روز سوگواری برای آب و هوا

● پروتكل كیوتو
▪ خلاصه گفت و گو
۱-قرارداد كیوتو آهنگ افزایش
دمای كره زمین را به میزان ۱/۰ درجه سانتی گراد كندتر خواهد ساخت. یعنی افزایش دمای هوا به جای ۴ درجه سانتی گراد ۹/۳ درجه سانتی گراد خواهد بود.
۲- این پروتكل به گونه ای تنظیم و سازمان یافته است كه پیوستن ایالات متحده آمریكا به این قرارداد را غیرممكن می سازد. بدین ترتیب این پروتكل مانع از این می شود كه ما به یك توافقنامه بین المللی و بهتر در این زمینه دست یابیم.
۳-هر كشوری می تواند بسیار ساده با تغییر در متد و روشی كه كاهش گاز ها را محاسبه می كنند، به راحتی به اهداف قید شده در پروتكل دست یابد؛ البته تنها در روی صفحه كاغذ. درج چنین تعهد هایی در پروتكل از نظر تبلیغی بسیار مفیدند زیرا با آنها تیتر روزنامه ها زینت خواهند یافت.
هفته نامه اشپیگل در مورد برندگان و بازندگان پدیده گازهای گلخانه ای، هزینه كلان «ایدئولوژی كفاره» حزب سبز ها در آلمان و به بیراهه رفتن پیمان كیوتو گفت وگویی را با ریچارد تول۱ اقتصاددان زیست محیطی انجام داده است كه در زیر می آید.
● همان طور كه می دانید در ۱۶ فوریه سال ۱۹۹۷ قرارداد كیوتو به تصویب رسید. به نظر شما آیا این پروتكل می تواند برای نجات آب و هوای كره خاكی گام موثری بردارد؟
نه، مطمئناً نه. چرا كه طی این سال ها كاهش تولید گاز های گلخانه ای بسیار اندك بوده است. با پیش بینی های بسیار خوش بینانه می توان گفت قرارداد كیوتو آهنگ افزایش دمای كره زمین را به میزان ۱/۰ درجه سانتی گراد كندتر خواهد ساخت. یعنی افزایش دمای هوا به جای ۴ درجه سانتی گراد ۹/۳ درجه سانتی گراد خواهد بود.
● چه چیزی باعث نگرانی شما در مورد این پروتكل می شود؟
این پروتكل به گونه ای تنظیم و سازمان یافته است كه پیوستن ایالات متحده آمریكا به این قرارداد را غیرممكن می سازد. بدین ترتیب این پروتكل مانع از این می شود كه ما به یك توافقنامه بین المللی و بهتر در این زمینه دست یابیم.
● چه امری مانع می شود تا ایالات متحده به این پیمان بپیوندد؟
سیستم های حقوقی در آمریكا و اروپا با یكدیگر تفاوت دارند. دولت های اروپایی می توانند در صورت تمایل به این پیمان عمل كنند. این دولت ها همچنین می توانند از اجرای مفاد این عهدنامه صرف نظر كنند و این درحالی است كه هیچ شهروند اروپایی نمی تواند از طریق قانونی دولت خود را مجبور كند تعهداتی در چارچوب حقوق ملل را كه مفاد قرارداد است به حقوق و قوانین ملی تعمیم داده و آن را لازم الاجرا سازد.
این راه گریز در سیستم حقوقی آمریكا و استرالیا وجود ندارد. طبق سیستم حقوقی این دولت ها هر شهروند در این كشورها می تواند عدم اجرای اهداف مندرج در این پیمان را از طریق حقوقی به طور قطع لازم الاجرا كند و از دولت تقاضای زیان كند. بنابراین امضای چنین قراردادی برای دولت آمریكا مقرون به صرفه نخواهد بود. این درحالی است كه اجرای مفاد این توافقنامه در كشور های دیگر ضمانت اجرایی ندارد.
● چرا آمریكا اصولاً نیازی نمی بیند كه در این زمینه اقدام كند؟
این امر می تواند درست باشد و درست به همین خاطر است كه دولت آمریكا با اعتراض حامیان حفاظت محیط زیست اروپا روبه رو است. اما آنچه كه بسیاری از آن بی اطلاع هستند این واقعیت است كه آمریكا بین سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۵ نسبت به آلمان گاز دی اكسیدكربن كمتری تولید كرده است. چنانچه ما رشد اقتصادی به مراتب بیشتر آمریكا را در مقایسه با آلمان در این سال ها در نظر بگیریم، كاهش تولید گاز های گلخانه ای در ایالات متحده آمریكا ۱۹ درصد اما در آلمان ۱۶ درصد است. دستیابی به اهداف مسائل محیط زیست در آلمان را می بایست در رابطه با علل زیر دید:
۱- فروپاشی صنایع فرسوده در بخش شرقی این كشور در این سال ها.
۲- عدم رشد اقتصادی قابل توجه در این دوره (%۱ +).
بنابراین این امر موفقیت ظاهری و كاذب است.
در مقابل این وضع اقتصاد آمریكا در زمینه تولیدی به گونه ای بهینه از انرژی استفاده كرده است.
● آیا با این وجود قرارداد كیوتو نمی تواند گامی در مسیر درست باشد، زیرا طبق این پروتكل می بایست تولید گاز های گلخانه ای به میزان ۲/۵ درصد كاهش یابند.
پاسخ منفی است چرا كه قید مقدار مشخصی از كاهش این گاز ها و حتی قید حداقل میزان كاهش در توافقنامه دقیقاً اشتباه اصلی و تعیین كننده در این پروتكل است. زیرا این امر تنها در حالتی معنی داشت كه مشخص می شد چگونه اجرای این اهداف به گونه ای مفید كنترل خواهند شد. این توافق بدین گونه بود: اهدافی كه در پروتكل امضا كنندگان را متعهد می كند، اما بدون سیستم كنترلی كه ضمانت اجرایی داشته باشد.
بنابراین هر كشوری می تواند بسیار ساده با تغییر در متد و روشی كه كاهش گاز ها را محاسبه می كنند، به راحتی به اهداف قید شده در پروتكل دست یابد؛ البته تنها در روی صفحه كاغذ. درج چنین تعهد هایی در پروتكل از نظر تبلیغی بسیار مفیدند زیرا با آنها تیتر روزنامه ها زینت خواهند یافت.
● بنابراین با وجود قرارداد «كیوتو» دمای كره زمین افزایش خواهد یافت. پیامد های اقتصادی این امر چگونه خواهند بود؟
افزایش دما بین ۴-۲ درجه سانتی گراد همراه با زیان هایی برای گروهی و همچنین منافعی برای گروهی دیگر خواهد بود. در اروپا ساكنین شمالی مدار فرضی بین پاریس و مونیخ برنده این تغییر دما خواهند بود. هرچه بیشتر به سوی جنوب این مدار حركت كنیم بیشتر در این بازی بازنده خواهیم بود.
● جزئیات امتیازات كشور هایی كه در شمال این مدار خواهند بود چگونه است؟
به طور مثال آنها می بایست برای گرمایش و انرژی كمتر هزینه كنند. به طور مثال هر شهروند در این رابطه ۵/۰ درصد از درآمدش را پس انداز می كند.
افزایش دمای هوا همچنین سبب خواهد شد كه در سال ۲۰۵۰ حدوداً ۴۰ هزار نفر كمتر در آلمان در اثر بیماری های ناشی از سرما مثل گریپ و غیره بمیرند. در مقابل مرگ و میر ناشی از گرما تنها در حدود ۵۵۰۰ نفر افزایش خواهد یافت. در مجموع حاصل این تغییرات كسب زمانی بیشتر برای زندگی است.
در این مناطق افزایش دمایی به میزان ۳ درجه سانتی گراد می تواند پیامد های منفی چشمگیری را به همراه داشته باشد. به طور مثال درآمد مردم كشور های آفریقایی می تواند تا ۱۰ درصد كاهش یابد و این امر برای آنها یك فاجعه است.
● چگونه می توان چنین عدم توازنی را توضیح داد؟
فاكتور تعیین كننده در اینجا فقر است. هرچه اقتصاد یك كشور عقب مانده تر باشد، به همان اندازه اهمیت زمین و آبیاری در اقتصاد بیشتر خواهد بود.
در كشور های صنعتی این بخش تنها ۲-۱ درصد درآمد سرانه ناخالص ملی را تشكیل می دهد. درحالی كه در كشوری مثل سودان این سهم ۴۰-۳۰ درصد خواهد بود. سه چهارم مردم سودان از راه كشاورزی امرار معاش می كنند. بنابراین ما در درجه اول با مشكل آب و هوا روبه رو نیستیم، بلكه با چالشی جدی به اسم فقر روبه رو هستیم.
● بنابراین مسببان اصلی این تغییر آب و هوا ما هستیم، درحالی كه كشورهای فقیر بزرگترین بازندگان در این تغییرات جوی خواهند بود.
آری، متاسفانه این امر حقیقت دارد و یك چالش در عدم تعادل در تقسیم نعم مادی است. دقیقاً مثل سیاست كشاورزی اتحادیه اروپا كه با پرداخت یارانه به كشاورزان در اروپا محصولات كشاورزی كشور های فقیر را از بازار اروپا دور نگه می دارد.
هم اكنون مناطق جنوبی نیز از نظر اقلیمی در منطقه قرمز به سر می برند و وضع این كشور ها هر روز بدتر می شود.
● چه پیامد هایی در رابطه با افزایش دمای كره زمین زندگی ما را از همه بیشتر تهدید می كند؟
احتمال ذوب شدن سپر یخی در غرب قاره قطب جنوب. در این حالت سطح آب دریا در سه سال آینده تا پنج متر می تواند بالا بیاید. ما هم اكنون چنین سناریویی را برای هلند، لندن و بندر مارسی با مدل های رایانه ای روی صحنه آورده ایم. از نظر فنی و تكنیكی این امر دشوار نخواهد بود كه ارتفاع سد ها را به میزان پنج متر بالا برد. اما همزمان با این تدبیر می بایست عرض آنها نیز به میزان ۴۰ متر افزایش یابد. اجرای این طرح از نظر سیاسی مشكل خواهد بود زیرا بناهای بسیاری می بایست تغییر مكان دهند. در این حالت می بایست از اراضی قابل توجهی صرف نظر كنیم. حدوداً از وست مینستر تا بیگ بنگ، بخش های وسیعی از هلند و ساكن سفلی و بندر برمن. بندر هامبورگ كه هم اكنون شش متر بالاتر از سطح آب دریا قرار دارد، موقعیت خوبی پیدا خواهد كرد. این شهر در آن هنگام مستقیماً در كنار دریا قرار خواهد گرفت و تنها بندر بزرگ اروپا خواهد بود.
● جمعیتی كه می بایست در مقابل این پیشروی دریا عقب نشینی كند در چه حدود خواهد بود؟
در اروپا می بایست ۴۰-۲۰ میلیون نفر تغییر اسكان داده شوند. این امر با چالش هایی همراه خواهد بود. اما به طور مثال در بنگلادش این آمار ۱۰۰ میلیون نفر خواهد بود.
باید توجه داشت كه هم اكنون نیز برخورد های مسلحانه بین بنگال ها كه در اراضی پست سواحل رودخانه زندگی می كنند و قبایلی كه در مناطق مرتفع ساكن اند در دستور كار است.● بنابراین چه بسا آنها نیز خواهان اتخاذ تدابیری برای حفظ شرایط اقلیمی حاضر هستند تا اینكه در آ ینده با ریسك كلان تری پیرامون این شرایط روبه رو نشوند؟
قطعاً! با این وجود ما می بایست امكانات اقتصادی را برای این امر به گونه ای موثر به كار گیریم. یكی از این ابزار اتخاذ سیاست های بهتر توسعه و تكامل است، تا اینكه كشور های كم بضاعت خود را برای چنین شرایطی از هم اكنون آماده سازند.
تلاش ها برای كاهش تولید گازهای گلخانه ای نیز می بایست به گونه ای موثر باشند. در اینجا است كه می بایست در درستی راه كشور های امضا كننده عهدنامه كیوتو شك كرد.
● این شك بر مبنای چه دلایلی است؟
از آنجا كه استخراج زغال سنگ و استفاده از آنكه به وسیله یارانه دولت حمایت می شود و از این نظر مقدار زیادی دی اكسیدكربن تولید می شود، در موقعیتی غیرمنطقی قرار داریم. از سوی دیگر سعی بر این است با تلاش و هزینه های هنگفت تولید دی اكسیدكربن را به مقدار اندك كاهش داد. به طور مثال برای صرفه جویی در تولید حدوداً یك تن كربن از طریق ایجاد نیروگاه های بادی می بایست مبلغ زیادی هزینه شود. این درحالی است كه با هزینه ای به مراتب پایین تر می توان نیروگاه های زغال سنگی را مدرنیزه كرد، از طریق جایگزینی سوخت گاز به جای زغال سنگ.
● چرا سیاستمداران در آلمان چنین راه پرهزینه ای را برگزیده اند؟
تا حدود زیادی علت در ساختار اقتصادی كهنه نهفته است. افزون بر این حزب سبز ها نیز روی دوران ایدئولوژیك پیشین پافشاری می كنند. برای آنها ضایعات محیط زیست گناه محسوب می شود، گناهی كه برای آن می بایست كفاره پرداخت، بنابراین چنین كفاره ای می بایست حتی الامكان گران باشد.
این تفكر زیست محیطی پروتستانتیستی است كه تنها در شمال اروپا با آن روبه رو هستیم.
● بنابراین شما چه تدبیری را برای كاهش تولید گاز های گلخانه ای توصیه می كنید؟
تدبیر من از طریق گزینش ابزار دادو ستد با انتشار و تولید گازهای گلخانه ای است. بدین گونه كه دولت به كارخانجات و نهاد های تولیدی گاز های گلخانه ای مجوز تولید این گاز ها را به صورت كوپن های تائید شده «Certificate» حدوداً معادل مقداری كه نهاد تولیدی مربوطه در حال حاضر گاز تولید می كند، اعطا می نماید. این امر بدین معنی است كه تا این مرحله برای نهاد تولیدی هیچ گونه هزینه اضافی پدید نیامده است.
از این به بعد چنانچه نهاد تولیدی مزبور درصدد افزایش تولید است و از این جهت بر تولید گاز های گلخانه ای آن نیز افزوده می شود، می بایست یا از طریق بهینه كردن سیستم استفاده از انرژی مقدار تولید گاز های گلخانه ای خود را ثابت نگاه داشته و یا اینكه كوپن های لازم برای مجوز مقدار اضافی گاز های تولیدی جدید خود را از موسسات تولیدی دیگر كه به طور مثال تولید دی اكسیدكربن خود را تقلیل داده اند، در یك سیستم بورسی خریداری نماید.
بدین ترتیب است كه سیستم اقتصادی كه عملكرد آن بر مبنای رقابت آزاد است، به گونه ای معقول در خدمت حفظ و سلامت محیط زیست خواهد بود.
اما امسال دقیقاً چنین سیستم كنترلی در آلمان و اروپا از نظر قانونی ضمانت اجرایی یافته است. عملكرد این سیستم تنها در صورتی موثر و خوب خواهد بود كه بهای كوپن ها برای یك تن دی اكسیدكربن از ارزش قابل توجهی در سیستم داد و ستد با تولید و انتشار گاز برخوردار شود.
تنها در این حالت صرفه جویی در انرژی برای یك نهاد تولیدی مقرون به صرفه خواهد بود كه مقدار تولید گاز های گلخانه ای خود را كاهش داده تا بتواند كوپن های خود را با قیمت خوبی در بورس بفروشد.
در سیستم فعلی درست برعكس با دادن امتیاز های متعدد بهای چنین كوپن هایی در بورس تقریباً نزدیك به صفر و بی ارزش است. افزو ن بر این در آلمان و اروپا بخش های مهم زیادی شامل این سیستم نمی شوند - قبل از هر چیز بخش كشاورزی، ترافیك هوایی، راه آهن و همچنین تك تك مالكین اتومبیل های سواری.
● چگونه می توان مالك یك خودرو را در چنین سیستم داد و ستدی وارد و ادغام كرد؟
بدین گونه كه او از دولت معادل حجم و توان موتور خودرو خود و مقدار كیلومتر مسافت در سال تعداد معینی كوپن دریافت می كند. در صورتی كه او در سال آینده رفتار ترافیكی خود را تغییر داده و در نتیجه در تولید انرژی صرفه جویی كرده و یا خودرو خود را با اتومبیلی كه مصرف انرژی آن كاهش یافته است تعویض كند، می تواند كوپن های اضافی خود را در بورس تبدیل به پول كند. این انگیزه ای مادی خواهد بود و در انتخاب رفتاری اجتماعی برای بهبود و سلامت و حفظ محیط زیست موثر است.
● اما صنایع اتومبیل سازی نسبت به این طرح خوشبین نخواهند بود كه یك باره شاهد هجوم مصرف كنندگان به سوی اتومبیل های كوچك باشند.
قطعاً، از نظر سیاسی اجرای چنین طرحی ساده نخواهد بود. اما آنچه كه در سیستم فعلی می گذرد بدین گونه است كه داد و ستد با تولید و انتشار گاز ها با بخشی از صنایع منجر به كاهش تولید و انتشار گاز های گلخانه ای نخواهد بود. ترافیك نیز شامل این داد و ستد نخواهد بود. سایر تدابیر جهت هدایت ترافیك به سوی صرفه جویی و كاهش در تولید گازها از نظر سیاسی قابل اجرا نیستند. درست به این جهت دولت با میلیاردها یورو یارانه گسترش اتومبیل های كم مصرف را حمایت می كند.
● پیشنهاد شما بر این است كه با توسعه داد و ستد تولید و انتشار گاز و از طریق توزیع كوپن های اعتباری تا سرحد امكان در این مورد محدودیت ایجاد كرد؟
دقیقاً! از این راه انگیزه صرفه جویی در تولیدكننده بزرگ تر خواهد شد، زیرا چشم انداز درآمد بیشتر از طریق فروش كوپن های اعتباری صرفه جویی به او انگیزه خواهد داد. از این گذشته این امكان نیز وجود دارد كه تولیدكننده با گزینش مناسب ترین راهكارها بهتر به اهداف صرفه جویی برسد. از این طریق قادر خواهیم بود با اقداماتی اندك به نتایج بهتری برای حفظ سلامت آب و هوا دست یابیم. این تدبیر طبیعتاً شامل دادوستدهای بین المللی خواهد شد چرا كه صرفه جویی در تولید یك تن دی اكسیدكربن در روسیه و چین و یا برزیل ارزان تر خواهد بود. اینكه در كجا چنین كاری صورت می پذیرد، برای محیط زیست فرق نمی كند و بی تفاوت است.
● اما چنین داد و ستدی در قرارداد كیوتو صریحاً پیش بینی شده است.
درست است، ولی در حال حاضر مكانیسم كنترل و مرجعی حقوقی برای كنترل و نظارت بر این امر وجود ندارد. چه كسی می تواند ادعا كند كه در ایتالیا یا روسیه یك تن دی اكسیدكربن خریداری شده است. آیا در آنجا حقیقتاً صرفه جویی شده است؟
● یكی دیگر از اركان قرارداد كیوتو تدابیری است كه بدان وسیله دی اكسید كربن از اتمسفر جذب می شود، مثل توسعه جنگل ها. آیا این تدبیر به ویژه برای كشورهای در حال توسعه راه مفیدی نیست؟
در تئوری بلی راهكار خوبی است: یك كشور درختی می كارد و در ازای هر تن دی اكسید كربن كه از اتمسفر جذب درخت می شود یك كوپن اعتباری دریافت می دارد.
این كشور می تواند این كوپن های اعتباری را به تولیدكنندگان و یا دولت هایی كه گازهای گلخانه ای تولید می كنند بفروشد. اما اگر متن پروتكل كیوتو وجود نداشت: طبق این پروتكل چنین كشورهایی تنها هزینه ای را دریافت می كنند كه صرف كاشتن درخت در فرآیند توسعه جنگل هزینه كرده اند و نه بهایی به مراتب بالاتر برای كوپن خود كه معادل بهای یك تن دی اكسیدكربن و در داد و ستد تولید و انتشار گاز پرداخت می شود. این غیر از كلنیالیسم چیز دیگری نیست!
● چگونه یك چنین سیستم غیرعادلانه ای توانست به تصویب برسد؟
بسیار ساده. كشورهای در حال رشد نمی دانستند كه چه پروتكلی را امضا می كنند. در حالی كه هیات های غربی شركـت كننده در همایش كیوتو از ۴۰-۳۰ كارشناس آب و هوا تشكیل می شدند، كشورهایی مثل مالی و غیره با یك نماینده دیپلماتیك در آنجا حاضر بودند كه نه تنها موضوع آب و هوا را رتق و فتق می كردند، بلكه همچنین به موضوع سلامتی و داد و ستد و غیره رسیدگی می كردند.

Spiegel,Feb.۲۰۰۵
پی نوشت:
۱- ریچاد تول (Richard Tol) ۳۵ سال دارد و استاد كرسی «تحول و رویدادهای زیست محیطی و پیامدهای آن» در دانشگاه هامبورگ است. این پژوهشگر از جمله نویسندگان گزارش IPCC (شورای دانشمندان سازمان ملل برای بررسی تغییرات آب و هوا) است. این پژوهشگر یكی از اولین دانشمندانی بود كه اولین مدل های رایانه ای را برای پیش بینی و واكاوی پیامدهای اقتصادی گرمایش كره زمین مهندسی كرد.
ترجمه: دكتر فیروز روشن

منبع : روزنامه شرق