اعتیاد تنها مواد مخدر نیست!

درگذشته نه چندان دور هر جاسخن از اعتیاد به میان می‌آمد به ناگاه اذهان به سمت وسوی انواع مواد مخدر از تریاک وحشیش گرفته تا هروئین وکراک سوق پیدامی‌کرد و تنها در این دایره چرخش داشت اما سالیانی است که با پیشرفت علوم وصنعتی شدن زندگی جوامع بشری اعتیاداز این دایره بسته پا را فراتر گذاشته وهر نوع رفتاری که ادامه افراط گونه آن نگرانی‌هایی را برانگیزد لقب اعتیاد به خود می‌گیرد.دراین گزارش سعی شده تا ضمن آشنایی با انواع اعتیاد نظر کارشناسان وپژوهشگران اجتماعی هم مورد لحاظ قرار بگیرد.
اعتیاد به اینترنت ، تلفن همراه،” اس ام اس “‌،‌ الکل و اعتیاد به روابط غیراخلاقی ، هم اکنون از نظر جامعه‌شناسان در مجموعه رفتارهای اعتیادی قرار می‌گیرد .
تحقیقات بالینی درباره اعتیاد تا کنون اساسا روی وابستگی به مواد مثل الکل ومواد مخدر انجام شده است.
هر چند بسیاری عقیده دارند که واژه اعتیاد فقط باید در مورد رفتارهایی که شامل تزریق دارو می‌شودبه کار رود اما محققان برخی از رفتارها راشناسایی کرده‌اند که به‌طور بالقوه اعتیادی هستند وبا حالات ناشی از استفاده ازمواد یا اختلافات روانپزشکی همپوشانی دارند.
در دو دهه گذشته روانشناسان ومحققان اعتیاد به تدریج پذیرفته‌اند که اعتیاد به چیزهایی غیر ازمواد نیز می‌تواند به وجودبیاید به‌عنوان مثال عادت‌هایی‌مانند پرخوری ،‌میل جنسی ، تماشای تلویزیون واستفاده مفرط از اینترنت رفتارهای اعتیادی محسوب می‌شوند.
در اعتیاد رفتاری فرد به آ‌نچه انجام می‌دهد واحساساتی که در هنگام انجام دادن آن کار تجربه می‌کند معتاد می‌شود.
فرضیه‌ای جدید می‌گوید احتمال دارد که هم در عادت به مواد وهم در عادت به غیر مواد یک واکنش شیمیایی وجود داشته باشد.
نگاهی اجمالی به برخی از رفتارهای اعتیادی می‌تواند ما را با علائم و عوارض مشا به این رفتارها آ‌شنا کند.
● اعتیاد به اینترنت:
ظهور اعتیاد به اینترنت به‌عنوان یک اختلال جداگانه نخستین بار درسال ۱۹۹۵ مطرح شد. ازدست دادن کنترل بر روی رفتار ،علائم ناخوشایند ناشی از ترک ،عطش ولع زیاد برای کار با اینترنت‌، گوشه گیری اجتماعی و افت تحصیلی وشغلی برخی از پیامدهای وابستگی به اینترنت هستند.
خصوصیات دیگری نیز برای افراد وابسته به اینترنت ذکر شده است مانند استفاده از اینترنت برای فرار از مشکلات یا رفع احساس درماندگی‌،‌گناه، اضطراب و افسردگی ، دروغ گفتن مکرر به اعضای خانواده و دوستان برای پنهان کردن میزان ماندن در فضای اینترنت.
معتادان اینترنتی هم مثل الکلی‌ها با خانواده، کار، روابط اجتماعی ومدرسه مشکل پیدا می‌کنند. برخی از معتادان اینترنتی مثل الکلی‌ها یا افراد معتاد به مواد میزان مصرف خود را مخفی می‌کنند تا بتوانند به کار خودادامه دهند.
یکی از شباهت‌های اعتیاد به اینترنت با سایر اعتیادها این است که معتادان اینترنتی اعتراف می‌کنند که هربار خیلی بیشتر از آن‌قدر که قصد داشته‌اند آنلاین می‌مانند درست مثل یک فرد الکلی که بیشتر از آنچه می‌خواهد یا حتی به خاطر می‌آورد الکل می‌نوشد.
افراد معتاد به اینترنت از اطرافیان خودکناره‌گیری می‌کنند تا بیشتر با دوستان اینترنتی‌شان باشنددرست مثل الکلی‌ها که مصاحبت بادوستان مشروب خوار خود را ترجیح می‌دهند.
افراد معتاد به اینترنت وقتی می‌خواهند اعتیاد خود را ترک کنند با علائم ترک مواجه می‌شوند که با علائم ترک در معتادان به مواد قابل مقایسه است.
● اعتیاد به تلفن همراه :
دسترسی زودرس به دوستان، قابلیت مخفی نگاه داشتن مکالمات از خانواده ،بهره‌مندی از سیستم پیام کوتاه برای مخفی‌کاری بیشتر، از جمله‌ مزایای استفاده از تلفن همراه برای جوانان ونوجوانان است.
بخشی از محبوبیت پیام‌های کوتاه برای جوانان ازآنجا ناشی می‌شود که آ‌نها به تلفن همراه خود به‌عنوان بخشی از هویت خود می‌نگرند که وسیله شخصی وخصوصی است که به جوانان برای تحرک وبرقراری ارتباط همزمان احساس استقلال می‌دهد.
● اعتیاد به تلویزیون :
به دنبال اختراع تلویزیون دردهه ۱۹۲۰ تحولات فراوانی از هنگام راه یافتن آن به خانه‌ها صورت گرفته است و امروز با شمار فراوانی از مردم مواجه می‌شویم که روزانه بیش از هشت ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند.
نشانه‌‌ها ودلایل مختلفی وجود دارد که وابستگی به تماشای تلویزیون رایک نوع رفتار اعتیادی بدانیم. وقتی معتاد به تلویزیون را از تماشای آ‌ن محروم می‌کنیم نشانه‌های محرومیت از آن پدیدار می‌شود.
یکی دیگر از نشانه‌های رفتار اعتیادی احساس گناه ملازم آن است. بررسی‌ها نشان داده است معتادان به تلویزیون دارای احساس گناه هستند ولی سایر وسایل برای پرکردن اوقات فراغت احساس گناه ایجاد نمی‌کنند وشادی وخشنودی ناشی از آنها بیشتر وادامه‌دارتر است اما تلویزیون به جای احساس رضایت، احساس گناه ایجاد می‌کند.
اعتیاد به تلویزیون مانند اعتیاد به موادمخدر دنیایی از خیال و توهم ایجاد کرده و جای واقعیت‌ها را می‌گیرد ومانند همه انواع دیگر اعتیادها تماشای آن ناشی از عدم رضایت وخشنودی واقعی در زندگی است.
اشخاص به چهار دلیل میل به فرار از احساس ملامت از شرایط زندگی روزانه، میل به داشتن موضوعی برای صحبت با دیگران، میل دیدن اشخاص و مناظری در تلویزیون برای مقایسه شرایط خود با آنها و در جریان حوادث دنیا قرار گرفتن پای تلویزیون می‌نشینند.
● اعتیاد به الکل ( الکلیسم )
اعتیاد به الکل از قدیمی‌ترین وکهن‌ترین نوع اعتیادهاست. الکلسیم عبارت است از وابستگی فیزیولوژیک(جسمانی) وروانی به الکل که موجب بروز بیماری‌های مزمن وبروز مشکل در روابط بین فردی ومشکلات خانوادگی وکاری می‌شود.
علائم شایع این رفتار اعتیادی ، کم بودن تحمل نسبت به بروز اضطراب ،نیاز به الکل در آغاز روز یا در زمان‌های استرس،‌بی‌خوابی، بروز یک حالت ناخوشایند وسردرد صبح روز بعد از مصرف زیاد الکل ونیز بیشتر شدن موارد غیبت وحاضر نشدن سرکار ،‌مشغولیت ذهنی زیاد برای تهیه الکل وپنهان کردن نوشیدنی الکلی از خانواده ودوستان ، احساس گناه یا آزردگی وتحریک‌پذیری نسبت به واکنش دیگران است.
علائم مراحل پیشرفته نیز از هوش رفتن در کوتاه مدت به دفعات، کاهش حافظه ،‌بروز یک حالت هذیانی همراه با لرزش است. علائم در این حالت عبارتند از لرزش، توهمات ،‌گیجی‌، ریزشعرق و تند شدن ضربان قلب ، این حالت اغلب در اثر نرسیدن الکل رخ می‌دهد.
عوارض الکلسیم بروز بیماری کبدی، اختلال رشته‌های عصبی دست وپا و نیز دستگاه عصبی ‌کاهش علاقه وتوانایی جنسی است.
علل این رفتار اعتیادی، عوامل شخصیتی، تاثیرات خانوادگی بخصوص الکلی بودن والدین یا طلاق آ‌نها،‌ عوامل ارثی، فشار اجتماعی یا فرهنگی برای نوشیدن الکل واختلالات شیمیایی در بدن است.
● اعتیاد به خوردن:
پژوهشگران با اسکن مغز انسان دریافته‌اند که سازوکار گرایش به پرخوری در مغز همچون اعتیاد به مواد مخدر است.
اسکن مغز افراد دارای اعتیاد به خوردن نشان داده ا ست که قسمتی در مغز که سیری را کنترل می‌کند همان قسمتی است که میل به مواد مخدر در معتادان را برمی‌انگیزد.
اعتیاد غذایی در شکل‌ها وانواع مختلف وجود دارد که می‌تواند به چاقی بیش از حد ،‌دیابت، جوع وسایر بیماری‌های خطرناک منجر شود.
بعضی از انواع مواد غذایی اعتیاد آورکافئین ( چای وقهوه) ،‌شکر وشکلات هستند. علائم معتادان غذایی میل زیاد برای غذایی بخصوص‌،‌گرسنه شدن بعد ازمصرف بعضی غذاها، گوشه‌گیری،‌اضطراب،‌کج خلقی وبداخلاقی هنگام گرسنگی،‌سوء تغذیه به مدتی طولانی ،افزایش وزن وخستگی می‌باشد.
● اعتیاد به کار:
این نوع از اعتیاد به نظر مثبت می‌آید اما عوارض آ‌ن باعث می‌شود این نوع از اعتیاد را نیز مضر تلقی کنیم. علائم هفتگانه اعتیاد به کار ،‌مشغول‌بودن به کار به‌طور دائم ، قائل شدن مقررات بیشتر ازاندازه برای خود ودیگران، دقت در بی‌عیب بودن کار، مشکل داشتن در روابط اجتماعی،‌آرامش ناپذیری، کم تحملی و بی‌توجی به نیازهای جسمی واحساسی خود از جمله علائم هفتگانه اعتیاد به کار است مثل همه معتادین این افراد ساعات گرفتاری خود را کمتر از آنچه هست بیان می‌کنند و تمامی ساعاتی را که درمنزل وروزهای تعطیل به مسائل مربوط به کار مشغولند نادیده می‌گیرند.
در عین حال این افراد به نیاز همسر وفرزندان خود بی‌توجه بوده و اعتراض آنان را نشانه بهانه‌گیری وپرتوقعی می‌دانند .
افسردگی ،‌تحریف واقعیت وکاهش اعتماد به نفس از جمله علائم این نوع از رفتار اعتیادی است.
در مراحل خطرناک بیماران نسبت به سلامت خود بی‌توجه شده، نیازهای روحی وجسمانی خود را نادیده گرفته ودرخطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون قرار می‌گیرند.
● دیدگاه‌ها ونظرکارشناسان
“ سعید نوروزی جوینانی” کارشناس دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره رفتارهای اعتیادی، می‌گوید: انواع واقسام رفتارهای اعتیادی مانند اعتیاد به الکل ، کار،تلفن همراه و یا اینترنت دامنگیر برخی از افراد شده است که با پناه بردن به چیزی از خارج ازخودشان احساس آرامش می‌کنند.
به گفته وی هسته اصلی یک رفتاراعتیادی از آ‌نجا ناشی می‌شودکه فرد به دنبال شیوه‌ای است برای حل یکی از مشکلات خود و دراین راه انجام یک رفتار را برای حل مشکل خود مناسب می‌بیند.
فعالیت‌های حرفه‌ای،شغلی وارتباطی معتادان به رفتارهای اعتیادی تحت تاثیر این رفتارها قرار می‌گیرد.
نوروزی تصریح می‌کند: فزاینده وصعودی‌بودن رفتار عدم موفقیت برای قطع رفتار توسط شخص، عدم قدرت فرد در خودداری از این رفتار به رغم وجود پیامدهای منفی، ایجاد رنجش برای خود ودیگران به خاطر رفتار اعتیادی ،‌احساس گناه داشتن از جمله مولفه‌های یک رفتار اعتیادی است.
این کارشناس می‌گوید: جو احساسی به نام “شرم زهرآگین” در برخی افراد باعث می‌شود این افراد خود را به‌عنوان یک موجود دوست‌داشتنی فرض نکنند و می‌خواهند چیزی غیر از خودشان باشند.
وی یکی از روش‌های پیشگیری از اعتیاد را پذیرش”‌خود واقعی” خودمی‌داند و می‌گوید: یکی از عوامل بروز معضل اعتیاد فرار از “بی‌خودی “ توسط فرد و پناه به رفتارهای اعتیادی است.
دکتر” سید علی فخرایی” روانپزشک ومدیر درمانگاه مرکز ملی مطالعات اعتیاد نیز رفتارهای اعتیادی را رفتارهایی قلمداد می‌کندکه فرد به رغم دانستن مشکل‌زا بودن رفتار به آ‌ن ادامه می‌دهد.
وی معتادان به مواد مخدر را به سه دسته مصرف کنندگان تفننی، معتادان کم خطر و افراد با درصد ریسک بالا و پرخطر تقسیم کرده ومی‌گوید: افراد با ریسک بالا تزریقی هستند ، دزدی می‌کنند، بی‌خانمان و بیکار هستند .
این روانپزشک ادامه می‌دهد : افراد پرخطر روی درمان نگهدارنده هستندو متادون و بوپونورفین رایگان در اختیار آنها قرارمی‌گیرد.
وی اضافه می‌کند: همچنین این افراد ازبازار وجامعه مصروف دور نگاه داشته می‌شوند تا دیگران را تشویق نکنند و باعث آ‌لودگی افراد سالم نشوند و به این ترتیب بقیه نیز کنترل شده‌اند. اما به گفته فخرایی ۳۰ درصد از بیماران روانی مشکلات جنسی درمان نشده دارند که ممکن است به دلیل بروز این مشکل در آنها به دنبال خود درمانی با مصرف مواد مخدر بروند.دکتر”فیروزه رئیسی “ رئیس بخش مشکلات جنسی بیمارستان روانپزشکی روزبه نیز درتعریف اعتیادافراد به روابط غیراخلاقی می‌گوید: یک سری رفتارهای جنسی تکرار‌شونده فرد که به رغم تمایل خودانجام می‌دهد غیرقابل کنترل است. وی اضافه می‌کند: اوایل فرد با تمایل واراده خود اقدام به این رفتار می‌کند اما بعد در سیکلی قرارمی‌گیرد که به رغم مضراتی که برای تحصیل و شغلش دارد نمی‌تواند از آ‌ن جلوگیری کند.

ف. اسحاقی

منبع : روزنامه رسالت