سرطان لوزالمعده

این سرطان در تمامی گروه‌های سنی، در جوانان ۱۵ ساله تا سالمندان ۹۰ ساله دیده می‌شود ولی حداکثر شیوع آن در سنین ۵۵ تا ۸۵ سالگی است. علت واقعی بروز این سرطان هنوز شناخته شده نیست ولی دیده شده است که سیگار می‌تواند احتمال بروز آن را افزایش دهد. مطالعات نشان می‌دهد که غذاهای با چربی فراوان همچنین موادی که در صنایع شیمیائی، کک‌سازی و فلزی استفاده می‌شوند، در ایجاد این سرطان نقش دارند.
درمان اولیه سرطان لوزالمعده، جراحی می‌باشد که در طی آن تمام یا قسمتی از لوزالمعده برداشته می‌شود. پیشرفت‌های جدید در زمینه روش‌های جراحی و بی‌‌هوشی و مراقبت‌های قبل و بعد از عمل باعث شده است که امروزه این جراحی به‌راحتی انجام گیرد. این بروشور به سئوال‌های شما درباره سرطان لوزالمعده پاسخ می‌دهد. در این بروشور شرح داده می‌شود که لوزالمعده چیست و سرطان آن چگونه می‌باشد. همچنین راجع‌به روش‌های تشخیص و درمان آن صحبت خواهد شد.

- لوزالمعده چیست؟
لوز‌المعده یک غده صورتی رنگ است که درست در پشت معده قرار گرفته است. سر این غده در خم دوازده (اولین قسمت روده باریک) قرار گرفته و تنه و دم آن تا نزدیک طحال کشیده شده است. لوزالمعده پشت بسیاری از ارگان‌های شکمی قرا گرفته است، بنابراین دسترسی به آن مشکل می‌باشد.
لوزالمعده به دو فرآیند اصلی کمک می‌کند:
- هضم غذا
- تنظیم قند خون
برای انجام این فعالیت‌ها، دو دسته از مواد شامل آنزیم‌های هضم‌کننده و هورمون‌ها که شامل انسولین نیز می‌باشد، از آن ترشح می‌شود.
سلول‌هائی که آنزیم‌های گوارشی می‌سازند، در دسته‌هائی به نام آسینی قرار گرفته‌اند که ترشحات خود را از طریق مجرای پانکراس به دوازده می‌ریزند. این مجرا با مجرائی که صفرا را از کبد می‌آورد به دوازده باز می‌شود.
سلول‌هائی که هورمون‌ها را می‌سازند، به‌صورت دسته‌هائی از سلول که به آنها جزایر لانگرهانس می‌گویند، قرار دارند.
این جزایر شامل سلول‌هائی هستند که هورمون‌های انسولین و گلوکاگون را به داخل خون ترشح می‌کنند. نقش این هورمون‌های کنترل سوخت و ساز قندها می‌باشد.
انسولین با تحریک سلول‌های بدن برای سوختن قندها و به‌دست آوردن انرژی، سطح قند خون را پائین می‌آورد و گلوکاگون اثر معکوس دارد. این هورمون با تحریک کبد برای آزاد کردن قند به داخل خون باعث افزایش قند خون می‌شود.

- سرطان لوز‌المعده
بیش از ۹۰% از سرطان‌های لوزالمعده از سلول‌های مجاری که مسئول انتقال آنزیم‌های گوارشی به دوازده است، سرچشمه می‌گیرد. دو سوم تومورهای مجرا در سر و یک سوم بقیه در تنه و دم لوزالمعده ایجاد می‌گردد. معمولاً این سرطان‌ها توسط بافت‌های ملتهب لوزالمعده مشکل ایجاد می‌کنند. تومورهای لوزالمعده می‌توانند انسداد مجرای صفراوی مشترک ایجاد کرده باعث زردی شوند. سلول‌های سرطانی معمولاً به بافت‌های اطراف، غدد لنفاوی ناحیه‌ای و کبد گسترش می‌یابند. گاه سلول‌های جزایر لانگرهانس سرطانی می‌شوند ولی بیشتر تومورهای این سلول‌ها خوش‌خیم هستند. تومور سلول‌های این جزایر وقتی ترشح‌کننده هورمون باشند تومور فعال نامیده می‌شوند. در صورتی که تومور ترشح کننده انسولین باشد باعث ترشح مقادیر زیاد انسولین و ایجاد علائم کاهش قند خون می‌گردد. البته باید توجه داشت که علل مختلفی به‌جز سرطان نیز می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند. به‌ندرت تومورهای لوزالمعده هورمون‌های دیگری مثل گاسترین یا VIP را ترشح می‌کنند که باعث زخم‌های شدید در معده و دوازدهه (سندروم زولینگرالیسون) و یا اسهال شدید شبه و با (سندرم ورنرموسیون) می‌شوند.
نوع دیگری از سرطان‌های جزایر لانگرهانس، تومورهای بدون فعالیت می‌باشند این تومورها نمی‌توانند مقادیر زیاد انسولین، که باعث افت قند خون شود تولید کنند. این نوع سرطان لوزالمعده گرچه بسیار نادر است ولی معمولاً نسبت به سرطان‌های مجرا شانس بیشتری برای بهبودی دارد.

- علل سرطان لوزالمعده
علت شناخته شده‌ای برای سرطان لوزالمعده وجود ندارد. دانشمندان دریافته‌‌اند که عوامل خاصی احتمال ایجاد این نوع سرطان را می‌افزاید. تحقیقات بیانگر این مطلب است که افراد سیگاری دو برابر افراد غیر سیگاری به سرطان لوزالمعده مبتلا می‌شوند.
رژیم غذائی نیز ممکن است در ایجاد سرطان لوزالمعده دخالت داشته باشد. به‌طوری که این سرطان در افرادی که کافئین مصرف می‌کنند و همچنین افرادی که غذاهای حاوی چربی فراوان به‌خصوص چربی‌های حیوانی مصرف می‌کنند، بیشتر می‌باشد. برای جلوگیری از ابتلا به سرطان لوزالمعده پیشنهاد می‌شود که رژیم‌های غذائی متنوع، کم چربی و با فیبرهای غذائی فراوان مصرف شده و از استعمال دخانیات پرهیز شود. دیابت نیز با سرطان لوزالمعده ارتباط دارد. بعضی گزارش‌ها بیان می‌دارند که زنان دیابتی ممکن است شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان لوزالمعده داشته باشند.
سرطان لوزالمعده با مواد صنعتی ارتباط دارد. ترکیبات صنعتی خاصی که در صنایع شیمیائی، کک‌سازی، فلزی و گاز استفاده می‌شود، می‌‌توانند باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده گردند.

- علائم
سرطان لوزالمعده به سرعت رشد می‌کند و گاه وجود خود را با یک درد مبهم شکم نشان می‌‌دهد. بسیاری از بیماران این درد مبهم در شکم را با ناراحتی‌های معده اشتباه می‌کنند. در صورتی که سرطان لوزالمعده تشخیص داده نشود و به‌موقع درمان گردد، از لوزالمعده خارج شده، غدد لنفاوی، کبد و سایر نقاط بدن را درگیر می‌کند.
گرچه علائمی که در زیر ذکر می‌گردد، می‌تواند مربوط به بیماری‌هائی غیر از سرطان‌ لوزالمعده باشد ولی اگر بیش از دو هفته به‌طول بیانجامد، باید مشورت پزشکی صورت پذیرد:
- درد مبهم در قسمت فوقانی شکم که گاه به پشت انتشار می‌بابد.
- درد پشت، معمولاً دائمی که هنگام خوردن و دراز کشیدن بدتر می‌شود و با نشستن و خم شدن به جلو بهتر می‌شود.
- زردی (اگر این علامت‌ ظاهر شد، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید)
- کاهش وزن شدید و سریع با رژیم غذائی در ارتباط نباشد.
- علائم افت قندخون مثل خستگی، لرزش، سردرد و اضطراب
پزشک به علائم شما گوش خواهد داد و تاریخچه پزشکی اخذ خواهد کرد. اگر شک به سرطان لوزالمعده وجود داشته باشد، آزمایشاتی به‌عمل خواهد آمد.

- روش‌های تشخیصی سونوگرافی
این روش بدون درد و غیر تهاجمی بر اساس اصول رادار کار می‌کند. امواج صوتی به‌سمت لوزالمعده گسیل شده، بازگشت آنها دریافت می‌شود و توسط کامپیوتر به تصویری از بافت لوزالمعده تبدیل می‌گردد. امواج صوتی هیچ عارضه شناخته شده‌ای ندارد. این روش به‌عنوان بهترین وسیله غربالگری سرطان لوزالمعده شناخته شده است.

- آندوسکوپی
در این روش تحت بی‌حسی موضعی، یک لوله بلند، قابل ارتجاع و باریک که به آن آندوسکوپ می‌گویند، ازطریق دهان، به داخل معده و دوازدهه فرستاده می‌شود. آنگاه از طریق آندوسکوپ یک لوله باریک‌تر به‌نام کانولا وارد مجرای لوزالمعده می‌شود. در این روش دو کار انجام می‌شود:
- سلول‌های لوزالمعده که در شیره گوارشی وجود دارند، برای مطالعات بیشتر گرفته می‌شود.
- ماده حاجب داخل مجرا تزریق می‌گردد تا با گرفتن عکس رادیولوژی مشخص گردد که آیا مجرای لوزالمعده تنگی و انسداد دارد یا خیز.

- سی‌تی‌اسکن
در این روش یک دسته باریک از اشعه X به‌وسیله کامپیوتر در اطراف شکم بیمار گردانده می‌شود و تصاویر به‌دست آمده توسط کامپیوتر تجزیه و تحلیل شده و براساس آن تصویری از مقطع عضو به‌دست می‌آید. این تصویر می‌تواند تغییرات مجاری لوزالمعده و تومور لوزالمعده را نمایش دهد.

- بیوپسی (نمونه‌برداری)
این آزمایشی است که برای تشخیص سرطان‌های لوزالمعده به‌کار می‌رود. برای بررسی میکروسکوپی دقیق، سلول‌ها از دو طریق به‌دست می‌آیند اولی اینکه تحت بی‌حسی موضعی لوله نازکی از طریق شکم برای گرفتن نمونه به سمت پانکراس عبور داده می‌شود. دوم اینکه تحت بی‌هوشی عمومی قسمتی از بافت لوزالمعده با جراحی برداشته می‌شود.

- درمان
درمان اصلی این سرطان عمل جراحی است. پیشرفت‌های جدید در روش‌های جراحی و مراقبت‌های پیش و بعد از عمل باعث شده است که این جراحی نسبتاً وسیع با ایمنی انجام شود.
محل قرار گرفتن تومور و اینکه آیا سلول‌ها سرطانی به کبد و یا سایر اعضاء مجاوری گسترش یافته‌اند، میزان برداشتن بافت لوزالمعده را مشخص می‌کند. اگر تومور در سر لوزالمعده قرار داشته باشد، سرلوزالمعده، قسمت اول روده باریک، قسمتی از معده و مجرای صفراوی مشترک همگی برداشته می‌شوند. با درمان داروئی پس از جراحی بسیاری از بیماران زندگی نسبتاً طبیعی خواهند داشت.
بعضی از تومورها آنجنان لوزالمعده را در برگرفته‌‌اند که باید تمام غده برداشته شود. این عمل پانکراتکتومی توتال نامیده می‌شود. باید بیماران بعد از این عمل انسولین تزریق کنند تا وضعیت قند خون آنها طبیعی گردد. برای عمل گوارش نیز، باید کپسول‌های آنزیمی دریافت نمایند.
بعضی از تومورهای پانکراس غیرقابل عمل‌اند. در این موارد از جراحی برای از بین بردن زردی یا انسداد روده استفاده می‌شود.
استفاده از اشعه گاما یا X برای تخریب سلول‌های سرطانی با حداقل صدمه به بافت‌های اطراف (رادیوتراپی) و استفاده از داروهای ضد سرطان که در رشد و تقسیم سلول‌های سرطانی دخالت می‌کنند (شیمی‌درمانی)، ارزش محدودی در درمان سرطان لوزالمعده دارند ولی می‌‌توان از این روش‌ها به‌همراه جراحی برای از بین بردن علائم و ایجاد راحتی در بیمار استفاده کرد.

منبع : بنیاد امور بیماریهای خاص