کشاورزی ارگانیک، رشد و توسعه پایدار؛ تجربه اتیوپی

یکی از اجزای تشکیل دهنده بسترهای کشاورزی خاک است که بعنوان بستر اصلی کشت گیاهان و رشد آن محسوب می‌شود. امروزه دخالت انسان در تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک، باعث دگرگونی و بروز اختلال در خاک و آب گردیده است بطوریکه بدون در نظر گرفتن عواقب آن فقط سعی در تولید درآمد و سیر کردن افراد جامعه هستند. در این راستا متولیان امر نیز با همان سرعت سعی در ترویج و توسعه منابع بوده و کمتر فرصت داشته‌اند که به عوارض جانبی و تاثیرات منفی آن توجه کنند. از طرفی کشورهای در حال توسعه در حال افزایش آگاهی جامعه و آشنایی بیشتر مردم با مسائل و مشکلات زیست محیطی و بهداشتی ناشی از تخریب خاک می‌باشند. توجه به این موضوع علاوه بر کاهش مشکلات طرح شده می‌تواند یک مجموعه کشاورزی را از نظر اقتصادی دگرگون سازد هر چند برای مقایسه پیشرفت‌های صنعت کشاورزی نمی‌توان به کشورهای پیشرفته و مدرن توجه کرد ولی در این میان هستند کشورهای در حال توسعه که با جدیت مراحل تحقیقات را پشت سر گذاشته و با توجه به ضرورت امر اقدام به تغییرات اساسی در رشد و توسعه پایدار در صنعت کشاورزی نموده‌اند. در اجرای سیاست‌های کشورهای موفق و بمنظور دستیابی به تولید محصولات ارگانیک و حفظ منابع خاک و آب، شرکت مهندسی زیست محیطی بهسامان مطالعات خود را در این زمینه گسترش داده و در نظر دارد بمنظور آشنایی هر چه بیشتر کشاورزان و صنعتگران عرصه تولید مواد غذایی آنها را در جریان پیشرفت کشورهای موفق قرار داده و ضمن تشویق در استفاده از کودهای آلی بیولوژیک بویژه Vermicompost، زمینه ساز رشد و توسعه پایدار صنعت کشاورزی در میهن عزیزمان باشد.
هدف از ارائه این مقاله بیان تاثیرات به کارگیری از سامانه کشاورزی ارگانیک در رشد و توسعه پایدار کشورهای در حال توسعه مانند اتیوپی می‌باشد. در این بخش راهکارهای مؤثر در فعالیتهای کشاورزی این کشور را که منجر به رشد و پیشرفت چشمگیر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردید، بیان خواهیم کرد. ( منابع اطلاعاتی تحقیقات به عمل آمده در بخش پایانی قید شده است.)
اتیوپی جزو یکی از کشورهای در حال توسعه واقع در قاره آفریقا می‌باشد و به شاخ آفریقا معروف است. مساحت کل زمین‌های این کشور ۱۰۸.۵ میلیون هکتار است که ۴۵ درصد آن را زمین‌های کشاورزی و زراعی تشکیل می‌دهد. ۸۵درصد جمعیت این کشور به فعالیت‌های چوپانی و کشاورزی مشغول هستند و کل اقتصاد این کشور از طریق کشاورزی تامین می‌شود. طبق محاسبات آماری بعمل آمده، بیش از ۷۵ درصد کل صادرات و حدود ۴۵ درصد محصولات ناخالص داخلی این کشور از طریق محصولات کشاورزی تامین می‌شود. قهوه به تنهایی بیش از ۸۷ درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد و در رده بندی سازمان UNDP از نظر صادرات محصولات کشاورزی در رده ۱۷۰ قرار گرفته است.
کشور اتیوپی پس از برخورد با مشکلات و نابسامانیهای عدیده‌ای در زمینه زیست محیطی و تاثیر مستقیم آنها بر روی سلامت و بهداشت مردم، دریافتند این عوامل مخرب بر اثر سامانه غلط کشاورزی، افزایش چشمگیر جمعیت و آلودگی منابع طبیعی صورت گرفته است. یکی از عوامل اصلی در آلودگی محیط زیست استفاده نادرست و بی رویه از مواد شیمیایی از قبیل مواد آفت کش و کودهای شیمیایی در سامانه کشاورزی است. در نتیجه استفاده غلط و فراوان از این مواد، سلامتی و بهداشت مردم به خطر افتاد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده توسط کارشناسان و مسئولان این کشور و با اتکا به حمایت کامل دولت توانستند تغییرات اساسی و صحیحی را در سامانه کشاورزی خود ایجاد کنند. آنها در سامانه کشاورزی ارگانیک مواد و عناصر مورد نیاز و مفید برای خاک و گیاه را با سه نوع کود با نامهای کود گیاهی ورمی کمپوست، کود مرغی و بیو کمپوست طبیعی اجرا نمودند. حاصل این تغییرات سازنده منجر به پیشرفت و رشد کشاورزی گردیده و در نهایت این کشور در حال توسعه را به یکی از مهمترین صادرکنندگان محصولات ارگانیک به کشورهای توسعه یافته‌ای همچون آمریکا، ژاپن، کشورهای اروپایی و سایر کشورها مبدل ساخت.
این تحقیقات آماری در طول سالهای ۲۰۰۵-۲۰۰۶ در ۵ منطقه اصلی کشاورزی این کشور به دست آمده است.
● محاسبات بر اساس مقایسه هزینه‌های دو سامانه ارگانیک و غیر ارگانیک در اتیوپی
میانگین سالانه کل هزینه کودهای شیمیایی و کودهای آلی معادل در هر هکتار در سال برای محصولات مختلف به شرح ذیل می‌باشد:
▪ کودهای شیمیایی/ ۱۵۰دلار
▪ کودهای آلی / ۴۰ دلار
▪ آفت کش‌های شیمیایی/ ۱۰۰ دلار
▪ آفت کش‌های آلی / ۲۵ دلار
هزینه سالانه کل محصولات غیر ارگانیک در هر هکتار معادل سالانه ۳۲۰ دلار ( معادل ۲۷۵۲ بیر اتیوپی) برآورد شده است در حالی که هزینه کل محصولات ارگانیک ۱۹۰ دلار( معادل ۱۶۳۴ بیر اتیوپی) می‌باشد. طبق ارقام بالا، هزینه تولید محصولات زراعی در سامانه کشاورزی به طریق ارگانیک حدود ۴۰.۶ درصد کمتر از کشاورزی با سامانه غیر ارگانیک می‌باشد. با توجه به این عوامل و محاسبات به عمل آمده، دولت اتیوپی در تمام مناطق زراعی کل سامانه کشاورزی را از طریق غیر ارگانیک به سامانه ارگانیک تغییر داد. اولین و مهمترین عامل لازم برای اجرایی نمودن این طرح، ایجاد تجهیزات و امکانات مناسب جهت افزایش حاصلخیزی و بهره‌وری خاک برای فعالیتهای مختلف کشاورزی می‌باشد.
داده‌های بالا توسط آمارگیری از کشاورزان مناطق مختلف این کشور بدست آمده است و بر اساس بیشترین میزان استفاده از مواد مغذی گیاهان و آفت کش‌ها در سامانه کشاورزی ارگانیک و غیر ارگانیک تجزیه و تحلیل گردیده است. میانگین کل هزینه محصولات در هر هکتار از زمان مهیا سازی بستر خاک تا زمان برداشت محصول برآورد شده است. به وضوح می‌توان تاثیر ایجاد تغییرات در سامانه کشاورزی را در کاهش هزینه‌های کل مشاهده نمود.
● تاثیرات توانمندسازی سامانه کشاورزی ارگانیک
اثرات بالقوه این سامانه را می‌توان بر روی سلامت افراد جامعه، منابع طبیعی، دام، هوا و غنی سازی و حاصلخیزی خاک و غیره مشاهده نمود. تاثیرات فوق را به چهار گروه عمده اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی و زیست محیطی تعبیر می‌کنند.
▪ تاثیرات اجتماعی:
ـ بهبود شرایط سلامت افراد
ـ ایجاد اشتغال و فرصتهای تحصیل و آموزش بهتر
ـ کاهش مهاجرت روستایی
ـ ذخیره سازی برای مدت طولانی‌تر
▪ تاثیرات اقتصادی:
ـ کاهش ۴۰.۶ درصدی هزینه‌ها
ـ حفظ و امنیت اقتصادی بیشتر درآمد روستایی و اقتصاد قوی‌تر روستایی
ـ کاهش سرمایه‌گذاری نقدی
ـ بازدهی بالا و خطرپذیری کمتر
▪ تاثیرات کشاورزی:
ـ حفظ و نگهداری بانک گونه‌های کشاورزی
ـ تعادل و یکنواختی در کیفیت محصولات غذایی
ـ حاصلخیزی و غنی‌تر کردن خاک در برابر فعالیت‌های میکروبی در خاک و در نهایت مقاومت بیشتر خاک در برابر آفات و بیماری‌ها
ـ ایجاد خود اتکایی در تولید محصولات کشاورزی
▪ تاثیرات زیست محیطی:
ـ کاهش آلودگی در خاک
ـ حفظ و نگهداری مواد مغذی در خاک و میکرو ارگانیسم‌های خاک
ـ کنترل بیشتر فساد و فرسودگی در خاک
ـ رسیدگی و بررسی آلودگی آب و هوا
ـ دوام و ماندگاری بیشتر در محصولات کشاورزی
● محصولات کشاورزی اتیوپی
نوع / محصولات
غلات / جو- ذرت- گندم- ذرت خوشه‌ای- جو دوسر - ارزن
حبوبات / لوبیا - نخود سبز فرنگی- لوبیا سبز- نخود - عدس
محصولات روغنی / تخم بذرک- دانه نیگر- تخم آفتاب گردان- جوز زمینی- گیاه گاجره یا گلرنگ- بوته کنجد
میوه‌ها و سبزیجات / مرکبات- انبه هندی- موز - نوعی انبه- درخت انبه- کلم- گوجه فرنگی- فلفل تند- کدو تنبل- سیر و پیاز
محصولات ریشه دار یا تغار ساز / گوش فیل گرمسیری- سیب زمینی هندی- هویج- سیب زمینی شیرین بومی
محصولات تنباکو / قهوه- چای- پنبه- تنباکو- ادویه- نیشکر
● اهمیت سامانه کشاورزی ارگانیک در کشورهای در حال توسعه
اتیوپی به عنوان یک کشور در حال توسعه که ۸۵ درصد جمعیت آنرا قشر کشاورز تشکیل می‌دهند، به خوبی توانست با ایجاد سامانه کشاورزی ارگانیک در تمام مناطق زراعی، خود را جزو یکی از صادرکنندگان مهم در جهان امروز مبدل سازد. در آغاز این طرح ابتدا ایجاد، حفظ و نگهداری بازدهی مشابه و سپس هزینه‌های فعالیت‌های زراعی کشاورزان به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرد. همچنین این راهکار در کشاورزی توانست تاثیر بسزایی در خود اتکایی کشاورزان در امر تولید محصولات با توجه به نیاز داخلی داشته باشد. ایجاد سامانه کشاورزی ارگانیک در اتیوپی این کشور را به سمت رشد و توسعه پایدار سوق داد. در حال حاضر این کشور با اتکا به حمایت کامل دولت در این امر، توانسته بازارهای جهانی محصولات ارگانیک را با اقتدار در اختیار خود بگیرد و محصولات ارگانیک خود را به کشورهای توسعه یافته‌ای همچون آمریکا، ژاپن، کشورهای اروپایی و سایر کشورهای همسایه صادر کند.

خسرو سلجوقی

منبع : سایت الف