معیارهای ارزیابی منابع مرجع اینترنتی

با توجه به افزایش روزافزون حجم منابع اطلاعاتی، ارزیابی این نوع منابع به خصوص منابع مرجع، به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای دسترسی به اطلاعات که استفاده از دانش بشری را برای استفاده‌ كنندگان آسان می کند و نقش مهمی در پاسخگویی به سؤالات و رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران دارد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این راستا، با توجه به انتشار بسیاری از منابع مرجع در اینترنت (رایگان / غیر رایگان) كتابداران باید علاوه بر شناسایی و استفاده از آنها برای پاسخگویی به پرسشهای كاربران، با استفاده از معیارهای ارزیابی خاص منابع مرجع اینترنتی، اعتبار و ارزش آنها را بررسی كرده و نسبت به این امر اطمینان حاصل كنند. در این مقاله، با توجه به اهمیت ارزیابی این نوع منابع، متون مرتبط با این حوزه مورد بررسی قرار گرفته و سیاهه وارسی مربوط به معیارهای ارزیابی منابع مرجع اینترنتی ارائه می گردد.
۱) مقدمه
اطلاعات مهمترین منبع باارزش و راهبردی، و پایه و اساس توسعه اجتماعی، اقتصادی و رشد علوم و فناوری در هر كشور به شمار می رود. امروزه، در جامعه مبتنی بر فناوری اطلاعات و با بهره گیری از نظام های نوین اطلاع رسانی، امكان برقراری ارتباط میان ذهن ها و اندیشه های متفاوت و مبادله وسیع , سریع و جهانی اطلاعات فراهم گردیده است.
توسعه فناوری های مخابراتی مناسب، برای انتقال اطلاعات و همچنین وابستگی تمامی ابعاد زندگی اجتماعی انسان به اطلاعات، سبب ایجاد شرایط نوینی در حیات اجتماعی شده است كه از آن به " جامعه اطلاعاتی " تعبیر می شود. بدین ترتیب به دلیل ارتباط های گسترده و فناوری های جدید، جریان تولید اطلاعات در قالب انتشارات مختلف آهنگ بسیار سریعی یافته است. بنابراین، برای استفاده بهتر و دسترسی سریع تر به اطلاعات، بشر نیازمند ابزارهایی است كه این حجم وسیع اطلاعات را به شیوه ای مناسب سازماندهی كرده و دسترسی به آنها را تسریع و تسهیل كنند. در این راستا منابع مرجع ابزار كمكی مناسبی محسوب می شوند. این منابع، اطلاعات و دانش بشری را گردآوری كرده، نظم و سازمان می بخشند، به گونه ای كه به سهولت و با صرف كمترین زمان، امكان دستیابی به آنها فراهم می شود.
اما، اینترنت به عنوان یكی از محورهای جامعه اطلاعاتی، فضایی بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی به وجود آورده است. این پدیده، به ویژه شبكه جهانی وب با از میان برداشتن فاصله فیزیكی میان ملت ها و قوم های مختلف، شیوه های سنتی گردآوری، ذخیره، ارزیابی و اشاعه اطلاعات را دچار تغییر و تحول كرده و فرصتها و دستاوردهای نوینی را برای ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی و فرهنگی در سراسر جهان به ارمغان آورده است ( خالقی، ۱۳۸۳ ).
اینترنت خود به عنوان یك منبع اطلاعاتی، حاوی بسیاری از منابع و مدارك می باشد و روز به روز نیز بر حجم آنها افزوده می شود. انواع وب سایتها ( فرهنگی، خبری، آموزشی، سیاسی، سرگرمی )، وب سایت كتابخانه ها، فهرستهای پیوسته، وب سایت دانشگاه ها و سازمان ها، انواع پایگاه های اطلاعاتی، منابع مرجع و ... از طریق این شبكه قابل دسترس هستند. امروزه، كتابداران بخش مرجع برای پاسخگویی به بسیاری از سؤالات، خصوصا سؤالات ارجاع آماده از اینترنت و منابع مرجع دسترس پذیر از طریق آن استفاده می كنند، و با سرعت به پرسشهای كاربران پاسخ می دهند.
اما، آنچه در این میان باید به آن توجه كرد عدم نظارتی دقیق بر ورود اطلاعات به این محیط می باشد. در نیمه دهه ۱۹۹۰، قابلیتهای بالقوه اینترنت شناسایی شده و وب به عنوان پر استفاده ترین ابزار برای دسترسی به اطلاعات مطرح شد و این امر انفجار سریع تعداد منابع قابل دسترس در اینترنت را به وجود آورد. سهولت استفاده از مرورگرهای چند رسانه ای برای دسترسی به اطلاعات و همچنین سهولت تولید منابع فرامتن از دلایل وقوع این انفجار می باشد. هر چند زبان نشانه گذاری فرامتن برای یك كاربر جدید ممكن است گیج كننده به نظر برسدف اما با دستیابی به كدهای منابع موجود می توان آنها را اصلاح كرده و صفحات جدیدی را با سرعت و به سادگی ایجاد كرد. افزون بر این، پس از نیمه دهه ۱۹۹۰، نرم افزارهایی تولید شد كه كاربران را قادر ساخت بدون داشتن دانش عمقی از زبان نشانه گذاری فرامتن، اقدام به ایجاد اینگونه صفحات كند. بدین ترتیب بدون وجود هیچ گونه فیلتری امكان ورود هر گونه اطلاعات و هر نوع منبع به وب امكان پذیر است ( كوك، ۱۳۸۲ : ۸ ).
در این راستا، توجه به معیارهای ارزیابی قبل از استفاده از هر نوع اطلاعات و منبع دسترس پذیر از طریق اینترنت امری ضروری است و نباید تصور كرد هر نوع اطلاعاتی كه در این محیط منتشر می شوند معتبر هستند. در این میان، با توجه به انتشار بسیاری از منابع مرجع در اینترنت (رایگان / غیر رایگان) كتابداران باید علاوه بر شناسایی و استفاده از آنها برای پاسخگویی به پرسشهای كاربران، با استفاده از معیارهای ارزیابی خاص منابع مرجع اینترنتی، اعتبار و ارزش آنها را بررسی كرده و نسبت به این امر اطمینان حاصل كنند.
در مقاله حاضر، با توجه به اهمیت ارزیابی این نوع منابع، متون مرتبط با این حوزه مورد بررسی قرار گرفته و سیاهه وارسی مربوط به معیارهای ارزیابی منابع مرجع اینترنتی ارائه می گردد.
۲) بررسی معیارهای ارزیابی منابع مرجع اینترنتی و ارائه سیاهه وارسی
در رابطه با ارزیابی اطلاعات و منابع موجود در اینترنت علاوه بر مقاله های چاپی و متون دیگری كه به این مسئله پرداخته اند (برای مثال فتاحی، ۱۳۸۰؛ عصاره، ۱۳۸۱؛ قزلی، ۱۳۸۲؛ كوك، ۱۳۸۲؛ دراگولانسكو, ۱۳۸۳؛ Santa Vicca, ۱۹۹۴؛ Starr, ۱۹۹۴؛ Brandt, ۱۹۹۶؛ Smith, ۱۹۹۷؛ Livengood, ۱۹۹۷؛ Sauers, ۲۰۰۱ )؛ با جستجو در اینترنت و تركیب كلیدواژه هایی چون Evaluation, Measuring, Assessment با Internet Sources, www Sources, Internet Reference Sources مدارك بسیاری بازیابی می شوند كه معیارهایی برای ارزیابی منابع و اطلاعات دسترس پذیر از طریق اینترنت تدوین و ارائه داده اند ( Caywood, ۱۹۹۵؛ Hinchliffe, ۱۹۹۵؛ Jones, ۱۹۹۶؛ Tillman, ۱۹۹۶؛ Grassian, ۱۹۹۷؛ Alexander & Tate, ۱۹۹۷؛ Schrock, ۱۹۹۷؛ Edwards, ۱۹۹۸؛ Singh, ۲۰۰۳ و... ). وب سایت بسیاری از كتابخانه ها به خصوص كتابخانه های دانشگاهی نیز بخشی را به این مسئله اختصاص داده اند و به مقاله ها و منابع اطلاعاتی دیگر در این زمینه پیوند برقرار كرده اند.
لیونگود (Livengood, ۱۹۹۷ ) بیان می دارد كه اكثر نویسندگان معیارهای ارزیابی منابع مرجع چاپی ارائه شده در منابع معتبری چون Introduction to Reference Work[۱] , Selection & Evaluation of Reference Sources[۲] و Evaluating of Reference Books in Theory & Practice[۳] را بررسی كرده و درباره كاربردپذیری آنها در محیط اینترنت بحث كرده اند و معتقدند كه با توجه به ویژگی های خاص محیط اینترنت علاوه بر معیارهای خاص مواد چاپی باید به معیارهایی مختص این محیط نیز توجه داشت تا ارزیابی منابع به طور كامل انجام شود.
وی، همچنین در رابطه با رویكرد متفاوت افراد در ارائه معیارهای ارزیابی بحث می كند و می گوید : " بسیاری از رویكرد فناوری به این قضیه نگاه می كنند، مانند متیو سایولک [۴] از دانشگاه ملی استرالیا. وی پدیده ارزیابی را یك امر ساده و مكانیكی می داند كه توسط یك نرم افزار قابل اجرا است؛ در حالیکه برخی چون لوئیس روزنفلد[۵] استاد كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه میشیگان، معتقدند كه ابزارهای مكانیكی نمی توانند كیفیت منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت را بسنجند و اندازه گیری كنند. مسائلی چون هدف، اعتبار، محتوا، منبع و محل مواردی نیستند كه توسط یك نرم افزار مورد قضاوت قرار بگیرند بلكه این امر همواره به یك فعالیت ذهنی نیاز خواهد داشت. "
معیارهای ارزیابی منابع اینترنتی كه توسط نویسندگان مختلف ارائه شده است در بسیاری موارد دارای همپوشانی می باشند. معیارهای عمده ای كه همه نویسندگان به آنها اشاره داشته اند عبارتند از :
▪ شناسایی هدف منبع
▪ ارزیابی پوشش موضوعی و محتوایی
▪ ارزیابی اعتبار و شهرت
▪ ارزیابی درست بودن و صحت اطلاعات
▪ ارزیابی روزآمدی منبع
▪ ارزیابی ساختار منبع و نحوه نظم دهی و ارائه اطلاعات
در این میان كوك ( ۱۳۸۲) به ارزیابی قابلیت دسترس پذیری منبع، سهولت استفاده از منبع و مقایسه با دیگر منابع مشابه اشاره می كند. کیوود (Caywood, ۱۹۹۵ ) نیز قابلیت دسترسی، طراحی گرافیكی و چند رسانه ای و كاربرپسند بودن منبع را مطرح كرده؛ اما معیارهای ارزیابی اسمیت (Smith, ۱۹۹۷) علاوه بر موارد قبلی شامل بررسی پیوندها به منابع دیگر، منحصر به فرد بودن منبع، كیفیت نوشتن و اثر بخشی منبع ( چون كاربرپسندی, محیط مورد نیاز محاسبات, قابلیت های جستجو / مرور / سازماندهی, ویژگی تعاملی منبع ) نیز می باشد.
در میان متون بررسی شده, تنها برخی از نویسندگان به معیارهای ارزیابی خاص منابع مرجع اینترنتی اشاره كرده اند ( چون قزلی, ۱۳۸۲؛ Livengood, ۱۹۹۷ وSingh, ۲۰۰۳ )؛ در حالیكه دیگران بیشتر به معیارهای ارزیابی مربوط به كلیه منابع اینترنتی پرداخته اند.
قزلی (۱۳۸۲) با استفاده از معیارهای ارائه شده برای ارزیابی منابع مرجع در دو سایت كتابخانه دانشگاهی موارد ذیل را مطرح می كند :
▪ مشخص بودن هدف از تدوین منبع مرجع
▪ پوشش موضوعی یعنی میزان جامعیت منبع
▪ روزآمدی مطالب
▪ اعتبار و صحت مطالب
▪ اعتبار نویسنده, ناشر و سایر پدیدآورندگان
▪ نظم ارائه شده در ارائه مطالب
▪ چگونگی بازیابی اطلاعات در منبع مرجع, از جمله بررسی انواع نمایه ها
سینق ( Singh,۲۰۰۳) معیارهای ارزیابی ذیل را در خصوص ارزیابی منابع مرجع اینترنتی معرفی می كند:
هدف و مخاطبان / اعتبار / صحت / عینیت / روزآمدی / قابلیت اطمینان / پوشش / فرمت و نحوه ارائه / ویژگیهای خاص.
لیونگود (Livengood, ۱۹۹۷ ) به طرزی گسترده تر به این مسئله پرداخته است و در پایان نامه خود یك سیاهه وارسی و یك ابزار ارزیابی جامع در رابطه با منابع مرجع اینترنتی را برای كتابداران فراهم كرده است. معیارهای ارزیابی ارائه شده توسط وی در چهار طبقه بندی كلی ذیل می باشد:
▪ معیارهای ارزیابی مربوط به موارد فنی
▪ معیارهای ارزیابی مربوط به تحلیل ویژگی های چند رسانه ای
▪ معیارهای ارزیابی مربوط به تحلیل محتوا
▪ معیارهای ارزیابی مربوط به تحلیل رابط كاربردر ادامه با توجه به بررسی متون و مطالب یاد شده، سیاهه وارسی مربوط به معیارهای ارزیابی منابع مرجع اینترنتی ارائه می شود:
۲-۱) شناسایی هدف منبع مرجع
هدفها و مقاصد مورد نظر پدیدآورنده از تهیه این منبع چیست؟
آیا این هدفها به وضوح بیان شده اند؟
آیا پدیدآورنده به هدفهای مورد نظر دست یافته است؟ در واقع آیا منبع هدف بیان شده را به انجام رسانده است؟
آیا منبع مرجع مربوطه دارای آگهی های تبلیغاتی نیز می باشد؟ در این صورت باید در مورد هدفها تردید كرد.
۲-۲) مخاطبان منبع مرجع
استفاده كنندگان و مخاطبان منبع مرجع چه كسانی هستند؟ ( دانش آموزان, دانشجویان, اساتید, پژوهشگران و محققان, بزرگسالان, نوجوانان و... )
سطح آموزشی استفاده كنندگان از منبع مرجع چیست؟ ( راهنمایی, دبیرستان, دانشجو, فارغ التحصیل كارشناسی, تحصیلات تكمیلی و... )
آیا واژه های به كار رفته در منبع با سطح آموزشی مخاطبان هماهنگی دارد؟
آیا منبع مرجع نیازهای مخاطبان خاص خود را برآورده می سازد؟
۲-۳) پوشش محتوایی منبع مرجع
زمینه های موضوعی تحت پوشش منابع مرجع چه مواردی می باشند؟
آیا محتوای منبع به اندازه كافی موضوع یا موضوعات مورد نظر را تحت پوشش قرار داده است؟
آیا اطلاعات ارائه شده در منبع مربوط به دوره زمانی خاصی می باشند؟
پوشش گذشته نگر در منبع چگونه است؟
آیا دامنه پوشش موضوعات ملی یا بین المللی است؟
آیا پیوندهای ارجاعی ( برون متنی ) برای دستیابی به اطلاعات بیشتر یا ارتباط به منابع مرجع مشابه ارائه شده است؟ آیا اطلاعات توصیفی برای هر پیوند تهیه شده است؟ آیا پیوندها گزینش شده اند و اگر چنین است بر چه مبنایی؟ آیا پیوندها به منابع, مفید و روزآمد هستند؟
آیا در منبع از پیوندهای درون متنی استفاده شده است؟
۲-۴) روزآمدی و نگهداشت منبع مرجع
آیا تاریخ تهیه منبع مرجع در اینترنت مشخص است؟
آیا تاریخ آخرین روزآمدسازی اطلاعات منبع مرجع ذكر شده است؟ تاریخ بعدی روزآمدسازی اطلاعات چه زمانی است؟ فاصله روزآمد كردن اطلاعات چگونه است؟
آیا خط مشی مربوط به فاصله زمانی روزآمد كردن اطلاعات و فرایند آن بیان شده است؟
آیا نگهداشت سایت به خوبی انجام شده است؟ آیا پیوندهای فرامتنی به درستی عمل می كنند؟
آیا خط مشی نگهداشت منبع مرجع بیان شده است؟
آیا افراد و گروه خاصی مسئولیت نگهداشت منبع مرجع را بر عهده دارند؟ دانش و مهارت آنها چگونه است؟
۲-۵) اعتبار
پدیدآورنده منبع مرجع چه كسی است؟
آیا اطلاعات تماسی كافی برای برقراری ارتباط با وی در منبع ذكر شده است؟
آیا پدیدآورنده فرد معتبر و شناخته شده ای در حوزه موضوع منبع مرجع می باشد؟
آیا اطلاعاتی مربوط به شغل, وابستگی سازمانی, تجربه كاری, آثار چاپ شده و... برای تعیین خبرگی و اعتبار پدیدآور ارائه شده است؟
آیا پدیدآورنده در تهیه دیگر منابع مرجع اینترنتی شركت داشته است؟
ناشر یا پشتیبان منبع مرجع مربوطه چه موسسه ای است؟ آیا اطلاعات تماسی آن ارائه شده است؟
آیا ناشر یا موسسه پشتیبان وابسته به یك موسسه یا دانشگاه معتبر است؟
آیا ناشر یا موسسه پشتیبان مربوطه در زمینه موضوعی مورد نظر و انتشار منابع مرجع به فرمت چاپی یا اینترنتی دارای اعتبار می باشد؟
۲-۶) ارزیابی صحت و درستی اطلاعات منبع مرجع
آیا منبع مرجع دارای یك ویراستار متخصص در حوزه موضوعی مورد نظر می باشد؟
آیا پدیدآورنده چگونگی گردآوری اطلاعات برای منبع را توضیح داده است؟
آیا منابع و ماخذ اطلاعات ارائه شده ذكر شده است؟
آیا اشتباهات املایی و گرامری در منبع مشاهده می شود؟
۲-۷) عینیت ( میزان یا درجه بی طرفی پدیدآور )
آیا تمام دیدگاه ها در رابطه با یك موضوع مطرح شده است؟
آیا شواهدی مبنی بر سوگیری اطلاعات در منبع مشاهده می شود؟
آیا می توان به گونه ای از بی غرضی پدیدآور اطمینان حاصل كرد؟
۲-۸) قابلیت دسترسی به منبع مرجع
آیا سایت دارای ثبات است یا اینكه به طور مكرر آدرس خود را تغییر می دهد؟ اگر آدرس سایت تغییر كرده است, آیا پیوندی به آدرس جدید فراهم شده است؟
آیا منبع به طور ثابتی قابل دسترس است یا اینكه به طور مكرر غیر قابل دسترس می شود؟ آیا مدت زمانی كه سایت غیر قابل دسترس است مشخص شده است؟
آیا دسترسی به منبع مرجع رایگان است یا در قبال پرداخت حق اشتراك باید از آن استفاده كرد؟ آیا مدت زمانی برای استفاده و دسترسی آزمایشی از منبع مرجع مشخص شده است؟
منبع مرجع به چه زبان هایی در دسترس می باشد؟
آیا برای استفاده از منبع باید كاربران ثبت نام كنند؟
آیا دسترسی به اطلاعات ارائه شده در منبع مرجع از طریق فایل های متنی است یا زبان html.
برای مشاهده منبع مرجع به چه نرم افزاری نیاز است؟ آیا جدیدترین نسخه مرورگرها مورد نیاز است؟
۲-۹) ساختار منبع مرجع : نحوه ارائه و نظم دهی اطلاعات
آیا محتوای اطلاعاتی منبع مرجع برای دسترسی سریع و آسان, دارای نظم خاصی ( الفبایی, رده ای, موضوعی, تاریخی و... ) می باشند؟
آیا این ساختار و سازماندهی برای كاربران قابل درك و مشاهده می باشد؟ آیا با یك نگاه می توان فهمید منبع مرجع شامل چه بخشهایی است؟
آیا طرح سازماندهی در نظر گرفته شده مناسب آن نوع منبع مرجع می باشد و استفاده از منبع را آسان ساخته است ؟
آیا نقشه سایت, و یا فهرست مندرجات در صفحه اول منبع مرجع وجود دارد؟
۲-۱۰) سهولت استفاده از منبع مرجع
آیا استفاده از منبع در كل آسان است؟
آیا دسترسی به منبع آسان است؟
آیا منبع به صورتی آسان و كاربرپسند طراحی شده است یا اینكه برای استفاده موثر از آن به آموزش و تجربه نیاز است؟
آیا حركت در سراسر منبع به آسانی انجام شده و اطلاعات به آسانی پیدا می شوند؟
آیا امكانات جستجو و مرور به صورت سرراست ارائه شده و استفاده از آن آسان است؟
آیا اطلاعات مربوط به " راهنمایی و آموزش كاربر " در منبع وجود دارد؟ آیا به صورتی واضح و جامع ارائه شده اند؟
آیا بخشی با عنوان " سوالات مكرر " ارائه شده است؟
۲-۱۱) امكانات جستجو
آیا برای جستجو در منبع, موتور جستجویی تعبیه شده است؟
آیا موتور جستجو تمام مطالب ارائه شده در منبع را نمایه كرده است؟
آیا امكان جستجوی ساده و پیشرفته فراهم شده است؟ چه نوع فیلدهایی برای جستجو در نظر گرفته شده اند؟ آیا امكان تركیب مفاهیم یا فیلدها با استفاده از عملگرهای بولی وجود دارد؟ آیا از امكان استفاده از دیگر عملگرها چون كوتاه سازی, همجواری و... وجود دارد؟
آیا امكان مرور و تورق مطالب وجود دارد؟
آیا انواع نمایه ها ( موضوع, عنوان, پدیدآور, كلید.واژه و... ) با توجه به نوع منبع مرجع وجود دارد؟
فرمت نمایش نتایج چگونه است؟
آیا كاربر می تواند نتایج جستجو را با یكدیگر تركیب كرده و جستجوی جدیدی انجام دهد؟
آیا برای جستجو در منبع " راهنمای " جداگانه ای وجود دارد؟
۲-۱۲) سرعت ( تاخیر زمانی لازم برای دسترسی به منبع مورد نظر و نمایش صفحات آن )
آیا آدرس منبع مرجع سریعا پیدا می شود؟
آیا عوض كردن سریع صفحات نمایش داده شده امكان پذیر می باشد؟
آیا می توان در مدت زمانی معقول با همه پیوندها, ارتباط برقرار كرد؟
۲-۱۳) ارتباط با آثار دیگر
آیا منبع مرجع موجود در اینترنت به فرمت های دیگری ( چاپی یا لوح فشرده ) دسترس پذیر است؟
اگر منبع مرجع از فرمت های دیگری گرفته شده باشد, آیا كلیه مشخصه های اصلی را داراست و آیا مواردی به آن اضافه شده است؟ چه امتیازاتی دارد؟
آیا تكمیل كننده منبع دیگری است؟ به طور مثال آیا روزآمد كننده یك منبع چاپی است؟
۲-۱۴) رابط كاربر
آیا رابط كاربر به گونه ای می باشد كه دسترس پذیری به اطلاعات منبع مرجع را تسهیل كند و سرعت بخشد؟
آیا رابط كاربر منبع مرجع لذت بخشی استفاده از آن را برای كاربر فراهم می كند؟
آیا رابط كاربر به گونه ای می باشد كه ساختار و محتوای منبع مرجع را برای كاربران قابل فهم سازد؟
آیا رابط كاربر منبع مرجع از نظر زیبایی شناختی در حد مطلوبی می باشد؟
۲-۱۵) تعامل ( میزان یا درجه ارتباط میان پدیدآورنده و كاربر )
آیا اطلاعات مربوط به برقراری تماس با پدیدآورنده یا ناشر منبع مرجع فراهم شده است ( پست الكترونیكی, تلفن, فاكس, آدرس پستی )
اگر پیوندی به پست الكترونیكی پدیدآورنده یا ناشر برقرار شده است, آیا این پیوند فعال است و سریع برقرار می شود؟
در این مقاله به معیارهای كلی ارزیابی منابع مرجع پرداخته شد؛ در حالیكه برای ارزیابی هر یك از انواع منابع مرجع موجود در اینترنت باید معیارهای خاص آن منابع مد نظر قرار بگیرند.

پریسا خاتمیان فر
کارشناس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی
دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
یادداشتها:
[۱] W.A. Katz, Introduction to Reference Work: Volume ۱, Basic Sources, McGraw-Hill: New York, ۱۹۹۲.
[۲] Bopp & Smith, Selection & Evaluation of Reference Sources, Englewood : Libraries Unlimited, ۱۹۹۱.
[۳] Stevens, Norman, “Evaluating of Reference Books in Theory & Practice “, Reference Librarian, no ۱۵ (۱۹۸۶) : ۹ – ۱۹.
[۴] Matthew Ciolek
[۵] Louis Rosenfeld
فهرست منابع و ماخذ
خالقی , نرگس (۱۳۸۳) . " بررسی وضعیت وب سایت های ایرانی بر اساس معیارهای ارزیابی عمومی " . پایان نامه كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع رسانی , دانشكده علوم تربیتی , دانشگاه فردوسی مشهد .
دراگولانسكو , نیكولا جورج ( ۱۳۸۳) . " ارزیابی كیفی وب سایت ها : معیارها و ابزارها " . ترجمه افشین حمدی پور و ابراهیم صادقی . فصلنامه كتاب . دوره ۵۸ .
قزلی , لادن (۱۳۸۲) . " معیارهای ارزیابی منابع مرجع در اینترنت " . تازه های اطلاع رسانی و مهارتهای اطلاع یابی . ش ۱۷ .
كوك , آلیسون (۱۳۸۲) . راهنمای یافتن اطلاعات با كیفیت در اینترنت : راهبردهای گزینش و ارزیابی . ترجمه مهدی خادمیان . مشهد : كتابخانه رایانه ای .
عصاره , فریده (۱۳۸۱) . " معیارهای ارزیابی منابع اینترنتی " . فصلنامه كتاب . ش ۱ .
فتاحی , رحمت الله (۱۳۸۰) . " ضرورت ارزیابی منابع اینترنتی و معیارهایی برای آن " . تازه های اطلاع رسانی و مهارتهای اطلاع یابی . ش ۶ .
Alexander , Jan , & Marsha Tate (۱۹۹۷) . “The Web as a Research Tool: Evaluation Techniques” . available online : http://www.teleport.com/-janetm/oii/apply.html [accessed at ۱۷ Feb ۲۰۰۵ ]
Brandt, D. Scott (۱۹۹۶).” Evaluating Information on the Internet “. Computers in Libraries . v۱۶ . n۵ : ۴۴-۴۶. Available online : http://www.infotoday.com/cilmag/may/techmans.htm [accessed at ۱۴ Jan ۲۰۰۵]
Caywood , Carolyn (۱۹۹۵) . “Library Selection Criteria for www Resources “ . available online : http://www.keele.ac.uk/depts/cs/Stephen_Bostock/Internet/criteria.htm
[accessed at ۱۴ Jan ۲۰۰۵]
Grassian , Ester (۱۹۹۷) . “ Thinking Critically about World Wide Web Resources “ . Available online : http://www.library.ucla.edu/libraries.college.insruct/critical.htm.
[accessed at ۱۴ Jan ۲۰۰۵]
Hinchliff , Lisa Janicke (۱۹۹۵) . “ Resources Selection & Information Evaluation “ . Available online : http://alcxia.lis.uiuce.edu/-janicke/Evaluate.html. [accessed at ۹ Feb ۲۰۰۵]
Jones , Debra (۱۹۹۶) . “ Critical in an online world “ . Available online : http://library.ucsb.edu/untangle/jones/html [accessed at ۹ Feb ۲۰۰۵]
Livengood , Stephanie (۱۹۹۷) . “ An Evaluation Instrument for Internet web sites . ” M.S . diss ., Kent State University . ERIC [ accessed at ۱۰ FEB ۲۰۰۵ ]
Santa Vicca, E.F ( ۱۹۹۴ ) . "The Internet as a reference and research tool: a model for educators", Reference Librarian. ۴۱/۴۲ : ۲۲۵ – ۲۳۶ .
Saures , Michael (۲۰۰۱) . Using the Internet as a reference tool : a how to do it manual for Librarians . London , : Library Association .
Singh, S P (۲۰۰۳) . “Evaluation of electronic reference sources “ . DESIDOC Bulletin of Information Technology . v ۲۳ . n۲ : ۴۳-۴۷ . Available online: http://www.drdo.org/pub/dbit/mar۰۳/spsingh.pdf
Smith, Alastair G.(۱۹۹۷) . "Testing the Surf: Criteria for Evaluating Internet Information Resources." The Public-Access Computer Systems Review . v ۸. n. ۳
. Available online : http://www.vuw.ac.nz/staff/alastair_smith/evaln/index.htm [accessed at ۱۳ Jan ۲۰۰۵]
Starr , Susan (۱۹۹۴) . “ Evaluating physical science reference sources on the Internet ” . Reference Librarian . ۴۱/۴۲ : ۲۶۱ – ۲۷۳ .
Tillman , Hope (۱۹۹۶) .” Evaluating quality on the net “. Available online : http://www.hopetillman.com/findqual.html [accessed at ۱۴ Feb ۲۰۰۵]

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران