چهارشنبه, ۱۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 5 February, 2025
مجله ویستا
شوک خرده فرهنگ مواد مخدر شیمیایی و طبیعی
متاسفانه امروزه استعمال مواد مخدر در میان جوانان و نوجوانان به گونه‌یی نگران كننده افزایش یافته است. بطوری كه قبح این مساله بین آنان از بین رفته و مصرف مواد مخدر به عنوان هنجاری مثبت و جزیی از زندگی و عادات اجتماعی گروههای مختلف جامعه تبدیل شده است.استفاده از مواد مخدر در شرایط كنونی بتدریج از شیوه سنتی خارج شده و جوانان به استعمال مواد شیمیایی و صنعتی روی آورده‌اند. عده‌یی از مسئولان و كارشناسان آسیب‌ها و مسائل اجتماعی علت اصلی این مساله را تغییرات اجتماعی و فرهنگی همزمان با دنیای مدرن دانسته و معتقدند كه به سبب ایجاد تغییرات متعدد اجتماعی و فرهنگی، جوامع سنتی و در حال توسعه را تحت تاثیر قرار داده و افراد را با حجم وسیعی از اطلاعات مواجه كرده و این امر باعث می‌شود برخی جوانان به منظور كسب تجارب جدید و لذت، نشاط، تفریح، رهایی از تنهایی و انزوا به استعمال مواد مخدر روی می‌آورند.
دكتر غلامعلی استیفا جامعه‌شناس در این باره می‌گوید: «امروزه بعضی از خرده فرهنگ‌ها از جوامع غربی به كشور ما راه یافته و باعث شده جوانان برای فرار از مشكلات، ایجاد شادی مصنوعی و مقابله با ناملایمات موجود در محیط پیرامون به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا كنند. در جوامع پیشرفته جوانانی كه به پوچی رسیده‌اند، برای رهایی از این پوچی و انزوا مواد مخدر را مسكنی برای خود یافته‌اند و هر روز بیش از قبل به استعمال این مواد مبادرت می ورزند. جوانان ما نیز تحت تاثیر شرایط و خرده فرهنگی كه از سوی جوامع پیشرفته به جامعه آنان راه یافته است، قرار گرفته و متاسفانه پذیرای شیوه زندگی نوین، جست‌وجوی لذت‌های موقت، نشاط كاذب حاصل از مصرف مواد مخدر شده‌اند.»
«حمید صرامی» مدیركل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در این خصوص می‌گوید: عصر كنونی، عصر تهدید، ارتباطات، شتاب تغییرات اجتماعی و عصر عصیان‌های فرهنگی و اجتماعی است. در این عصر به واسطه چند پارگی فرهنگی، انسان‌ها با ترافیك فرهنگ‌ها مواجه شده و بر اثر این ترافیك، شوك فرهنگی در جوامع ایجاد شده است. یكی از شاخص‌های شوك خرده فرهنگ ها مواد مخدر شیمیایی و طبیعی است. وسعت آن به گونه‌یی است كه ۱۳۰ تا ۱۷۰ كشور در حال مبارزه با این شوك هستند.
آسیب‌های مصرف مواد مخدر در كشور اعتیاد و مواد مخدر در كشور آسیب‌های زیادی را به همراه دارد. یكی از آسیب‌های بزرگ و بحث برانگیز مرگ روزانه ۱۲ نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر است و این مساله سبب شده تا مرگ بر اثر مواد مخدر به عنوان چهارمین عامل مرگ در ایران شناخته شود.
بر اساس آخرین شاخص‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، ایران در سال ۱۳۸۳، ۱۰ هزار میلیارد تومان از مواد مخدر خسارت دید كه از این میزان سهم مصرف كنندگان ۳/۴۸ درصد، جامعه ۷/۲۷ و دولت ۲۴ درصد بوده است. مساله مواد مخدر سبب شده كه ۸۵ درصد جامعه از مقوله مصرف مواد مخدر در نگرانی بسر ببرند.
● گسترش مصرف مواد مخدر صنعتی
گسترش ارتباطات جهانی بر شاخصه‌های جوامع مانند شاخصه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... تاثیرگذار بوده است. یكی از اثرات سوء دنیای مدرن، گسترش مصرف مواد مخدر شیمیایی و صنعتی است و گسترش مصرف این گونه مواد و تغییر شكل شیوه استعمال مود مخدر از سنتی به صنعتی و شیمیایی واكنش مسئولان اجتماعی، قضایی، انتظامی را به دنبال داشته است.
بنابر گزارش هیات بین‌المللی كنترل مواد مخدر سازمان ملل از كل جمعیت ۶۸ میلیونی كشور، ۲ میلیون نفر به صورت دایمی از مواد مخدر استفاده می‌كنند كه از این تعداد، یك میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در رده معتادان قرار دارند. گزارش این هیات حاكی از آن است كه سوءمصرف از مواد مخدر سنتی به كریستالین متامفتامین MDMA(اكستازی) تغییر كرده و شیوع آن رو به افزایش است.
در حال حاضر از مواردی كه نگرانی‌های جدی خانواده‌ها، جامعه و مسئولان را به دنبال داشته، گسترش مصرف مواد مخدر شیمیایی در میان جوانان بدون توجه به عوارض آن است.
جوانان كنونی ترجیح می‌دهند به جای استفاده از مواد مخدر سنتی مانند تریاك، مواد شیمیایی و صنعتی مانند اكستازی مصرف كنند.
دكتر استیفا درباره این تغییر الگوی مصرف، از سنتی به شیمیایی و صنعتی می‌گوید: امروزه دنیای مدرن كارها را برای همه آسان‌تر كرده است. یكی از پیامدهای دنیای مدرن گسترش شیوه زندگی مدرن است كه در آن انسان در حداقل زمان ممكن نیازهای خود را برآورده می‌كند.
در بحث مصرف مواد مخدر هم اینگونه است. به عبارت دیگر استفاده از مواد مخدر سنتی مستلزم صرف وقت،همچنین وسایل و لوازم جانبی است و مصرف‌كنندگان این مواد برای استعمال آن باید وقت نسبتا زیادی را صرف كنند. اما مواد صنعتی كار را برای آنان آسان كرده است. زیرا مواد شیمیایی را در اختیار آنان قرار داده كه مصرف آن وقت زیادی نمی‌برد. به عبارت دیگر در هر وضعیت و حالتی می‌توان بسرعت از مواد صنعتی و شیمیایی مانند قرص‌های مخدر و اكستازی استفاده كرد.
یكی دیگر از دلایل استفاده از این مواد شیوه تولید آنهاست. این مواد در آزمایشگاه‌ها و در مدت زمان كوتاه به میزان زیاد، تولید شده و بسته‌بندی و آماده توزیع و استفاده می‌شود. جوانان نیز كه همیشه به دنبال بهره‌برداری بهتر و آسان‌تر مواد در كمترین زمان هستند، مواد شیمیایی را ترجیح می‌دهند و به عواقب ناشی از این كار نمی‌اندیشند.
وی می‌افزاید: از سوی دیگر كشت و تولید مواد مخدر سنتی مانند تریاك مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی است اما موادمخدر صنعتی چنین وضعیتی ندارند و براحتی در آزمایشگاه تهیه می‌شوند.
متاسفانه جامعه ما هیچ راه گریزی برای عدم پذیرش زندگی صنعتی و فرهنگ غربی ندارد. زیرا فرهنگ‌ها دایم در حال تغییر و تحول و پویایی هستند. بنابراین ما نیز از فرهنگ جوامع دیگر متاثر شده‌ایم. به تبع آن جوانان نیز تحت تاثیر گروه همسالان و همچنین فرهنگ‌های غربی به مصرف این مواد روی آورده‌اند. غافل از اینكه چه عواقبی در انتظار آنان است.
● ایران پیشگام در كشف تریاك و مبارزه با اعتیاد
هرچند شیوه‌ها و نوع موادمخدر مصرفی تغییر كرده است اما مواد سنتی مانند تریاك همچنان مصرف‌كننده خود را دارند. براساس گزارش‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، نیروی انتظامی و هیات بین‌المللی كنترل موادمخدر سازمان ملل ایران همچنان پیشاهنگ بیشترین حجم كشفیات تریاك در جهان است. بطوری كه كشفیات تریاك در ایران در سال ۲۰۰۴ تا ۱۷۴ تن افزایش داشته و این میزان نزدیك به دو برابر كشفیات سال ۲۰۰۳ بوده است. در سال ۲۰۰۳ میزان كشفیات تریاك ۹۸ تن بود كه ۷۳ درصد كشفیات جهانی تریاك را به خود اختصاص داد.
● قوانین مبارزه با مواد مخدر در ایران
صرامی مدیركل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با موادمخدر در این باره می‌گوید: «سابقه اقدامات مقابله با موادمخدر در ایران به یك قرن گذشته برمی‌گردد. اقدامات درمانی نیز سابقه‌یی ۵۰ ساله و اقدامات پیشگیرانه سابقه‌یی ۳ ساله دارد.»
این در حالی است كه سابقه مبارزه با اعتیاد و موادمخدر به سال ۱۳۵۹ و بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران بازمی‌گردد. در این سال تولید، نگهداری، حمل و نقل، دادوستد و مصرف هرگونه موادمخدر غیرقانونی اعلام شد و به معتادان شش‌ماه فرصت داده شد تا برای ترك اقدام كنند.
پس از این مدت و همزمان با تصویب لایحه«تشدید مجازات مرتكبین جرایم موادمخدر، اقدامات تامینی و درمانی برای مداوا و اشتغال به كار معتادان» ستاد هماهنگی مبارزه با موادمخدر تاسیس شد و مجازات‌های سنگین نیز برای قاچاقچیان و معتادان به اجرا گذاشته شد.
در سال ۱۳۶۲ نیز اردوگاه‌های معتادان زیرنظر سازمان زندان‌ها تشكیل و معتادان به این اردوگاه‌ها اعزام می‌شدند. مسئولیت اداره این اردوگاه‌ها كه مراكز بازپروری و اردوگاه‌های كار نام داشتند به عهده كمیته‌های انقلاب اسلامی بود. در همین سال براساس مصوبه هیات وزیران، مسئولیت این مراكز به سازمان جدیدالتاسیس بهزیستی انتقال یافت. همچنین این مراكز موظف به پذیرش معتادانی بودند كه از طریق دادگاه‌ها و به اجبار برای ترك اعتیاد اعزام می‌شدند. تا سال ۱۳۶۷ اقدامات انجام شده برای حل مشكل اعتیاد به فعالیت‌های مقابله با عرضه اختصاص داشت اما با شیوع اعتیاد نظرات مختلفی در مورد شیوه برخورد با این مساله مطرح شد. برخی اعتقاد به افزایش میزان كنترل و مجازات‌ها داشتند و برخی به استفاده راههای آموزشی و تربیتی معتقد بودند. در سال ۶۷ قانون جدید مبارزه با موادمخدر به تصویب رسید. طبق این قانون مجازات‌های سنگینی برای تولید، نگهداری و قاچاق مواد در نظر گرفته شد. مصرف مواد جرم تلقی می‌شد و طی آن مهلتی چندماهه به معتادان داده شد كه نسبت به ترك اعتیاد خود اقدام كنند.از سوی دیگر در سال ۱۳۷۵ برنامه‌های جامع پیشگیری از اعتیاد شروع و توسعه مراكز درمان سرپایی خود معرف و به دنبال آن مراكز اجتماع درمان‌مدار (TC) در استان‌ها، در دستور كار برنامه‌یی دفتر پیشگیری و امور اعتیاد معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی كشور قرار گرفت كه اجرای این برنامه‌ها تا سال ۱۳۸۱ ادامه یافت. پس از آن این دفتر بطور رسمی رویكرد اجتماع محور را باهدف ارتقای سلامت روانی اجتماعی برای برنامه‌های پیشگیرانه خود برگزید.
● علت گسترش اعتیاد در جامعه و راههای پیشگیری
متاسفانه اعتیاد و مصرف مواد مخدر در جامعه با وجود اقدامات پیشگیرانه و بازدارنده سیر صعودی داشته و مشكلات و آسیب‌های زیاد اجتماعی را به وجود آورده است.
از دلایل گسترش اعتیاد در جامعه، مستعد نبودن اقدامات فرهنگی و اجتماعی بازدارنده است.
دكتر استیفا در این باره می‌گوید: متاسفانه طرح‌های ضربتی و بدون استمرار، برای مبارزه و كنترل معضلات اجتماعی همیشه از سوی مسئولان اجرا شده و همیشه نیز با شكست روبرو شده است. حتی مصرف كنندگان نیز می‌گویند طرح‌ها یك موج بوده و بیشتر از ۱۵ روز تا یك ماه دوام ندارند. بنابراین سعی می‌كنند در این مدت زمان به صورت محتاطانه عمل كنند و پس از آن آزادانه به كار خود ادامه دهند. یكی دیگر از دلایل عدم موفقیت در كنترل، كاهش میزان مصرف مواد مخدر دستگیر كردن فروشندگان و مصرف‌كنندگان جزء و خرده است. متاسفانه در طرح های بازدارنده هیچ‌گاه به دستگیری كسانی كه در راس هرم توزیع مواد مخدر قرار دارند توجه جدی نمی‌شود و تمام فشارها بر روی مصرف‌كنندگان جزء و خرده‌فروشان است. برای رفع معضل اعتیاد در جامعه علاوه بر بستن ورودی‌های مواد به جامعه، باید كسانی كه در راس هرم توزیع مواد مخدر هستند را دستگیر كنیم. همچنین با وضع قوانین جدید، محكومیت‌های سنگین برای آنان در نظر گرفته و با اشد مجازات به پاك كردن جامعه مبادرت ورزیم.»
این استاد دانشگاه در ادامه می‌افزاید: «از سوی دیگر باید با مطالعه بر روی معتادان، منشا و علت گرایش به اعتیاد را كشف كرد. در این صورت می‌توان از شیوع اعتیاد و گسترش مصرف مواد مخدر جلوگیری كرد. در این شرایط مشخا می‌شود كه علت گرایش به اعتیاد عواملی چون بیكاری، فقر اقتصادی، فقر عاطفی و... بوده و با برنامه‌ریزی صحیح می‌توان نسبت به رفع این مشكلات اقدام كرد.»
وی تاكید می‌كند: «برای اصلاح جامعه باید دیدگاه‌های متفاوت را در كنار هم استفاده كرد. به عبارت دیگر مسئولان و سازمان‌های مربوطه باید همسو با یكدیگر عمل كرده و نسبت به رفع این معضل اقدام كنند.
همچنین وظیفه مسئولان است كه با ایجاد بسترهای مناسب اجتماعی مانند اشتغال، تفریحات مناسب و سالم، بالا بردن اعتماد به نفس جوانان زمینه‌های تشكیل جامعه پاك، سرشار از نشاط، شادابی و تحرك را فراهم سازند.»
صرامی مدیركل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز علت اصلی مصرف مواد مخدر را در كسب لذت، نشاط، تفریح، تكمیل اوقات فراغت، رهایی از تنهایی، انزوا و فرار از مشكلات در میان برخی جوانان دانسته و با تاكید بر لزوم زیرسازی برای مصون ماندن جامعه از مواد مخدر می‌گوید: «اگر دچار تهاجمات اجتماعی و فرهنگی ناشی از شوك فرهنگی شویم، دیگر نمی‌توانیم سیاست نفی و سكوت را انتخاب كنیم. در این عصر پیچیده برای حل مشكلات فرهنگی ناشی از مواد مخدر، ضرورت به كارگیری علوم سازمان یافته به جای برخوردهای عاطفی امری بدیهی است.»
وی تاثیرگذاری اقدامات فرهنگی را مستلزم چند مولفه دانسته و می‌افزاید: «این اقدامات باید برانگیزاننده، باوراننده و بازدارنده باشد تا بتواند نشاط و شادابی و تحرك را ایجاد كند. همچنین فعالیت های فرهنگی باید بر اساس بازاریابی اجتماعی و نیاز سنجی مخاطبان بویژه جوانان صورت بگیرد.»
مدیركل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر تاكید می‌كند: «متاسفانه در حال حاضر ۱۰ میلیون نفر از همسران و فرزندان خانواده‌های گسسته در معرض خطر مواد مخدر هستند كه باید برای پیشگیری از شیوع مصرف مواد مخدر در این افراد اقدامات سریع و درست انجام شود».
● افغانستان تولیدكننده‌یی همجوار ایران
افغانستان به عنوان یكی از بزرگترین كشورهای تولید كننده غیرقانونی خشخاش است كه ۷۸ درصد تولید جهانی خشخاش در سال ۲۰۰۵ را بر عهده داشته است. همچنین سهم افغانستان در تولید مواد افیونی (عمدتا هرویین) از دهه ۱۹۹۰ رو به افزایش بوده و این امر نشان می‌دهد كه این كشور همچنان به عنوان تامین كننده مرفین، هرویین و تریاك خام غیرقانونی است.
«روبرتو آربیتریو» نماینده دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در تهران می‌گوید: «بر اساس مطالعه‌یی كه از سوی این دفتر در سپتامبر ۲۰۰۵ انتشار یافته است، مجموع سطح زیر كشت خشخاش در افغانستان ۲۱ درصد كاهش داشته یعنی از ۱۳۱ هزار هكتار در سال ۲۰۰۴ به ۱۰۴ هزار هكتار در سال ۲۰۰۵ رسیده است. در این میان افزایش بازده محصول به دست آمده، موجب شده است كه تولید واقعی تریاك تقریبا در همان میزان باقی بماند.»
وی می‌افزاید: دولت مركزی و حكومت‌های محلی افغانستان در مجموع قادر بوده‌اند پنج درصد از كشت خشخاش را در سال ۲۰۰۵ ریشه‌كن كنند. اما بنا بر اظهارات دولت افغانستان، ناكامی در فراهم كردن جایگزینی برای معیشت كشتكاران خشخاش وضعیت امنیت در كشور و دست داشتن بسیاری از مقامات رسمی استانی در قاچاق مواد مخدر از عمده‌ترین دلایل استمرار كاشت غیرقانونی‌خشخاش در این كشور است.
علاوه بر این در افغانستان، تولید غیرقانونی هرویین در سطح گسترده اتفاق می‌افتد كه نیازمند مقدار زیادی ماده پیش‌ساز «انیدرید استیك» است. اما تجسس درباره راههای ورود این ماده توسط قاچاقچیان به داخل افغانستان همچنان امری كاملا دشوار است.
نماینده دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل در ایران همچنین بیان می‌كند: براساس گزارش هیات بین‌المللی كنترل مواد مخدر سوءمصرف در افغانستان همچنان روبه افزایش است. اما مبارزه علیه قاچاق مواد افیونی افغانی محور همكاری بین كشورهای غرب آسیا و سایر كشورها بوده و سبب برگزاری جلساتی در تهران، اسلام‌آباد و استانبول در چارچوب میثاق پاریس كه سازوكاری مشورتی برای كشورهای گرفتار قاچاق مواد افیونی از افغانستان است شده است.
البته مساله سوءمصرف موادمخدر تنها مختص افغانستان نمی‌شود بلكه براساس گزارش آژانس نظارت بر اعتیاد وابسته به سازمان ملل متحد، برخی از مناطق جهان سوءاستفاده از موادمخدری كه مجاز شناخته می‌شود، شدت گرفته و با بازار موادمخدر غیرقانونی رقابت می‌كند.
این خطری است كه اكنون كشورهای امریكا، كانادا و مكزیك را تهدید می‌كند. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد شیوه‌های یافتن فرآورده‌های قانونی جایگزین برای اعتیاد به موادمخدر در سطح جهان به اندازه كافی موثر نبوده و لازم است شیوه‌های موثرتری اتخاذ شود.
براین اساس می‌توان نتیجه گرفت، برنامه تشویق كاشت محصولات دیگر به جای كشت مواد اعتیادآفرین ناموفق بوده و باید بازنگری شود.
وی در ادامه با اشاره به آمار موادمخدر و روند رشد آن در جهان می‌گوید: برای نمونه در لائوس كشت خشخاش بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ به میزان ۷۵ درصد كاهش یافت. اما در كلمبیا مقدار كشت الیاف كوكا میان سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۴ به میزان بیش از ۵۰ درصد افزایش داشته است.
همچنین مساله سوء مصرف موادمخدر اكنون در ایالات متحده به مرحله‌یی رسیده كه حدود ۸ درصد از افراد بالای ۱۲ سال به نوعی از موادمخدر، اعتیاد دارند.
● راههای كاهش تولید موادمخدر
روبرتو آربیتریو نماینده دفتر مقابله باموادمخدر و جرم سازمان ملل متحد در تهران درباره راههای كاهش تولید مواد مخدر دركشورهای تولیدكننده می‌گوید: كاهش تولید موادمخدر تنها از طریق تقویت ظرفیت‌های ملی و ارتقای همكاری‌های بین‌المللی امكان‌پذیر است. شبكه‌های مجرم حدومرزی نمی‌شناسند و برای مقابله با آنان باید استراتژی مناسبی اتخاذ كرد. یكی دیگر از راههای كاهش سوءمصرف تقویت سازمان‌های غیردولتی(NGO) است كه خوشبختانه این كار در چارچوب قوانین در ایران انجام شده است. بطوری كه در سال ۲۰۰۵ جایزه جامعه مدنی به یكی از NGOهای ایرانی اعطا شد.
ایران پیشینه خوبی در زمینه كاهش مصرف مواد مخدر دارد و همچنین برنامه‌های موثری را برای درمان و بازپروری اجرا كرده است.
در هر حال موادمخدر یك معضل جهانی است كه ایران نیز از آن در امان نیست. ایران با توجه به اقدامات مقابله‌یی كه ایجاد شده است هنوز در صدر مصرف‌كنندگان تریاك جهان قرار دارد از سوی دیگر مصرف مواد دیگر نیز روبه‌افزایش است.
پس باید یك عزم ملی برای مبارزه با این پدیده ایجاد كرد و این میسر نمی‌شود مگر با بسترسازی مناسب.
مهرنوش حیدری
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست