انسولین نه اعتیاد می‌آورد، نه چاقی!

انسولین یکی از مشهورترین داروهای ضددیابت است که حتما اسمش را شنیده‌اید یا احیانا دیده‌اید که یکی از اطرافیان‌تان که دیابت دارد، از آن استفاده می‌کند.این دارو که اغلب به صورت آمپول در دسترس بیماران دیابتی است حرف و حدیث‌های فراوانی را در بین مصرف‌کنندگان آن به وجود آورده و باورهای نادرستی را نیز در این زمینه ایجاد کرده است. بادکتر منوچهر جزایری، فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره برخی از همین باورهای عامیانه درباره انسولین حرف زده‌ایم...
▪ قبل از هر چیز، توضیح مختصری بفرمایید که اصلا انسولین چیست و برای کدام بیماران دیابتی تجویز می‌شود؟
ـ انسولین، هورمونی است که در بدن ما از سلول‌های بتا در بخش هورمونی لوزالمعده، تراوش می‌شود. این هورمون، هورمون اصلی تنظیم‌کننده قندخون است و اگر در خون وجود نداشته باشد و یا وجود داشته باشد ولی بی‌اثر باشد (به علت اشکال در گیرنده‌های انسولین و مقاومت به انسولین)، در آن صورت، دیابت و عوارض آن ظاهر خواهد شد. انسولین عامل اصلی سوخت گلوکز در آشپزخانه سلول (میتوکندری) است. بدون انسولین، مهم‌ترین منبع انرژی بدن یعنی گلوکز (قند) نمی‌سوزد و انرژی تولید نمی‌شود؛ مانند بنزین که برای به حرکت درآوردن موتور اتومبیل ضروری است.
از سال ۱۹۲۱ که دکتر بنتینگ و دکتر بست، دو پزشک کانادایی موفق به کشف انسولین شدند و جایزه نوبل را بعدا ربودند، تاکنون، انسولین در دسترس است ولی متاسفانه، سال‌های متمادی، از این ماده حیات‌بخش غفلت شد و علتش چیزی نبود جز ترویج خرافات و باورهای غلط درباره آن.
▪ مثلا همین باور عامیانه که انسولین، موجب نابینایی بیماران می‌شود؟!
ـ بله، واقعا عجیب است! انسولین اگر به موقع تجویز و مصرف شود، از کوری جلوگیری می‌کند و متاسفانه بعضی بیماران که دارای روحیه‌ای تلقین‌پذیرند، تحت تاثیر تلقینات افراد غیرمسوول و غیرپزشک، از تزریق انسولین خودداری می‌کنند و انسولین را قبول نمی‌کنند و یا زمانی انسولین را قبول می‌کنند که دیگر دیر شده است. طفره رفتن از تزریق انسولین، تخریب شبکیه و خون‌ریزی و ضایعات عروق شبکیه را در پی خواهد داشت. شایع‌ترین علت نابینایی غیرتروماتیک و اکتسابی در جهان، همین دیابت است و یکی از چهره‌های خشن دیابت، همین نابینایی است. بنابراین انسولین نه تنها مسبب نابینایی نیست بلکه خود از نابینایی جلوگیری می‌کند.
▪ آیا انسولین، چاق‌کننده است؟
ـ اگر دوز آن زیاد نباشد و به موقع و صحیح مصرف شود، هرگز چاق نمی‌کند. بد نیست بدانید در قدیم بعضی‌ها اقدام به تجویز انسولین برای آدم‌های لاغر می‌کردند تا وزن آنها زیاد شود و یا در درمان افسردگی‌ها، انسولین تجویز می‌شد تا شوک درمانی شود. این موارد به هیچ وجه علمی و منطقی نیست و توسط افراد غیرحرفه‌ای انجام می‌شد و امروزه منسوخ شده است. بعضی بیماران دیابتی ممکن است انسولین را خودسرانه زیاد کنند و قند افت پیدا کند (هیپوگلیسمی) و احساس گرسنگی کنند و غذای بیشتر بخورند و رفته‌رفته چند کیلو چاق شوند. این اضافه وزن مربوط به خود انسولین نیست بلکه ناشی از تجویز نادرست انسولین است.
▪ گاهی شنیده می‌شود که انسولین، اعتیادآور است. آیا این مطلب صحیح است؟
ـ نه، اصلا صحیح نیست. این هم از آن حرف‌های بی‌پایه و اساس و غیرعلمی است که توسط افراد غیرپزشک و غیرمسوول شایع شده است. انسولین یک ماده حیاتی و ضروری برای بدن است؛ این حرف مثل این است که بگوییم هوا یا خون یا هر ماده حیاتی دیگر، اعتیادآور است!
▪ به نظر شما، خطرناک‌ترین عارضه انسولین‌درمانی چیست؟
ـ خطرناک‌ترین و شایع‌ترین عارضه انسولین درمانی، افت قندخون (هیپوگلیسمی) است. این حالت وقتی اتفاق می‌افتد که دوز انسولین به طور خودسرانه زیاد شده یا بیمار غذا نخورده یا بعد از تزریق انسولین ورزش سنگینی کرده است. بسیاری اوقات مشاهده شده که یک جوان که شناگر قابلی هم بوده بعد از تزریق انسولین شنا کرده و در دریا غرق شده و تصور کرده‌اند به علت عدم آشنایی او به فن شنا بوده و یا کوهنوردی که بعد از تزریق انسولین به کوه‌پیمایی پرداخته و دچار هیپوگلیسمی شده و از کوه سقوط کرده است. اینها به علت خود انسولین نیست بلکه به علت مصرف نادرست انسولین است که مثل هر داروی دیگری می‌تواند در چنین شرایطی خطرناک باشد.
▪ به این ترتیب، چگونه باید این عارضه خطرناک را بشناسیم و جلوگیری کنیم؟
ـ باید به چند علامت کلیدی زیر توجه کنید و آنها را به خاطر بسپارید:
لرزش اندام‌ها، احساس گزگز یا مورمور شدن بدن، احساس گرسنگی، اختلال دید، دوبینی، سیاه رفتن چشم‌ها، گزگز یا مورمور یا سوزن‌سوزن شدن دور لب‌ها و دهان، سردرد، عدم تمرکز، تعریق شدید و ناگهانی و تعریق سرد، پوست سرد و مرطوب، رنگ‌پریدگی، لکنت زبان، رفتارهای غیرعادی و غیرمتعارف و غیرمنتظره، گاهی هیجان، خواب آشفته، کابوس، تپش قلب، گاهی حالات تهاجمی و پرخاشگری (در جوانان)، تشنج ناگهانی (در کودکان)، اختلال حواس و فراموشی (در سالمندان) و بالاخره بی‌هوشی و اغماء و حتی مرگ (در صورتی که به این علایم هشداردهنده توجه نشود.)
▪ با مشاهده این علایم باید چه‌کار کرد؟
ـ به محض این‌که هر یک از علایم هشداردهنده بالا را مشاهده کردید، باید هر ماده شیرین که در دسترس‌تان باشد را بخورید یا بیاشامید (نوشیدن ارحج است) و اگر بهبود نداشتید، فورا خودتان را به مرکز درمانی برسانید. اگر احیانا بیمار در همین حالت بی‌هوش شود، دیگر غذا خوراندن و همچنین نوشاندن مایعات به او ممنوع است؛ چون موجب خفگی او خواهد شد. اقدام فوری، تزریق ۲۵ میلی‌لیتر سرم گلوکز ۵۰ درصد به داخل ورید بیمار است که تا ۵۰ میلی‌لیتر هم قابل افزایش است. این تمهید درمانی در اکثر موارد موثر بوده و ظرف چند دقیقه بیمار چشم‌هایش را باز می‌‌کند و نجات می‌یابد. تزریق گلوکاگن و سایر تدابیر درمانی نیز در بیمارستان انجام می‌شود.

دکتر مجید سلطانی

منبع : روزنامه سلامت