خاطراتی که از پشت سایه ها صدا می زنند

پدیده یا همان دژا وو، در واقع به حالتی اطلاق می شود که در آن فرد با قضاوت آگاهانه و در هشیاری مطمئن است که کسی یا چیزی را قبلاً دیده و یا تجربه کرده است، در حالی که بطور قطع برای اولین بار با آن مواجه می شود.
فروید معتقد است این احساس در پاسخ به یک رؤیای روزانه ناخودآگاه در افراد ایجاد می شود.
دژا وو، به گفته دیگر نوعی احساس خیالی است، نوعی توهم که با هر بیماری روانی خاص، تشدید می شود. در چنین حالتی فرد برای چند لحظه قدرت تمایز و قضاوت را بین دنیای خیالی و طبیعی از دست می دهد و فراموش می کند باید چه انتظاری از آنچه مقابل اوست، داشته باشد.
در این وضعیت فرد مزبور در هاله ای از رؤیا و یا در سایه فرو می رود و دقیقاً همین جاست که خطا در تشخیص ایجاد می شود.
این پدیده، گاهی می تواند همراه حالتی موسوم به «دژا آنتاندو» (قبلاً شنیده شده باشد)، در فرد به وجود آید. برای بسیاری از افراد این وضعیت به معنای سفر خارج از کالبد است، یعنی شخص در دنیای خواب و رؤیا به مکان هایی رفته و آنها را تجربه کرده است.
قبلاً تصور می شد حالت دژا وو، مانند نوعی تجربه باز ارتباط (حالتی که فرد طی آن بدون مطالعه یا آموزش از دانستن چیزی مطمئن است)، است اما امروز کاملاً مشخص است که دژا وو، تنها نوعی گذر میان توهم، خواب و واقعیت است و به دانسته های فرد ارتباطی پیدا نمی کند. در حقیقت در موارد بسیار نادری پدیده دژا وو، قابل استناد و منطقی می شود و این همان مواردی است که صحنه ها به خاطر اشتراک در برخی نقاط مشخص که سابقاً دیده شده، به نظر فرد کاملاً آشنا می آید. روان شناسان به این حالت «یادگیری غیرواقعی» می گویند.
در ضمن گاهی به پدیده دژا وو، «یادآوری آینده» و یا «به خاطرسپاری آینده» نیز اطلاق می شود.
تجربه دژا وو بسیار شایع است. تقریباً ۷۰ درصد از افراد، شک ندارند که حداقل یک بار چنین حالتی را تجربه کرده اند، اما طبق نظر روان شناسان پدیده «قبلاً دیده شده» یا دژا وو چندین حالت دارد که مهم ترین آنها عبارتند از:
۱) دژا وسو (قبلاً زندگی کردن): در واقع زمانی که اکثر مردم در خصوص قبلاً دیدن چیزی، صحبت می کنند، منظور آنها همین حالت «قبلاً زندگی کردن» است. مطالعات نشان می دهد بیش از ۷۰ درصد جمعیت انسانی در فاصله ۱۵ تا ۲۵ سالگی، زمانی که مغز هنوز به تغییرات محیطی بسیار حساس است، دچار این حالت می شوند. تجربه شخص غالباً مربوط به یک اتفاق روزمره است، ولی فرد هنگام به یاد آوردن آن بشدت آشفته می شود، اما گاهی دژا وسو، بیش از یک تصویر می شود. یعنی فرد اطلاعات زیادی را در یک مورد خاص به یاد می آورد و احساس می کند همه چیز دقیقاً همان طور است که قبلاً دیده و اطلاعات او کمک می کند تا قبل از وقوع برخی اتفاقات، آنها را پیش بینی کند.
اخیراً مشخص شده است واژه «دژا وسو» بیشتر به افرادی اطلاق می شود که بطور دائم و بسیار شدید چنین تجربیاتی را پشت سر می گذارند و مبتلا به نوعی اختلال در حافظه هستند.
۲) دژا سانتی (قبلاً حس شده): برخلاف حالت دژا وسو، در این وضعیت، تنها نوعی اتفاق ذهنی است و شخص هیچ تصویری از قبل ندارد. در واقع مثل یک صاعقه برخی احساسات به ذهن او هجوم آورده و به سرعت هم از خاطرش می روند. عموماً افرادی این حالت را تجربه می کنند که دچار صرع یا اختلال لوب تمپورال در مغز هستند.
۳) دژا ویزیت (قبلاً ملاقات شده): این حالت شیوع کمتری دارد و شامل نوعی به یاد آوردن مکانی است که فرد تاکنون به آنجا نرفته است.
رؤیا و تجارب سفرهای خارج از کالبد، تنها پدیده هایی هستند که قدرت توصیف حالت دژاویزیت را دارند. همچنین روان شناسان معتقدند مطالعات بسیار دقیق در مورد مکان هایی که تاکنون فرد به آنها نرفته نیز می تواند منجر به این حالت شود.
● یافته های علمی
در سال های اخیر دژا وو با وقایع روانی و یا عصبی مرتبط شده است. بهترین توضیح برای پدیده مزبور این است که در واقع هیچ گونه پیشگویی ای صورت نمی گیرد، بلکه نوعی وضعیت غیرطبیعی ذهنی ایجاد می شود که به اصطلاح «دوباره صدا زده شدن» نام دارد. در حقیقت فرد مجدداً با وضعیتی مواجه می شود که به غیر از یک کلیت، کوچکترین جزئیاتی از زمان، مکان و چگونگی مواجهه با آن در خاطرش باقی نمانده است.
متخصصان علم روانشناسی معتقدند همچنان که زمان سپری می شود، مجموعه و کلکسیون بزرگی از وقایع و اتفاقات در ذهن ایجاد می شود اما جزئیات مربوط به هر یک از این اتفاقات از خاطر فرد پاک می شود. دقیقاً به همین خاطر است که اشخاص گاهی احساس می کنند انگار قبلاً با این پدیده مواجه شده اند اما چیز دیگری به یاد نمی آورند. بطور مشخص این وضعیت می تواند ناشی از نوعی همپوشانی بین سیستم های عصبی مسئول حافظه کوتاه مدت و حافظه بلندمدت باشد. به زبان دیگر وقایع به سرعت در حافظه ضبط می شوند، قبل از این که بخش هوشیار مغز آن را دریافت کرده و پردازش کند. این بهترین توصیف چگونگی بروز پارادوکس بین ضمیر هوشیار و ناخودآگاه است.
تئوری دیگری که به توصیف دژا وو می پردازد، «تصویر به جای تصویر» است. به عقیده طرفداران این تئوری یک چشم ممکن است چیزهایی را سریعتر و البته ناقص تر از چشم دیگر دیده و آنها را به سرعت ضبط کند و نوعی به اصطلاح «حافظه» ایجاد کند، در حالی که به فاصله کمتر از چندصدم ثانیه دیرتر، چشم دیگر نیز چنین تصویری را کامل تر مشاهده می کند.
البته این تئوری قادر به توصیف این مسئله نیست که اطلاعات و احساساتی که فرد آنها را در زمان تجربه می شناسد، چگونه ایجاد شد ه اند. همچنین از آنجا که برخی از افرادی که تنها دارای یک چشم هستند نیز، دژا وو را توصیف کرده اند، نمی توان به این تئوری زیاد استناد کرد.
● رابطه با بیماری ها
امروز وجود رابطه مستقیم و مشخص بین تجربه دژا وو و بیماری هایی مانند اسکیزوفرنی و اضطراب به اثبات رسیده است. گرچه به نظر می رسد این تجربه ارتباط محکمی با صرع یا لوب تمپورال داشته باشد. کشف این ارتباط باعث شد متخصصان مغز و اعصاب به این نتیجه برسند که داشتن تجربه دژا وو، احتمالاً با نوعی شارژ الکتریکی ناکافی مغزی همراه باشد که گاهی در افراد طبیعی نیز به وقوع می پیوندد.
● رابطه با مصرف داروها
مصرف برخی داروها احتمال مواجهه با دژا وو را افزایش می دهند. برخی از داروهای خاص نیز زمانی که با یکدیگر مصرف می شوند، موجب بروز چنین اتفاقاتی می شوند. برای مثال مصرف داروهایی مانند آمانتادین و فنیل پروپانول آمین برای تخفیف علائم آنفلوآنزا می تواند باعث شود فرد مکرراً پدیده دژا وو را تجربه کند.
به نظر می رسد وجود خاصیت دوپامینرژیک این داروها، مسبب تحریک بخش های خاصی از مغز و بروز تصاویر قبلاً مشاهده شده در بیمار شود.

مونا کربلایی

منبع : روزنامه ایران