این لینوکس الهام بخش

مدل Open-source یعنی کد باز یا آزاد روش خوبی برای تولید نرم‌افزار است، همچنان‌که در مورد لینوکس اتفاق افتاد. آیا می‌توان همین شیوه را درباره تحقیقات پزشکی و تولید دارو نیز در پیش گرفت؟
آیا می‌توان همه موسسات تولید دارو را در اینترنت جمع کرد تا دارو تولید کنند؟ رویکرد جدید درباره تولید دارو در اینترنت یک ایده خوب است اما از بسیاری جهات دور از حقیقت است.
تولید و توسعه طبابت در اینترنت هزینه‌‌بر و نیازمند تصویب قوانین است. سیستم حق امتیاز یا ثبت می‌تواند استفاده‌های جدید را محدود و مسدود کرده و یا استفاده از آن را توسط محققان خارج افزایش دهد. همچنین باید از سوی مشتریان اراده‌ای برای پرداخت (یا توانایی موقعیت پرداخت) وجود داشته باشد تا هزینه نتایج تحقیقات دارویی را توجیه کند.
کمپانی‌ها در تولید دارو انگیزه چندانی ندارند که بر روی بیماری‌هایی کار کنند که فقرا را رنج و عذاب می‌دهد، زیرا که این قشر محروم نمی‌توانند دستمزد و پول آنها را پرداخت کنند.
در یک چنین محیطی است که برخی از بیولوژیست‌ها و موسسات تجاری ، کلا در پی گسترش فعالیت‌هایشان هستند. آنها پیشنهاد می‌کنند که از رویکرد Open-source یاد بگیرند که در عرصه تکنولوژی و اساسا تولید نرم‌افزار بسیار موفق بوده است. این یک شکل محورزدایی از محصول است که سازهای برنامه‌ریزی اساسی و یا «کد منبع» برای یک قطعه مشخص نرم‌افزار در دسترس همگان است. هرکس می‌تواند به آن دست یابد، اصلاحش کند و یا آن را توسعه داده و اصلاحات را با دیگران در میان بگذارد.
داوطلبانی که تمایل به همکاری با یکدیگر در اینترنت دارند ونرم‌افزارهای مهمی با کمک یکدیگر تولید کرده‌اند، نمونه بسیار معروف آن سیستم‌عامل لینوکس است. حال چرا از این شیوه برای توسعه و تکامل تولیدات دارو استفاده نکرد؟
در حقیقت از رویکرد Open-source در حال حاضر در عرصه بیوتکنولوژی استفاده می‌شود. تلاش‌های بین‌المللی برای مطابقت ژن‌های انسانی، شباهت زیادی به ابتکارات Open-source دارد. همه داده‌های به‌دست آمده در یک دامین عمومی قرار دارد تا هر محققی بتواند نتایج را ببیند Open-source . در حال حاضر در حوزه بیوانفورماتیک یعنی بخشی که تکنولوژی اطلاعات و بیولوژی با هم تلاقی می‌کنند هم رایج است. این موضوع تحقیقات بیولوژیکی را در بر می‌گیرد که از ابر کامپیوترها به جای لوله‌های آزمایش استفاده می‌کنند و در جامعه بیوانفورماتیک ، نرم‌افزار و پایگاه داده‌ها اغلب در اختیار دیگران هم قرار می‌گیرد.
رهیافت یا رویکرد Open-source به نظر می‌رسد در دو عرصه خاص راه پیدا کرده است، ابتدا اجزا و عنصر غیر انحصاری و ثبت نشده و داروهایی است که حق ثبت و امتیاز آنها از بین رفته و به اصطلاح منقضی شده است. این عرصه، توجه محققان را به خود جلب نمی‌کند زیرا هیچ راه و شیوه‌ای برای حمایت از کشف و یا سودآوری آنها وجود ندارد. برای مثال، اگر آسپرین برای درمان سرطان مفید و کارساز است، هیچ کمپانی، به خود زحمت نمی‌دهد تا آن را آزمایش کند و یا خود را درگیر دنگ و فنگ تشریفات قانونی آن سازد زیرا نمی‌تواند این کشف را ثبت کند. (البته می‌توان برای امتیاز و ثبت پروسه و فرآیند آزمایش تقاضا کرد ولی این مساله بسیار پیچیده و زمان‌بر است). بسیاری از داروهای مفید دیگر هم در این زمره قرار می‌گیرند.
دومین عرصه‌ای که در آن open - source می‌تواند به کار آید، آزمایشات برای بیماری‌هایی است که تعداد کمی از مردم به آن مبتلا هستند مانند پارکینسون که عمدتا در کشورهای فقیر دیده می‌شود. در چنین مواردی، بازار چنان گسترده‌ای وجود ندارد تا آزمایشات و تحقیقات کمپانی‌‌های داروسازی و هزینه سرسام‌آور این تحقیقات را توجیه کند. قانون Orphan Act آمریکا می‌تواند انگیزه تحقیقات Open- source برای چنین بیماری‌هایی است، البته موارد بیشتری هم وجود دارد که بتوان رویکرد Open-Source را برای آن به کار بست
در یک گزارشی که در هفته گذشته در سانفرانسیسکو منتشر شد، سازمان‌های صنعت بیوتکنولوژی، همگان را برای مبارزه با بیماری‌های استوایی (مناطق حاره) به شیوه Open-Source فرا خواندند ، شیوه همکاری چنین خواهد بود. وب‌سایتی طراحی خواهد شد تا داوطلبان اطلاعات و یافته‌های خود را در مورد یک بیماری خاص در اختیار یکدیگر بگذارند، همچنین این اطلاعات می‌تواند در یک چت‌روم به بحث گذاشته شود. نویسندگان انتظار دارند که تحقیقات، حداقل در مراحل اولیه اساسا کامپیوتر باشد و نه در آزمایشگاه. بسیاری از کارشناسان از این شیوه یعنی Open-Source حمایت می‌کنند و معتقدند ما عادت به استفاده از حق ثبت و امتیاز کردیم و شیوه‌های کشف داروها را در عرصه و قلمرو عمومی فراموش کردیم و ما نیازمندیم که آن را دوباره کشف کنیم.
این تنها یک نمونه از فعالیت‌ها و تلاش‌هایی است که در صدد است تا برای تولید دارو هم شیوه‌ای مانند نرم‌افزار به کار گیرد.
● آزمایش و خطا
اریک فون هایپل، استاد و محقق انستیتوی ماساچوست، تحقیقی درباره این موضوع انجام داده است که چگونه استفاده‌های ثانویه از داروها کشف شده است.
در واقع در بسیاری موارد به استفاده‌های جدید برای یک دارو وقتی کشف شده که آن دارو به بازار عرضه شده و تجربه‌های طبیعی اتفاق افتاده است. در آمریکا BoTTon را وقتی برای درمان اختلالات ماهیچه‌های چشم در نظر گرفتند که مشاهده شد استفاده از آن چین و چروک چشم را از بین می‌برد.
اساسا مستقیماً و از طریق روال رسمی و قانونی استفاده‌های جدید از داروها صورت نمی‌گیرد زیرا هزینه‌های قانونی آن زیاد است.
به دلایل زیادی یک مشکل وجود دارد. ابتدا اینکه کمپانی‌های داروسازی اساسا از تبلیغ برای استفاده‌های اضافی منع شده‌اند، بنابراین بسیاری از بیماران از استفاده‌های دیگری که احتمالا به نفع آنها خواهد بود، مطلع نیستند. دوم آنکه، کمپانی‌های بیمه در ایالات متحده صرفا موارد درج شده در روی جلد را بیمه می‌کنند و مؤثر بودن معالجه به طور رسمی ارزیابی نمی‌شود. حال دکتر فان هایپل با پیشنهاد Open-Source برای تولید دارو در صدد تمرکززدایی از فرآیند دستیابی به داروها در استفاده‌های غیر از آنچه در روی جلد آن وجود دارد و نیز همکاری پزشکان و بیماران داوطلب می‌باشد. با تقلیل دادن هزینه‌ها به این ترتیب، راه برای محمل قانونی آن نیز باز می‌شود. پس این کار عملا آزمایش کلینیکی Open-Source است.
دوم آنکه، آزمایش برای تصویب نهایی دارو و نیز عوارض جانبی، مرحله‌ای است که به تصویب رسمی برای استفاده غیر از آنچه بر روی جلد آمده است، حساس هستند.
در واقع اینگونه تحقیقات که یک دارو که برای یک بیماری مفید است می‌تواند برای بیماری دیگری هم مناسب باشد، چندان متداول نیست، زیرا کاری بر روی سنتری برای ثابت کردن شفابخشی آن انجام نشده است و از طرف دیگر راهی هم برای انتفاعی کردن پروژه تحقیق در صورتی که موفق شود، وجود ندارد. دکتر لانز بری از مووسان لابراتوار کشف دارو می‌گوید، لابراتوار حدود ۲۵ محقق با یک بودجه سالانه حدود ۵/۲ میلیون دلار دارد که بر روی بیماری‌های عصبی ژنتیک کار می‌کند که در آن کمپانی‌های داروسازی منابع اندکی را به آن اختصاص می‌دهند، زیرا بازار این بیماری‌ها کوچک است و افراد اندکی به این‌گونه بیماری‌ها مبتلا هستند، بنابراین دکتر لانز بری معتقد است، در چنین وضعیتی بهتر است که از شیوه Open-Source برای کشف دارو یا کشف استفاده‌های مختلف از یک دارو استفاده کرد. به همین دلیل گروه او بسیاری از داده‌ها و نتایج تحقیقات خود را در یک قلمرو «دامین» عمومی در اینترنت می‌گذارند. او معتقد است تنها با استفاده از چنین شیوه همکاری است که می‌توان دارو برای چنین بیماری‌هایی پیدا کرد.
شباهت‌های دیگری هم میان تحقیقات بیومدیکال و توسعه نرم‌افزاری Open-Source وجود دارد. اول آنکه هر دو عدد مشخصی از مردم را جذب می‌کنند، بیولوژی هم مانند نرم‌افزاری متکی بر گروه‌های داوطلب و مشخصا دانشجویان که تازه فارغ‌التحصیل شده و نیز اساتید جوان که انگیزه کافی برای ورود به چنین کارهایی را دارند، زیرا این مساله شهرت حرفه‌ای آنها را افزایش خواهد داد. هدف هر دو تولیدکنندگان نرم‌افزار و نیز بیولوژیست‌ها بهبود بخشیدن زندگی مردم و نیز ساختن جهانی بهتر برای زندگی است.
البته باید گفت تفاوت‌ها هم میان دو عرصه همچنان عمیق است. نیازهای مالی و نیز زمان برای تکمیل پروژه‌ها در این دو عرصه (بیومدیکال و تولید نرم‌افزار) خیلی متفاوت است. یک قطعه جدید نرم‌افزاری می‌تواند ظرف چند روز یا چند هفته تهیه شود و به ندرت تولید آن به چند ماه می‌رسد. موانع برای ورود به این عرصه هم خیلی کم هستند. بسیاری قطعات نرم‌افزاری به سادگی در گاراژ یا حتی اتاق خواب ساخته می‌شوند، اما بر عکس تحقیقات داروسازی سال‌ها زمان می‌برد، آزمایش‌ها بیشتر ناامیدکننده‌اند تا موفق و نیازمند اعتبار مالی فراوان و قدرتمندی و در عین حال تجهیزات گران‌بها هستند، علاوه بر اینکه کار سخت و طولانی را نیز می‌طلبند.
● بازگشت به سرچشمه‌
اگر رویکرد Open-Source در عرصه بیومدیکال آغاز شود هنوز دو سوال مهم در این میان بی پاسخ خواهد ماند. اولین سوال این است که آیا شیوه‌های Open-Source می‌توانند ابتکارات و خلاقیت‌های ذاتی را تشویق و ترغیب نمایند؟ در عرصه نرم‌افزاری کارهایی که انجام شده است در حوزه سیستم‌های عامل، پایگاه داده‌ها و ... است که بعضی مواقع بهتر و در پاره‌ای موارد بدتر از رقبای خود هستند، اما از دیدگاه کاربر این موضوع چندان مهم نیست زیرا مجانی هستند. اما در عرصه بیومدیکال جایی که کمپانی‌های داروسازی با یکدیگر رقابت سختی دارند چنین چیزی ممکن است؟ سوال دوم مربوط به واژه Open-Source است. چه معنایی دارد که واژه Open-Source را برای عرصه‌‌هایی غیر از توسعه و تولید نرم‌افزار را به کار می‌بریم؟ چرا از واژه‌« Source Code »به جای آن استفاده نکنیم؟ به نظر می‌رسد به واژه‌ای غیر از Open-Source احتیاج است تا همکاری آزاد و داوطلبانه محققان عرصه بیومدیکال در اینترنت را توصیف کند. آقای نبک‌لر واژه محصول بدون مالک را پیشنهاد داده است، شاید کسی دیگر، در جایی دیگر بتواند واژه مناسب‌تری پیشنهاد کند.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات