نحوه کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش‌های علمی کاربردی

آموزش‌های علمی کاربردی به‌دلیل دربرداشتن ویژگی‌های برجسته‌ای چون: توجه به سطوح مهارت‌ها و یادگیری، نیازهای واقعی جامعه و مخاطبین، نیازهای بخش‌های اقتصادی و تولیدی، اصلاح هرم نیروی انسانی در جامعه و ... با سایر آموزش‌های مرسوم آکادمیک، تفاوت اساسی دارد. بر همین اساس شیوه‌های یاددهی ـ یادگیری نیز در این نظام با سایر آموزش‌ها متفاوت است. علاوه بر به‌کارگیری روش‌های درسی مرسوم در دانشگاه‌ها، در نظام علمی کاربردی از روش‌هائی استفاده می‌گردد که دانشجویان به سمت مهارت‌آموزی و کسب قابلیت‌های عینی گرایش یابند.
در این میان بهره‌گیری از تکنولوژی آموزشی به مفهوم کلان (نرم‌افزاری و سخت‌افزاری)، در تمام فرآیندهای آموزش‌های علمی کاربردی اهمیت به‌سزائی پیدا می‌کند.
به‌دلیل نقش و جایگاه با اهمیت و کلیدی تکنولوژی آموزشی در نظام آموزش‌های علمی کاربردی وزارت جهاد کشاورزی، فلسفه گرایش و همچنین نحوه به‌کارگیری آن در حوزه آموزش‌های علمی کاربردی بخش کشاورزی از منظر برنامه‌ریزی آموزشی در چند مبحث بررسی و تحلیل خواهد شد.
● تکنولوژی آموزشی چیست؟
انجمن فناوری و ارتباطات آموزشی (Association for Educational Communications and Technlogy) تکنولوژی آموزشی را نظریه و عمل طراحی، برنامه‌ریزی، کاربرد، اداره فرآیندها و منابع یادگیری و ارزشیابی از آنها، معنی می‌کند.
تعریف بالا بیانگر این واقعیت است که عبارت تکنولوژی آموزشی جامعتر از کاربرد، صرف ابزار و تجهیزات آموزشی است. به‌عبارت دیگر، تعریف مذکور از دید کلان، بر دو بعد نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تکنولوژی آموزشی و نحوه اثرگذاری آن بر کل فرآیند آموزش دلالت دارد.
در این مبحث کاربرد ماهیت نرم‌افزاری تکنولوژی آموزشی در حوزهٔ آموزش‌های علمی کاربردی بخش کشاورزی بررسی و تحلیل می‌گردد. در مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی در فرآیند علمی در تهیه و تولید مواد آموزشی وجود دارد:
الف) فرآیند تولید برنامه‌های درسی علمی کاربردی
طراحی، تدوین و تصویب سند یک برنامه درسی از فرآیندی نظامند که از پشتوانه علمی و تجربی تدوین‌کنندگان آن برخوردار است، پیروی می‌کند. این فرآیند مرهون به‌کارگیری دو زیر فرآیند فناوری آموزشی است:
۱) بررسی، آنالیز آموزشی و طراحی برنامه درسی در نیمی متشکل از متخصصان دانشگاهی رشته موردنظر، متخصصان بخش‌های اجرائی وزارت جهاد کشاورزی، متخصصان مشاغل و حرفه کشاورزی، برنامه‌ریز درسی و تکنولوژیست‌های آموزشی انجام می‌شود.
۲) بررسی جامع، کلان و تصویب سند برنامه درسی در کمیته‌های علمی و فنی که تحت‌عنوان هسته‌های برنامه‌ریزی درسی در مؤسسه شکل گرفته‌اند.
برنامه‌های درسی با بهره‌گیری از فنون نرم‌افزاری تکنولوژی آموزشی، از نیازسنجی آموزشی بخش‌های تولیدی کشاورزی آغاز و با تحلیل موضوع، وظایف و مهارت‌ها، اهداف و عناصر آموزشی، روش‌های یاددهی ـ یادگیری و استانداردهای آموزشی طی فرآیندی به سندی تبدیل می‌گردد که این سند معیار آموزش، یاددهی و همچنین ملاکی برای تهیه وسایل، مواد، ابزار و امکانات آموزشی و کمک آموزشی واقع می‌شود. علاوه بر آن برنامه درسی الگوها و مؤلفه‌های لازم برای پژوهش و ارزشیابی‌های آموزشی را نیز در اختیار کارشناسان و اعضاء هیئت علمی مراکز و مجتمع‌های آموزش جهاد کشاورزی قرار می‌دهد.
● بازخورد
▪ تصویب، اجراء و ارزشیابی آموزشی
▪تدوین محتوای برنامه (سند برنامه درسی)
▪ تحلیل آموزشی (بررسی موضوع، وظایف و اهداف آموزشی)
▪ بررسی وضعیت موجود (نیازسنجی)
یک برنامه درسی از دیدگاه نرم‌افزاری تکنولوژی آموزشی تا مرحله تولید گام‌هائی را طی می‌کند؛ لذا در مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی، با بهره‌گیری از رویکرد نرم‌افزاری فناوری آموزشی برای تولید یک برنامه درسی در هر مقطع تحصیلی، فعالیت‌های زیر انجام می‌شود:
- نیازسنجی آموزشی (بررسی وضعیت موجود)
- تحلیل آموزشی (بررسی و تحلیل وظایف، موضوعات، اهداف و امکانات آموزشی)
- تدوین محتوای برنامه درسی (سرفصل دروس، استانداردها و عناصر یادگیری)
- تصویب، اجراء و دریافت بازخوردها
بنابراین نقش عمده، بُعد نرم‌افزاری تکنولوژی آموزشی در زمینه تدوین برنامه‌های درسی، خارج ساختن فعالیت‌ها از رویه خطی و سیستمی ساختن فرآیند آن است. یعنی ایجاد یک رابطهٔ درونداد و برونداد بین فعالیت‌های طراحی و تدوین برنامه‌های درسی حوزه جهاد کشاورزی
ب) فرآیند تولید کتب آموزشی و کمک آموزشی
همانگونه که اشاره گردید آموزش‌های علمی - کاربردی به‌دلیل ماهیت متفاوت با سایر آموزش‌های دانشگاهی از یک سو و توجه دقیق به نیازهای مخاطبان، حرفه و مشاغل موجود در جامعه از سوی دیگر، منابعی را برای تدوین می‌طلبد که ضمن انطباق با سرفصل‌های درسی مصوب، از قابلیت‌ و انعطاف لازم همگام با رشد دانش کشاورزی، نیز برخوردار باشد... به همین دلیل، اغلب کتاب‌های منتشرهٔ موجود در جامعه نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای مهارتی مندرج در برنامه‌های درسی علمی - کاربردی جهاد کشاورزی باشند.
لذا، پدیدآورندگان کتاب‌های علمی - کاربردی بخش کشاورزی، با درک این نیاز و لزوم حساسیت در به‌کارگیری منابع منطبق با سرفصل‌ها، در تلاشی مضاعف، نیازهای مدرسان علمی - کاربردی و دانشجویان را از طریق تولید کتاب‌های درسی استاندارد (۴۰ عنوان تاکنون چاپ و ۴۰ عنوان زیر چاپ برای سال ۱۳۸۵) برآورده و نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار خود را در اثربخشی آموزش‌های علمی کاربردی حوزه جهاد کشاورزی به اثبات رسانده‌اند. تیم متشکل از مؤلفان، مترجمان، داوران، ارزیابان، ویراستاران، طراحان و سایر عوامل فنی به‌مثابه گوهرهای ارزشمند، به مدرسان می‌گویند که چه بگویند؟ کدام مهارت‌ها را آموزش دهند؟ در راستای چه استانداردهائی حرکت نمایند؟ و به دانشجویان نیز می‌گویند چه چیزی را بیاموزند و به‌کار گیرند؟
تعدادی از کتاب‌های چاپ شده توسط مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی
● توجه به تحلیل وظایف و موضوعات
از آنجائی که سرفصل دروس براساس تحلیل وظایف و موضوعات تدوین می‌گردد. دانش، مهارت و محتوای کتاب‌ها نیز باید پاسخگوی سطوح مختلف وظایف و موضوعات مندرج در این سرفصل باشد.
● هداف رفتاری
هدف‌های رفتاری همانند چراغ هدایت در یادگیری دانشجویان عمل می‌کنند. درج این اهداف در ابتدای هر مبحث، ضمن هدایت دانشجویان در یادگیری مطالب، معیارهای مطلوبی برای سنجش و ارزشیابی از مهارت‌های آموخته شده تلقی می‌شوند. در کتاب‌های منتشره از سوی مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی جهاد کشاورزی این مهم با حساسیت ویژه‌ای توسط تکنولوژیست آموزشی کنترل و رعایت می‌گردد.
● ملموس ساختن یادگیری دانشجویان
استفاده از مثال‌های کاربردی منطبق با موضوع و پدیده‌های واقعی حوزه کشاورزی، از جمله اقداماتی است که پدیدآورندگان کتاب‌های درسی جهاد کشاورزی برای ملموس ساختن یادگیری و تبلور آن در رفتارهای عینی دانشجویان به‌عمل آورده‌اند.
● انعطاف‌پذیری و اختیار عمل
در محتوای کتاب‌های درسی، پیشنهاد استفاده از لوازم و تجهیزات سخت‌افزاری، بازدیدهای آموزشی، استفاده از وسایل کارگاهی، آزمایشگاهی، بسته‌های آموزشی و ... از جمله اقداماتی است که توسط پدیدآورندگان آن مورد توجه قرار گرفته.
● شکل، رنگ و ویرایش کتاب‌ها
براساس طیف‌بندی کتاب‌های درسی، به هر موضوع تخصصی کد و رنگ خاصی اختصاص داده شده است. برای مثال رنگ سبز زیتونی اختصاص به کتاب‌های درسی حوزه منابع طبیعی دارد. توجه به میزان و نحوه یادگیری دانشجویان دوره‌های کاردانی و کارشناسی و روانسازی یادگیری از جمله اقدامات دیگری است که پدیدآورندگان کتاب‌ها، با به‌کارگیری ویراستاران ادبی و علمی سعی بر آن داشته‌اند که محتوای کتاب‌ها به‌گونه‌ای ویرایش گردد که از دو بعد ادبی و علمی برای مخاطبان قابل هضم و فهم گردد.

نگارنده: علی ابراهیمی رئیس گروه برنامه‌ریزی درسی مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد سازندگی
منابع
ابراهیمی، علی (۱۳۷۷)، برنامه‌ریزی درسی، راهبردهای نوین، تهران؛ انتشارات فکر نو.
احدیان، محمد (۱۳۶۸)، مقدمات تکنولوژی آموزشی، تهران: چاپ کارگری ۷ تیر
ذوفن، شهناز و لطفی‌پور، خسرو (۱۳۸۴)، رسانه‌های آموزشی برای کلاس‌های درس، تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
نلسون، آنابل (۱۹۹۴)، فنون طراحی برنامه‌های آموزشی و درسی، ترجمه علی ابراهیمی و سیدحسن موسوی، تهران: انتشارات نوادر
AECT task force (۱۹۷۷). Educational Technology Definition and Glossory of terms. Washington DC. Association for Educational Carnegie Commission on Higher Educational Technology in higher Education New York. MCGrow Hill.
Heinich R. Molenda. M&Russell. J.D. (۱۹۹۳) Instructional Media and the new Technologies of Instruction. NewYork NY.Macmillan.
Smith.P.L.& RAGAN T.J(۱۹۹۹) Instructional Design. Columbus Ohio Prentice Hall

منبع : نشریه آموزشهای علمی کاربردی