم. این پیشنهاد را به این دلیل ارائه می دهم كه كتابداران مرجع بتوانند بین خود و نحوه عمل شان فاصله ای برقرار كنند تا بتوانند خود را عینی تر بنگرند.
یك روش موثر این است كه بگذاریم كلیه افراد گروه تمام نوار را نخست ببینند و سپس قسمت به قسمت آن را از نظر گذرانیده و نحوه عمل هر كتابدار را تحلیل كنند. غالباً هر فرد كتابدار ویژگیهایی از خود نشان می دهد كه به اصلاح نیاز دارد؛ در این موارد، افراد گروه می توانند پیشنهادهای مفیدی ارائه نمایند. اگر كار ضبط روی نوار ویدئو به مدت كافی انجام شود، تغییرات زیادی در رفتار كتابداران مرجع به هنگام برخورد با مراجعه كننده بوجود می آید.
اكثر مردم می خواهند كه مهارتهای ارتباطی خود را بهبود بخشند و كار ضبط رفتار روی نوار ویدئو تمام عادات و نكاتی را كه آنها می خواهند تغییر دهند بوضوح برایشان آشكار می كند.ضبط رفتار كتابداران مرجع در پشت میز مرجع، فقط یكی از اجزاء برنامه تعلیماتی كتابدار مرجع است و منحصراً توانایی برقراری ارتباط موثر او را نشان می دهد. وظایف دیگری هم هستند كه در برنامه آموزشی می بایست به آنها توجه شود: دانش در زمینه منابع مرجع را می توان از طریق تمرین در انواع كتابهای مرجع كه توسط كتابداران راهنما برای یادگیری مراجعین تهیه شده است، بالا‌برد؛ توانایی در فنون كار مرجع را می توان به همان طریق با استفاده از تمرینهای فهرست برگه ای كه توسط كتابداران راهنما برای جلسات آموزش جستجوی كتابشناسی آنان طرح شده افزایش داد؛ توانایی استفاده از نظامهای ماشینی را نیز می توان به همان طریق با استفاده از تمرینهایی كه برای آموزش استفاده كنندگان طرحریزی شده تقویت نمود؛ توانایی و علاقه به راهنمایی مراجعه كنندگان در استفاده از منابع مرجع را می توان بدین طریق كسب كرد كه بگذاریم خود كارآموزان مرجع، استفاده از منابع را به استفاده كنندگان تعلیم دهند، به این دلیل كه راه یادگیری یك مطلب تدریس آن به دیگران است؛ افزایش توانایی و علاقه به برقراری ارتباط موثر در سطح حرفه ای با دیگر همكاران كتابخانه را می توان بدین گونه تامین كرد كه از كارآموزان تازه كار مرجع بخواهیم برای همكاران خود درباره منابع یا روشهای حرفه ای سخنرانی كنند.
تمامی این روشها و بیش از اینها در فهرست ابزارها، فنون و تاكتیكهایی كه كتابداران راهنما بكار می برند و كارآرایی آنها به اثبات رسیده است، وجود دارند.كتابداران مرجع در حال حاضر و در آینده از تكنولوژیست و متخصص اطلاعاتی تصویر كتابدار‌واسطه‌ای[۱۰] و معلم در ذهن دارند. كتابداران مرجع بدون تردید به فعالیت خود بعنوان واسطه بین مراجعه كنندگان و نظامهای كتابخانه ها به هر نوع كه باشند، ادامه خواهند داد. آنها با فراهم آوردن امكان دسترسی به آن نظامها، نقش معلم را ایفا خواهند كرد. بسیاری از مراجعه كنندگان كتابخانه در استفاده از نظامهای ماشینی و وسایل الكترونیكی ذكاوت و اعتماد بنفس نسبتاً بیشتری از خود نشان می دهند. آنچه كه آنها می خواهند بدانند اطلاعاتی در زمینه چگونگی كار این نظامها، با توجه به ویژگیها و روشهای خاص آنها می باشد و اینكه چگونه می توان این نظامها را بكار گرفت.در هر حرفه، تعلیم باید بصورت یك فعالیت مستمر درآید ـ بویژه در رشته ای نظیر كتابداری كه در حال تغییر سریع است. هیچ فردی نمی تواند آخرین دانشها را درباره تمام رشته ها دارا باشد.
اما افراد می توانند در تخصص و دانش یكدیگر در زمینه های تخصصی شریك شوند. كتابداران راهنما روشهای متنوعی را بكار گرفته اند كه می تواند بسهولت برای برنامه آموزش خدمات مرجع مورد استفاده قرار‌گیرد. هر برنامه تعلیماتی بخشی از یك برنامه كلی بهبود كار كاركنان می باشد و می تواند بعنوان جزیی لاینفك از یك برنامه مستمر بكار گرفته شود.از آنجا كه روشهای آموزش استفاده از كتابخانه، هم اكنون وجود دارند و نوشته های مربوط به آنها فراوانند، بكارگرفتن آنها در صورتی كه مثبت باشند، لازم و معقول است. كتابداران مرجع، متخصصان اصلی كتابخانه ها هستند؛ آنان را باید تعلیم داد تا بتوانند وظایف خود را در سطحی بالا انجام دهند و روشهای آموزش استفاده از كتابخانه، راه حلی است برای تعلیم كتابداران مرجع.

* Anne F. Roberts. “Training Reference Librarian: Using Library Instruction Methods.” The Reference Librarian ۱۰ (Spring/ Summer ۱۹۸۴): ۶۷-۷۴.
[۱] - Reference training.
[۲] - Library instruction training.
[۳] - On- Line computerized searching.
جستجویی است كه از طریق كامپیوتر بوسیله ترمینال (پایانه) در بایگانیهای كتابشناختی یا اطلاعات ذخیره شده در كامپیوتر صورت می گیرد. نتیجه جستجو بلافاصله در روی ترمینال ظاهر شده و می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
[۴] - Professional reference Librarians.
[۵] - Orientation.
[۶]- McGill University.
[۷] - Brooklyn Public Library.
[۸] - Bibliographic instruction.
[۹] - State University of New York in Albany.
[۱۰] - Intermediary
نوشتهٔ آن اف. رابرتز
ترجمهٔ طاهره زرین (عضو هیئت علمی دانشكده كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشكی ایران

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی