قفل زبان کودکان را چگونه بگشاییم

● در گفت و گو با دكتر رزیتا داوری
لكنت زبان نوعی اختلال گفتار است كه مشكلاتی را در برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به طور پیوسته و روان ایجاد می كند. در واقع لكنت عبارت است از تكرار، كشش و یا قفل شدن غیر ارادی كلمه یا بخشی از كلمه كه فرد قصد بیان آن را دارد. در اینجا معمولاً همراه با تلاش برای بیان درست كلمات، تغییراتی نیز در سر و گردن به شكل پلك زدن، شكلك درآوردن، لرزش فك، لبها و یا كج كردن سر دیده می شود . در این مورد با دكتر رزیتا داوری ـ فوق تخصص روانپزشكی كودك و نوجوان ـ گفت و گویی انجام داده ایم تا برای مادرانی كه كودكشان مبتلا به این اختلال هستند راهگشا باشد .
لكنت به طور معمول در چه زمانی شروع می شود؟
شروع لكنت به طور شایع در سنین ۷-۲ سالگی است معمولاً بعد از ۱۲ سالگی ابتلا به لكنت زبان دیده نمی شود، مگر در مواردی كه سانحه مغزی جدی اتفاق افتاده باشد. بنابراین لكنت در زمانی كه كودك با سرعت زیاد در حال یادگیری زبان است به شكل تدریجی شروع می شود.
آیا لكنت زبان شیوع بالایی دارد؟
میزان شیوع لكنت در جمعیت كلی حدود یك درصد و در پسران سه برابر دختران است. در خانواده هایی كه پدر یا مادر سابقه لكنت داشته باشند، احتمال ابتلا در فرزندان سه تا پنج برابر بیشتر از خانواده هایی است كه در آنها مشكلی وجود ندارد. موفقیت های آموزشی، شغلی و اجتماعی می توانند تا حدودی تحت تأثیر لكنت قرار گیرند. با وجود این در طول تاریخ، افراد برجسته و موفق زیادی وجود داشته اند كه بیشتر عمرشان با این اختلال گفتاری همراه بوده اند. از جمله این افراد می توان وینسون چرچیل، سرایوسكی سینو تون، چارلز داروین، ناپلئون اول و تئودور روزولت را نام برد.
چرا كودك من لكنت دارد؟
واقعیت آن است كه لكنت زبان براساس متغیرهایی شامل عوامل ژنتیكی و عوامل محیطی كه روی هم تأثیر متقابل دارند به وجود می آید. بعضی كودكان برای ابتلا به لكنت زمینه آسیب پذیری موروثی دارند. اضطراب و تنش، باعث تشدید لكنت می شود ولی به نظر نمی رسد كه در ایجاد آن نقشی داشته باشد. عواملی كه سبب بروز اختلال می شوند كاملاً با عواملی كه سبب تداوم و وخامت آن می گردند متفاوتند و این عوامل ثانوی را می توان تحت كنترل قرار داد.
آیا لكنت می تواند پس از یك حادثه غیر منتظره یا ضربه ناگهانی شروع شود؟
در اغلب موارد شروع لكنت مانند بهبودی آن تدریجی است. لكنت به ندرت پس از یك ضربه ناگهانی شروع می شود و بیشتر كودكانی كه این حوادث یا ضربه های غیر منتظره را تجربه می كنند به لكنت مبتلا نخواهند شد.
پیش آگهی لكنت زبان و سیر آن چگونه است؟
به طور كلی ۵۰ تا ۸۰ درصد تمام كودكان مبتلا به لكنت و بیشتر موارد خفیف به طور خود به خود بهبود می یابند. از میان كودكانی كه لكنت زبانشان تا بزرگسالی ادامه می یابد، فقط یك سوم موفقیت های شغلی و تحصیلی شان تحت تأثیر قرار می گیرد. البته در سنین دبستان ممكن است كودك دچار اشكال در برقراری ارتباط با همسن و سالان و مشكلات تحصیلی بر اثر اجتناب از صحبت كردن در كلاس شود.
اگر كودك در محدوده سنین پیش دبستانی است و لكنت او به تازگی شروع شده، احتمال موفقیت و بهبودی بالاست ولی در كودكان سنین دبستانی كه مدت زیادی است كه دچار اختلال هستند، احتمال كمی وجود دارد كه روانی گفتار به طور كامل به حالت طبیعی برگردد. بنابراین شناسایی و مداخله زودرس در این اختلال اهمیت زیادی دارد.
آیا باید كودك مبتلا به لكنت را مثل سایر كودكان خود تربیت كنیم؟
تمام قوانین مسؤولیت ها، تشویق ها و محدودیت هایی را كه در مورد سایر كودكان به كار می برید، برای فرزند مبتلا نیز اجرا كنید. او باید خود را مانند بقیه همسن و سالان خود ببیند با این تفاوت كه فقط گاهی لكنت پیدا می كند. البته در مواردی باید دقت بیشتری داشته باشیم، گاهی انتظارات خارج از توان از وی داشتن، باعث افزایش فشار وتنش و در نتیجه تشدید لكنت او می شود. در كودكی كه لكنت دارد، اختصاص دادن زمان كافی برای صحبت كردن وی احساس بهتری را در او ایجاد می كند و می توان لكنت او را كاهش داد.
برای كمك به كودك، ما به عنوان والدین چه كارهایی می توانیم انجام دهیم؟
ـ با آرامش كامل به آنچه كودك می گوید گوش دهید نه به اینكه چگونه می گوید.
ـ بگذارید خودش حرفش را تمام كند، شما جمله او را كامل نكنید.
ـ هنگام صحبت كردن با او تماس چشمی داشته باشید.
ـ كودك زمانی كه خودش آغاز به صحبت می كند، راحت تر از زمانی است كه از او سؤالی پرسیده می شود، پس برای اینكه خود به خود سر صحبت را باز كند، با او در مورد فعالیت هایی كه به آنها علاقه مند است صحبت كنید و در فواصل چند لحظه سكوت كنید تا اگر مطلبی دارد بیان كند.
ـ برای پاسخ دادن به سؤال به كودك فشار نیاورید.
ـ پس از اینكه صحبتش تمام شد، با آرامش و با به كار بردن تعدادی از لغات خودش به او پاسخ دهید.
ـ هرگز هنگام صحبت كودك از عباراتی چون «زودباش، الآن صحبت نكن، كار دارم» استفاده نكنید.
ـ هرگز به او نگویید كه چه كار كند تا لكنت نداشته باشد. عباراتی نظیر «یواش، آهسته، نفس عمیق بكش، آرام تر صحبت كن» از این قبیل اند.
ـ حداكثر روزی ۱۵ دقیقه را به صحبت آرام باكودك اختصاص دهید. مثلاً برای او كتاب بخوانید.
ـ كودك را در فعالیت هایی كه به خوبی از عهده آن ها بر می آید شركت دهید و توانایی های او را تشویق كنید.
ـ كودكانی كه لكنت دارند، معمولاً وقتی در گروه قرار می گیرند و همراه سایرین مطالبی را بیان می كنند یا شعر یا آوازی را از بر می خوانند، مشكلی ندارند، این موقعیت ها را برای كودك فراهم كنید.
ـ كودك را در بهترین شرایط بدنی نگه دارید، بیماری جسمی به احتمال زیاد باعث افزایش لكنت می شود.
كدام یك از مداخلات والدین می توانند باعث تشدید لكنت زبان گردند؟
ـ كامل كردن جملات كودك
ـ دستپاچه كردن و وادار كردن او به تكمیل جملاتش
ـ قطع كردن نابجای گفتار كودك
ـ انتقاد مكرر و اصلاح تلفظ صداها و كلمات كودك
ـ شتاب زدگی در زندگی روزمره
ـ درخواست این كه در حضور دوستان، بستگان و یا همسایه ها چیزی را تعریف كند.
برای درمان لكنت زبان كودكان به چه درمانگرانی باید مراجعه كنیم؟
لكنت و درمان آن یكی از حوزه های تخصصی كارگفتار درمانگران است. در مواردی كه فشارهای روانی موجود در روابط بین فردی، خانواده و ... در تشدید لكنت دخیل هستند، لازم است مشاوره روانشناختی یا روانپزشكی صورت گیرد و در صورت نیاز مداخلات دیگری نظیر روان درمانی فردی، خانواده درمانی و در موارد خاص درمان دارویی نیز صورت گیرد.
آیا دارو درمانی در درمان لكنت كمك كننده است؟
دارو درمانی در درمان خود اختلال تأثیری ندارد، مگر اینكه دارو را در مورد اختلالات همراه با این مشكل كه روی آن تأثیر منفی می گذارند، به كار ببریم.
طول مدت برنامه درمانی چقدر است؟
در موارد خفیف بخصوص در كودكان پیش دبستانی تنها چند هفته و در موارد شدید گاهی تا ۱۸ ماه به طول می انجامد.

یوسف صبا

منبع : روزنامه ایران