برای اشتباه کردن به دنیا نیامده ایم

احسان قائم‌مقامی، استاد بزرگ شطرنج، آن‌قدر با آرامش حرف می‌زند كه اصلاً نمی‌توانی باور كنی در سومین دهه زندگی‌اش به‌سر می‌برد. آرام و منطقی حرف می‌زند و بعضی جاها هم می‌پذیرد كه خیلی جدی و خشك و رسمی است. مدام از شطرنج می‌گوید و اینكه چقدر در زندگی‌اش موثر بوده.
گفت‌وگوی ما درباره بهانه‌های كوچك خوشبختی در اتاقی پر از مهره‌های شطرنج و در شلوغی كلاس‌های قائم‌مقامی انجام شد، جایی كه همه سعی می‌كردند افكار یكدیگر را بخوانند.
ـ وقتی برای قرار مصاحبه زنگ زدم، گفتید بعد از چند روز ایران بودن، دوباره می‌خواهید مسافرت بروید. خسته نمی‌شوید این‌قدر سفر می‌روید؟
به‌نظرم طبیعت زندگی یك ورزشكار اقتضا می‌كند كه خودش را برای این شرایط آماده كنند. سفر، جزئی از زندگی ماست. یكی از چند بخش اصلی. من به‌خاطر رشته‌ام مجبورم هرازگاهی به مسافرت بروم.
ـ شطرنج چون كار شماست، مجبورتان كرده این‌طرف و آن‌طرف بروید یا اینكه واقعاً یك دلخوشی درست و حسابی است؟
برای من شطرنج هم سرگرمی و تفریح است، هم كار. علاقه اول و اصلی من است. سهم زیادی از زندگی من به این كار اختصاص پیدا كرده و فكر می‌كنم می‌توانم در این رشته كار كنم و موفق بشوم. جایی است كه به‌نظرم درست در آن پا گذاشته‌ام. در‌واقع ویژگی‌های این رشته با من خیلی تطابق دارد. برای همین هم این همه مهم شده و در زندگی‌ام تاثیر داشته.
واقعاً می‌شود بین شطرنج و شما، ویژگی‌های مشتركی پیدا كرد؟
خیلی زیاد. شطرنج منطق و آرامش می‌طلبد. اینكه تسلیم نشوی و صبر داشته باشی. این ویژگی‌ها هم در ذات من هست. هر وقت یك نقطه‌ای را هدف قرار داده‌ام، با بینش خوب توانسته‌ام به آن برسم. سعی كردم آرامشم را حفظ كنم و راه‌ها را بررسی كنم. هیچ‌وقت به ایده‌آل نرسیده‌ام اما در بیشتر اوقات راه درست را تشخیص داده‌ام. این یكی از درس‌هایی است كه از شطرنج یاد گرفته‌ام. تغییر مسیری كه در زمان بچگی‌ام رخ داد و از فوتبال به‌سمت شطرنج آمدم، یك انتخاب موثر و خیلی خوب بود.
ـ خودتان انتخاب كردید یا برایتان انتخاب كردند؟
نه، بقیه هم موثر بودند اما خودم جذب این رشته شدم. ۹ سالم بود كه شطرنج را شروع كردم و ۱۱ سالگی هم فوتبال حرفه‌ای را كنار گذاشتم و به‌طور كامل دنبال این رشته آمدم. آن زمان در فوتبال موفق بودم و اطرافیانم می‌دانستند كه می‌توانم فوتبالیست خوبی بشوم اما وقتی شطرنج را انتخاب كردم، دیگر اسیر آن شدم.
ـ این تغییر مسیر هیچ‌وقت باعث نشد كه فكر كنید اشتباه كرده‌اید و خیلی چیزها را به‌خاطر آن از دست داده‌اید؟ مثلا اندازه فوتبالیست‌ها مشهور نشده‌اید؟
هیچ‌وقت به این راهی كه طی كرده‌ام، اصلاً فكر نكردم. الان احساس می‌كنم علاقه اصلی من همین رشته است.
ـ فوتبال به‌طور كامل از فهرست دلخوشی‌های شما حذف شد؟
نه، الان هر هفته بازی می‌كنم اما مثل سابق نیست.
ـ خسته نمی‌شوی این‌قدر به برد و باخت فكر می‌كنی؟
چرا... شاید... گاهی به‌خاطر نداشتن دید درست رنج برده‌ام اما الان دیگر اذیتم نمی‌كند وخیلی استرس به من وارد نمی‌شود. من هم دوست دارم بازی‌هایم را ببرم اما این‌جور هم نیست كه اگر باختم، بشكنم و خیلی ناراحت بشوم. همیشه دوست دارم با دقت كارم را انجام بدهم كه آخرش ناراحت نشوم. حتی وقتی در خیابان هم راه می‌روم، دقت می‌كنم و با برنامه راه می‌روم. اگر اشتباهی به‌وجود بیاید، به‌خاطر اشكال‌هایی است كه وجود داشته و برگشتم به گذشته فقط به‌خاطر كشف این خطاهاست. برای همین همیشه از زندگی‌ام لذت برده‌ام و برد و باخت خیلی تكانم نداده.
پس خیلی از پیش تعیین‌شده حركت می‌كنی. این منطقی‌بودن و آرامش چطور به‌‌وجود آمده؟
در تمام سال‌هایی كه شطرنج كار كرده‌ام، این تجربه‌ها جمع شده. من خیلی نتیجه‌گرا نیستم اما از كودكی برای خودم هدف داشتم و نقطه‌ای را طراحی می‌كردم كه برای تلاش بیشتر تحریك بشوم. اگرچه این نوع دیدن زندگی در فضایی كه خانواده‌ام برایم فراهم كردند، نتیجه داد. فضایی كه می‌توانستم انتخاب كنم و برای كارم هم سعی و تلاش كنم.
ـ واقعاً چیزی مهم‌تر از شطرنج برایت وجود دارد؟
به‌عنوان معلم نه اما دوست‌داشتنی‌ترین سرگرمی است.
ـ به‌جز این، سرگرمی و دلخوشی دیگری هم دارید؟
گاهی فیلم‌دیدن یا شنیدن موسیقی و فوتبال بازی‌كردن با دوستانم هم می‌تواند روحیه‌ام را تغییر دهد اما در تمام این سال‌ها كامل‌تر از شطرنج پیدا نكرده‌ام. حتی زندگی‌ام هم بر اساس نظم شطرنجی است.
ـ یعنی آدم‌ها را مثل مهره‌ها می‌بینید؟
تفكرم شطرنجی است. شما در این بازی چهارصد انتخاب دارید كه ۳۰ تای آن وسوسه‌كننده است ولی شاید یك انتخاب
غیر وسوسه‌كننده، بهترین گزینه باشد. خیلی راحت‌تر است كه ما اشتباه كنیم و بعد به خودمان بقبولانیم كه كار قضا و قدر بوده اما من ایمان دارم به اینكه هیچ‌كس برای اشتباه‌كردن به دنیا نیامده، پس باید فكر كنیم تا راه درست را پیدا كنیم.
در جمع‌های دوستانه، به شما انتقاد نمی‌كنند كه خیلی جدی حرف می‌زنید و نصیحت می‌كنید؟
اتفاقا در جمع‌های دوستانه هیچ‌كس شوخ‌تر از من نیست اما وقتی بحث، منطقی و جدی می‌شوم، فكر می‌كنم چیزهایی كه می‌دانم را باید انتقال بدهم. حتی اگر هزار نفر هم از من انتقاد كنند كه خیلی جدی حرف می‌زنم، فكر می‌كنم تجربیاتم به بقیه می‌تواند كمك كند.
ـ پس خیلی‌ها باید به شما اعتماد كنند؟
دقیقا.
ـ با این اخلاق، به‌نظرم خیلی هیجان‌زده نمی‌شوید و خوشحالی و غمگین‌شدن‌تان به چشم نمی‌آید؟
تقریبا... كم پیش می‌آید كه بترسم یا شوكه شوم وبعد از پیروزی همه چیز را از یاد ببرم. روزهایی بود كه بعد از مسابقه دوست نداشتم حتی با عزیز‌ترین كسانم حرف بزنم اما آرام‌آرام به این نتیجه رسیدم كه وقتی این اتفاق‌ها مدام می‌افتد و در زندگی روزمره وجود دارد، آدم نباید اسیرشان بشود. تنها راه، برنامه‌ریزی برای حل آنهاست.
ـ با این اوضاع، هیچ چیز نیست كه خیلی خوشحالتان كند؟
نه... خب... من وقتی نظم را می‌بینم و انرژی مثبت افراد را احساس می‌كنم و حتی خوشحالی كسی را می‌بینم، شاد می‌شوم. وقتی یكی لبخند می‌زند، خیلی چیزها پشت آن است. وظیفه ما این است كه به هم كمك كنیم و فضایی بسازیم كه همه از هم راضی باشیم. این‌جوری شادی‌مان چند برابر می‌شود. به‌غیر از اینها، كارهایی كه با تلاش و سختی به‌دست آمده‌اند هم مرا راضی می‌كند.
ـ اینها خیلی كلی هستند. چیز‌های كوچك و روزمره چطور؟ اصلا با آنها میانه دارید؟
برای خودم وقت می‌گذارم كه خیلی پیش‌بینی نشده كاری را انجام بدهم اما اگر كاری داشته باشم، نه. چون معادله را به هم می‌زند و ممكن است برنامه‌ریزی چند نفر به هم بخورد. اما اگر وقت داشته باشم، خلاف عادت هم عمل می‌كنم. بالاخره هر كس دنیای خودش را دارد.
ـ در دنیای شما چه چیزهایی جا گرفته؟
بیشتر موسیقی گوش می‌دهم. معمولا افكارم را می‌بینم و چند سال بعد خودم را یادداشت می‌كنم. هدف‌های بزرگی كه دارم و حتی آرزوهایی كه برآورده نشده. بعضی وقت‌ها هم سعی می‌كنم سراغ دوستانم بروم تا اگر كمكی می‌توانم به آنها بكنم.
ـ دوستانتان نمی‌گویند كه خشك با آنها برخورد می‌كنید؟
نه... آن‌جور كه نه... اما گاهی جدیتم باعث می‌شود كه اطرافیان اذیت بشوند ولی این جدیت باعث موفقیتم شده. برای خیلی‌ها هضم این سخت‌گیری و جدی بودن آسان نیست. اما فكر می‌كنم حتی برخورد‌های تند هم می‌تواند رفع و رجوع بشود.
شاید این جدی بودن باعث شده كه خیلی از دلخوشی‌های كوچك از بین برود.
هیچ‌وقت همه چیز با هم به دست نمی‌آید. ما می‌توانیم موفق باشیم اما باید از بعضی موضوع‌ها دست بكشیم. جدی بودنم بعضی جاها منتقد ایجاد كرده و انرژی‌گیر بوده ولی در مجموع وقتی دلایلم را گفته‌ام، افراد پذیرفته‌اند. من معتقدم كه تجربه اگر با جدیت همراه بشود، شانس موفقیت چند برابر می‌شود.
اما حتما شما هم راه‌حلی دارید تا وقتی در زندگی كه آچمز شدید، با آن قدری آرام بشوید.
بعضی وقت‌ها حالتی به وجود می‌آید كه هر كاری بكنی، نتیجه منفی است. این زمان‌ها سكوت می‌تواند سختی را كم كند. صبر، انعطاف، بازبینی و... هم كمك می‌كنند.
من هم از اینها استفاده می‌كنم، برای همین آرزوی دست نیافته ندارم. خیلی‌ها می‌گویند به خاطر زندگی مرفه این طوری‌ام اما اگر كتاب زندگی‌ام را بنویسم، همه می‌فهمند كه چقدر اوج و فرود وجود داشته. همین‌ها هم باعث شده كه یاد بگیرم صبر كنم. به نظرم هیچ‌كس نباید بتواند شما را عصبانی كند یا عصبانیتتان را ببیند. آن زمان است كه در اوج قرار گرفته‌اید. من هنوز آنقدرها درست نشده‌ام.
ـ بدون آرزو زندگی كردن سخت است، نه؟
به این معنی نیست كه هیچ آروزیی ندارم. در واقع جوری برایشان برنامه‌ریزی می‌كنم كه بتوانم بهشان برسم. نباید خودمان را با چیزهای كوچك سرگرم كنیم.
به جزئیات زندگی دقت می‌كنید؟
خیلی زیاد. شاید این موضوع دیگران را اذیت بكند. خیلی دقیقم و به همه چیز توجه می‌كنم. البته به خاطر رشته تحصیلی‌ام، حقوق قضایی، هم هست اما در كودكی هم دوست داشتم كارآگاه بشوم، چون می‌خواستم مجبور باشم دقیق رفتار كنم. اصلا كارآگاهی را به خاطر مچ گرفتن نمی‌خواستم. به خاطر توجه‌كردن دوستش داشتم.
ـ دنبال ماجراهای كارآگاهی هم هستید؟
داستان و كتاب نه اما فیلم‌های كارآگاهی زیاد می‌بینم. خب، جزو بخش‌های دوست‌داشتنی زندگی‌ام است.
ـ راستی شطرنج بازنشستگی هم دارد؟
نه... به آن معنا بازنشستگی ندارد. اصلا قاتل بازنشستگی است. واقعا بازی است برای همه...
تبلیغ می‌كنید؟!
چرا كه نه!

منبع : روزنامه تهران امروز