آشنایی با استاندارد همکاری‌های علمی-فناوری اروپا

بر اساس اهداف استراتژیک پژوهشی اتحادیهٔ اروپا، برنامه‌ای تحت عنوان برنامهٔ ساختاری یا Frame work Programme که تاکنون در ۶ دوره برگزار شده است، مأموریت یافته است تا اولویت‌های اتحادیهٔ اروپا را تبیین کند وحداقل نیازمندیهای لازم برای عملیاتی نمودن هر پرو‍‍‍ژه را ‌Critical mass) )‌‌ در دو حوزهٔ "ستادی" و "نیروی انسانی متخصص" را برای پیشبرد این راهبرد معین کند. و نیز در راستای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش هم‌افزائی اقدام به تعریف ارزشی موسوم به International Dialogue بر مبنای R&D نموده است.
هم‌اکنون حجم عهدهٔ همکاری‌های اروپای قدیم معطوف به آمریکای شمالی و ژاپن است و گسترش همکاری‌ها با روسیه، کشورهای استقلال یافته، آفریقای جنوبی، و حوزه آسیا (چین) و حوزهٔ آمریکا (آرژانتین،‌ برزیل، شیلی و مکزیک) در دستور کار قرار دارد.در این گزارش می كوشیم تا ابعاد این همكاریها را از دیدگاه استاندارد تبیین شده ، بررسی كنیم.
برنامهٔ International Dialogue چیست؟
تاریخچه: در ۱۷ و ۱۸ ژوئن‌ سال ۲۰۰۴ میلادی، در Alexandria، کنفرانسی با حضور ۲۵ کشور دعوت شده، با هدف تدوین چهار چوب‌های مسئولیتی در حوزهٔ پژوهش و توسعه در نانو، شکل گرفت. این کنفرانس اهداف زیر را تعقیب می‌کرد:
• سودمند‌ی‌ها و مضرات فناوری نانو بر سلامت افراد
• اثرات اجتماعی و اقتصادی علم نانو و رابطه آن با علم اخلاقیات
• ملاحظات ویژه در فناوری نانو در کشورهای درحال توسعه
• بررسی محدودیت‌ها و مقدورات هر کشور به استناد آئین‌نامه مرجع ارزیابی کشورما.
در حال حاضر، برای پاسخ به "بررسی تعاملات اروپا" با کشورهای دیگر آنها را در قالب‌های زیر بررسی می‌کنیم (با استناد به ساختار FP۶)
• FP۶ در یک نگاه
• زمینه‌های فعالیت
• ابزارها و ادوات
• بودجه
FP۶ در یک نگاه: ارائه یک چهارچوب استاندارد در ارزیابی اهداف بالا
زمینه‌های فعالیت: FP۶ در چهار گروه اصلی، فعالیت‌ها را طبقه‌بندی نموده است:
یکی از عمدهٔ فعالیت‌های FP۶، در زمینهٔ علوم نانو و فناوری نانو است:
• پژوهش‌های میان- رشته‌ای در راستای فهم بنیادین، مهارت در پروسه‌های تولید و توسعهٔ ایزار پژوهشی
• نانوبیوتکنولوژی
• تکنیک‌های مهندسی در مقیاس نانو
• بررسی و کنترل ابزار
• کاربردها
اروپا جهت افزایش و ارتقاء کیفیت پژوهش در سطح کشورهای اروپا و افزایش نقش آنها در فناوری‌ها، زیرساخت‌های عمومی را برای همهٔ وضع نموده است. این زیرساخت‌ها در قالب سیاست اروپا نمود پیدا می‌کند:
۱- ابزارهای پشتیبان برای ارزیابی سیستم‌های پژوهشی اروپا:
۱-۱) ارزیابی سیستم‌های پژوهشی از طریق زمینهٔ فعالیت‌ها
۱-۲) آزمایش و تعیین سطح کردن زیر ساخت‌های پژوهشی
۱-۳) مطالعات مؤثر در آینده با هدف تعریف سیاست‌های پژوهشی و ساختاری سیستم‌های پژوهشی.
تمامی فعالیت‌هایی که در راستای تقویت اهداف فوق باشد بوسیلهٔ "نهاد فعالیت‌های ملی" در چهارچوب برنامهٔ تقویت زیرساختارهای پژوهشی اتحادیهٔ اروپا پشتیبانی و هدایت می‌شود.
۲- ابزارهای پشتیبان برای تحرک پژوهشگران:
قادر ساختن دانشمندان کشورهای کاندید شده جهت پیش‌گام شدن برای بازدید از کالج‌ها و تهیهٔ طرح‌های مشترک مهم است. قادر ساختن این دانشمندان جهت شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی هم دارای همین درجه از اهمیت است. دانشمندان می‌بایستی قادر باشند تا کنفرانس‌ها را در کشورشان سازماندهی کنند. هر چند در برخی از کشورهای کاندیدی شده این منابع هنوز دارای آمادگی لازم نیستند.
حمایت از زمینه‌های متحرک تحقیقاتی در چهارچوب برنامهٔ "ساختارسازی ERA" صورت می‌گیرد.
Structuring the European Research Area
۳- آموزش:
بسیاری از زمینه‌های تحقیقاتی، به صورت همکاری‌های دوگانه میان کشورهای کاندید و کشورهای با سابقه‌تر، صورت می‌گیرد. به هر حال این همکاری‌ها باید تا حدی ادامه پیدا کند تا کشورهای کاندید بتوانند در چهارچوب مورد نظر جا بیفتند.
این همکاری‌ها می‌بایستی در بردارنده کارهای آموزشی در جهت مدیریت پژوهش و مدیران اجرائی باشند به منظور:
۳-۱) شبیه‌سازی پذیرش كشورها در برنامه‌های مشاركتی
۳-۲) افزایش نرخ موفقیت (چگونه یک طرح در راستای اهداف برنامهٔ پیشگامی بنویسیم؟ چگونه طرح‌ها را ارزیابی کنیم؟)
۳-۳) بهبود مدیریت پروژه
۴-۳) بهبود بهره‌برداری و تعیین ارزش نتایج (برنامهٔ IPR)
۴- ارتقاء سطح رقابتی
به این منظور کشورهای کاندید شده برای همکاری که به اختصار آنها را CC خواهیم خواند (Candidate Countries)، می‌بایستی بانک اطلاعاتی دقیقی از امکانات خود را که به تفصیل ارائه شده است را ارائه نمایند. در این رابطهٔ CORDIS که مسئولیت تعیین کمی جایگاه علمی هر کشور کاندید را بر عهده دارد، موظف است:• با توجه به نوع فعالیت مورد علاقه هر کشور کاندید در چهارچوب برنامهٔ اروپا، زیرساخت‌های کشور کاندید را بررسی می‌کند.
• زمینه‌های قابل ارتقاء و قابل رقابت در مورد R&D هر کشور کاندید
• شناخت ارتباطات و تعاملات این ساختارها
• برنامه‌های پژوهشی هر یک از کشورهای کاندید شده، در قالب برنامه‌های کدام یک از اعضاء می‌تواند پذیرش بگیرد و چگونه؟(به منظور جذب همكار)
• زیر ساخت‌های پژوهشی دولتی و دانشگاه‌ها در قالب وب‌سایت ‌CORDIS می‌بایستی به وب‌سایت کشورهای کاندید شده و وزارتخانهٔ پژوهش، ارتباط داده شود(شبكه سازی امكانات اعضا).
۵- پشتیبانی از نظر "جستجوی همکار" Support For Partner Search
با همهٔ این تفاسیر و وجود این ابزارها،‌ بهبود سیستم‌های بانک اطلاعاتی برای ارتقاء بهبود مؤثر پشتیبانی از نظر یافتن "همکاران" الزامی است و از این نظر می‌بایستی بانک اطلاعاتی کشورهای قدیمی عضو، به صورت فعال‌تری در مسأله وارد شوند.
۶- اطلاعات و آماده‌باش‌ها: Information & awareness
جریان اطلاعات مابین کشورهای مقدم و کشورهای کاندید و کمیسیون اروپا می‌بایستی بهتر شود و در همین راستا سیاست‌های خاصی برای گسترش جریان اطلاعات و روانی آن، در دستور کار قرار گرفته است. اما به هر حال باید ارتباطات میان کشورهای کاندید نیز همسو با جریان کلان گسترش اطلاعات، رشد و توسعه یابد از این رو، کمیسیون همکاری‌های علمی اروپا، راهکارهای زیر را برگزیده است:
• صفحات وبی در هر کشور کاندید می‌بایستی ایجاد شود به منظور پوشش برنامهٔ ساختاری (FP) و نیز پذیرش هر یک از کشورهای کاندید و ارتقاء آنان. این سایت‌ها باید دارای ارتباط با CORDIS باشند همچنین با کشورهای مقدم، در ارتباط فعال باشند و اطلاعات و تحولات کشورهای مقدم را پوشش دهند. این برنامه باید قویاً تحت حمایت ERA فعال در هر کشور قرار گیرد.
• اطلاعات روزانه و آماده باشها و فراخوان‌ها در ارتباط با امکانات و مقدورات پذیرش در چهارچوب برنامهٔ FP اروپا، می‌بایستی ادامه یابد. چنین سازوکارهائی باید به صورت مدون و در قالب "برنامه" سازماندهی شود.
• جمع‌آوری موارد ویژه هر قسمت در حوزهٔ پژوهشی وارده به منظور نهادینه‌سازی "روابط بین دانشگاهی" به صورت کاملاً "برنامه"‌ای.
چنین سازوکارهائی در قالب برنامه‌های ویژه همسو با FP و شاید بوسیله برنامه‌های مشابهی در سطح کشورهای مقدم و کشورهای کاندید باید تحت نظارت و پیگیری جدی قرار گیرد. این برنامه‌ها برای کشورهای CC باید با جدیت بیشتری دنبال شود تا فاصله‌ها کم شود.
• روزنامه‌های منظم باید بوسیلهٔ هر یک از کشورهای کاندید انتشار یابند به منظور حصول اطمینان از ارتقاء پذیرش و جریان اطلاعات در کشورهای CC. کشورهای CC باید ترتیبی اتخاذ کنند تا ارتباطات بین خود را بهبود ببخشند همچنین باید نگاهی به ترمیم همکاری‌های رسمی میان دانشمندان خود بپردازند.
۷- زیرساخت‌های پژوهشی:
در پاره‌ای از کشورهای کاندید، یک نیاز روشن برای بهبود زیرساخت‌های پژوهشی (ابزارهای آزمایشگاهی یا حتی ساختمان)، وجود دارد. این فعالیت‌ها باید بوسیلهٔ فعالیت‌های زیرساختاری در چهارچوب تقویت، ساختارهای ERA، پشتیبانی شود.
۸- پشتیبانی از صنایع متوسط (SME):
پذیرش صنایع متوسط کشورهای کاندید شده در برنامه‌ها نیازمند اصلاح است. فعالیت‌های مبدعانه صنایع متوسط باید در فعالیت‌های Start-up تحت حمایت قرار گیرد. این فعالیت‌ها باید بوسیلهٔ صنایع متوسط در چهارچوب برنامهٔ ساختاری، تمرکز و ائتلاف پژوهشگاه‌ها یا "Focusing and Integrating Community Research" قرار گیرد.
در پیوست این گزارش، فهرست کامل توافق‌نامه‌های موسوم به ‌Third Countries را ملاحظه می‌کنید، اتحادیهٔ اروپا، (اعضای مقدم)، کشورها را در ۳ طبقه، جهت همکاری، طبقه‌بندی می‌کنند:
۱- کشورهای همدست یا هم قطار Associated Countries
تعریف: کشورهای کاندید هم قطار به کشورهائی اطلاق می‌‌شود که از حیث توانمندی‌ها از سوی استاندارد ارزیابی اروپا، نزدیک به اتحادیهٔ اروپا هستند. این کشورها خود در ۳ شاخه طبقه‌بندی می‌شوند:
۱-۱) کشورهای عضو پیمان EEA-EFTA
The European Free Trade Association
یک سازمان‌بین‌المللی واقع شده در اروپا با هدف تجارت آزاد است و این منطقه دارای ۳ عضو دایم و فعال،‌ ایسلند، لیختن اشتاین، نروژ است.
۱-۲) سایرین:
کشور سوئد و رژیم اشغالگر قدس نیز در قالب کشورهای هم قطار ارزیابی شده‌اند.
۱-۳) کشورهای کاندید که شرایط آنها و پروسهٔ ارزیابی آنها را به صورت اجمالی بررسی شد.
۳- توافق‌های حداقل ۳ گانه، بر اساس توافق نامه‌های علم و فناوری:
Third Countries with S&T Agreement
تاکنون در این رابطه، گروه‌های همکاری شکل گرفته‌اند که شرایط و استانداردهای پذیرش همکاری در این قالب را در گزارش‌های آتی خواهید دید.
توافق‌نامه‌های ‌S&T تاکنون بین این کشورها در راستای اهداف عالی FP شکل گرفته‌اند به عبارت دیگر این کشورها، شرایطی را که قبلاً بر شمردیم را برآورده کردند و به سطح توافق‌نامه‌های ‌S&T ارتقاء پیدا کرده‌اند (به ترتیب الفبای انگلیسی)
ارمنستان، آذربایجان، روسیهٔ‌ سفید،‌ گرجستان، قزاقستان، قرقیزشان، مولداوی، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، از جملهٔ کشورهائی هستند که به تازگی در قالب همکاری‌های FP،‌ وارد شده‌اند.
کشورهای مقدم‌تر در این طبقه عبارتند از:
آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، چین، شیلی، مصر، هند، مراکش، روسیه، آفریقای جنوبی، تونس، اوکراین هستند. همچنین کشور آمریکا نیز در این توافق‌نامه‌ها وارد شده است. البته قرارگیری آمریکا در این طبقه به علت تفاوت ماهیتی سیستم عامل این کشور با سایر کشورهای اروپا دارد.
در زیر، فهرست گروه‌های کشورهای هدف برای سنجش به منظور حمایت جهت همکاری‌های متقابل بین‌المللی آمده است.
همچنین طبقه‌بندی کشورهای عضو اتحادیهٔ اروپا، آفریقا، آمریکا، آسیا، اقیانوسیه بر اساس استانداردهای FP را در شکل‌های زیر ملاحظه می‌کنید.
توافق‌نامه‌های آسیا- اروپا در قالب برنامهٔ Asia-link، تعریف شده است که آن را درگزارش بعدی به تفصیل بررسی خواهیم کرد.

نویسنده :
شاهرخ رضایی

منبع : ستاد ویژه توسعه فناوری نانو