هر نسخه دارو با یک نسخه ورزش

با شعار " هر نسخه دارو با یك نسخه ورزش " می‌توان بیماری‌های قلبی را وادار به عقب‌نشینی كرد.سال‌هاست كه بیماری‌های قلب و عروق به‌عنوان مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر در دنیا و ناتوانی انسان‌ها شناخته شده است.
برای مبارزه با این‌دسته از بیماری‌ها، سه دسته درمان: پیشگیری و بازتوانی، دارو درمانی و جراحی معرفی شده است و جالب است كه بدانیم انجمن توانبخشی قلب و عروق و تنفس اروپا در سال گذشته، مؤثرترین و مهم‌ترین درمان بیماری‌های قلب و عروق را شركت در برنامه‌های ورزش درمانی، توانبخشی و پیشگیری معرفی نموده است، نه دارو درمانی و یا جراحی.
ورزش به‌عنوان بخشی از مداخلات درمانی، قادر خواهد بود ضمن پیشگیری از بروز عمده بیماری‌های قلب و عروق یعنی بیماری‌های عروق كرونر، باعث درمان قطعی این‌دسته از بیماری‌ها نیز بشود و فرد را در راه بازگشت به چرخه فعال جامعه و یك زندگی مؤثر یاری نماید.
در این راه، ضمن توصیه بیماران به شركت در برنامه‌های توانبخشی قلبی، به نظر می‌رسد كه اگر بتوان پزشكان را با ارزش ورزش درمانی و نحوه تجویز آن آشنا نمود تا همراه هر نسخه دارو، یك نسخه ورزشی نیز تجویز شود، شاید بتوان روند رو به افزایش شیوع آن را در كشور كنترل نمود.
نتایج تحقیقات پروفسور ‌هامبرت و همكارانش از دانشگاه لایپزیك در سال ۱۹۹۴ نشان داد كه در صورت صرف انرژی بیش از ۱۵۰۰ كیلو كالری در هفته روند بیماری‌های عروق كرونر در بدن متوقف خواهد شد و در صورت افزایش صرف انرژی تا مرز ۲۲۰۰ كیلو كالری در هفته روند تصلب شرائین- به‌عنوان عامل اصلی ایجاد بیماری‌های قلب و عروق- معكوس خواهد شد.
تئوری هر نسخه دارو، یك نسخه ورزش در كنگره بین‌المللی پیشگیری از بیماری‌ها در اروپا EuroPrevent۲۰۰۷ برای اولین بار توسط نویسنده مطرح شد و به‌شدت مورد استقبال اساتید، پزشكان و سیاستگذاران درمانی اروپا قرار گرفت. غایت نهایی این تئوری، رسیدن به روزی است كه هر پزشك در دنیا به ‌همراه هر نسخه دارویی یك نسخه ورزشی نیز به بیمار ارائه نماید.
● تأثیرات ورزش در روند بهبودی بیماران قلبی
علل به‌وجود آورنده بیماری‌های قلبی بسیار متنوع هستند؛ از گرفتگی عروق كرونر تا نقص دریچه‌ای و مشكلات مادرزادی بیماری‌های قلبی كه موجب كاهش كارآیی قلب در پمپاژ و خون‌رسانی اعضای بدن می‌شود. با وجود بیماری‌های قلبی اغلب بافت‌های بدن به اكسیژن و مواد تغذیه‌ای بی‌كفایتی قلب خود را نشان می‌دهد و علائم عدم توانایی عملكرد در قلب پدیدار می‌شود. با ظهور این علائم شخص دچار ناتوانی در انجام امور روزمره می‌شود.
برنامه‌های ورزشی انتخاب شده با شدت مناسب با تاثیر بر سیستم‌های مختلف بدن موجب افزایش كارآیی شخص می‌شود. مثلاً موجب افزایش حجم بطن چپ و افزایش قدرت بطن چپ در پمپاژ خون می‌شود. تمرینات هوازی با تاكید بر توسعه شبكه عروق محیطی و بافت‌ها موجب افزایش برداشت اكسیژن از خون می‌شود.
انجام برنامه‌های توانبخشی قلبی موجب بهبود ظرفیت ورزشی در بیماران می‌شود. طی بررسی‌های مختلف دیده شده است كه حداكثر توانایی و ظرفیت ورزشی در بیماران قلبی از ۱۵درصد به ۲۵درصد افزایش یافته است و این افزایش به معنای كسب استقلال بیمار در زندگی فردی است.
ورزش با تاثیر بر خود قلب موجب انتشار بهتر اكسیژن بین سلول‌های قلبی می‌شود و به این ترتیب احتمال بروز سكته‌های مجدد و یا بی‌نظمی‌ در ریتم قلب به‌شدت كاهش می‌یابد. به‌طور كلی نیز ورزش موجب بهبود شرایط جسمی‌ افراد می‌شود، ولی مهارت اصلی در طراحی یك برنامه درمانی، تعیین دقیق مشخصات برنامه ورزشی است كه موجب پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها و یا بهبود شرایط جسمی‌، روحی و اجتماعی بیمار می‌شود.
برای رسیدن به این هدف باید ارزیابی كاملی از شرایط بیمار به‌عمل آید و با تعیین میزان خطر در طی ورزش، وجود مشكلاتی نظیر چاقی، دیابت، فشارخون بالا، كهولت سن و... بررسی شود و با توجه به این موارد یك برنامه مناسب ورزشی تجویز شود. با توجه به احتمال آسیب به بافت قلب در طی یك برنامه ورزشی كنترل نشده، جداً توصیه می‌شود كه قبل از شروع ورزش حتماً با یك متخصص تجویز ورزش و یا متخصص قلب آشنا با برنامه توانبخشی و ورزشی مشورت كنید.
شركت در برنامه توانبخشی قلبی موجب پیشگیری از مرگ ناگهانی و كاهش سكته‌های مكرر و كاهش نیاز به بستری شدن، كاهش علایم بیماری‌های قلبی نظیر آنژین و تنگی نفس حین انجام فعالیت، كاهش و توقف روند آترواسكروزیس (تصلب شرائین) و در نهایت افزایش كارآیی بیمار در زندگی روزمره می‌شود. به این ترتیب بیمار زندگی با كیفیت بالاتری را تجربه خواهد كرد.
● كاربرد ورزش در كنترل فشار خون بالا
فشار خون بیماری بسیار شایعی است كه عده زیادی را در سنین میانسالی و كهنسالی مبتلا می‌كند. از نظر بالینی فشار خون بالاتر از۱۴۰ روی ۹۰ میلی‌متر جیوه، بیماری شناخته می‌شود. علل ایجاد كننده فشار خون بسیار متنوع و متفاوت است. اما مهم‌ترین و شایع‌ترین دلیل آن آترواسكلروز یا سخت شدن دیواره عروق است.
در این حالت چربی‌های با چگالی كم (LDL ) با رسوب در دیواره عروق موجب تنگی و كاهش انعطاف دیواره عروق می‌شود. فشار خون بیماری بسیار خطرناكی محسوب می‌شود. در بیماران پاره شدن عروق ریز مغز و بروز سكته‌های خون‌ریزی دهنده (هموروژیك) بسیار شایع است.
این بیماری می‌تواند موجب تغییرات دردسرسازی در دیواره عروق بشود. علاوه بر مشكلات كلیوی، هر سال فشار خون موجب ۷۰۰۰۰۰ - در آمریكا- مورد سكته مغزی می‌شود كه از این میان ۲۸۰۰۰۰ مورد منجر به مرگ می‌شود. همچنین مهمترین عامل در بیش از یك میلیون سكته قلبی و ۵۰۰۰۰۰ سكته قلبی منجر به مرگ است. از این‌رو به این بیماری قاتل خاموش گفته می‌شود.
اگرچه در دهه‌های اخیر پیشرفت‌هایی در كشف، درمان و كنترل فشار خون صورت گرفته است اما هنوز این نتایج پایین‌تر از اهداف سلامت عمومی‌ در سال ۲۰۱۰ است.
هدف از پیشگیری ابتلا به فشار خون كاهش احتمال بیماری و مرگ است. افرادی كه فشار خون آنها بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ روی ۸۰ تا۹۰ است در معرض ابتلا به فشار خون هستند و باید جهت كاهش ابتلا به این بیماری و مشكلات همراه در شیوه زندگی خود تغییراتی بدهند. ثابت شده است كه فشار خون و چاقی رابطه نزدیكی دارند.
به همین دلیل مهمترین توصیه به افراد در معرض خطر، شركت در برنامه‌های ورزشی و فعالیت‌های مرتب فیزیكی و كنترل وزن است. طی تحقیقات متعددی در افراد مبتلا به فشار خون تاثیرات بسیار مطلوب ورزش اثبات شده است. در ۵۴ مورد مطالعه، كه بر روی ۲۶۰۰ بیمار مبتلا به فشار خون انجام شد كاهش ۲ تا ۳ میلی‌متر جیوه در فشار ماكزیمم و ۳ تا ۴ میلی‌متر جیوه در فشار مینیمم به‌دست آمد.
آكادمی‌ طب ورزش آمریكا در بیانیه سال ۲۰۰۵ خود كاهش ۵ تا ۸ میلی‌متر جیوه‌ای را برای بیماران در هر جلسه توانبخشی و ورزش منظم و حساب شده پیش‌بینی می‌كند. اهمیت تجویز شدت مناسبی از ورزش در بیماران مبتلا به فشار خون دوچندان است. به دلیل افزایش فشار خون در ورزش، این ورزش‌ها از نظر نوع، نحوه انجام و شدت باید به دقت كنترل شده باشند و ورزش تجویز شده نباید موجب بالاتر رفتن فشار خون از حدود ۲۲۰ روی ۱۶۰ میلی‌متر جیوه شود.
● اهمیت ورزش و تجویز ورزش
مسئله تجویز ورزش در افرادی كه بیماری قلبی ندارند اما به بیماری‌های دیگر مبتلا هستند نیز حائز اهمیت جدی است. انجام ورزش نادرست مخصوصاً در افرادی كه مشكلاتی نظیر چاقی، آرتروز، پوكی استخوان و ... دارند باعث بروز خستگی شدید و آسیب‌دیدگی احتمالی و بروز مشكلات جدی می‌شود و شخص از ادامه برنامه ورزشی بازمی‌ماند. در تجویز یك برنامه ورزشی مناسب، اولین برخورد درمانگر با بیمار تعیین سطح خطر احتمالی برای بیمار است. تعیین نوع وسیله، شدت انجام، طول هر دوره ورزشی، تعداد دفعات تكرار در هفته و نحوه پیشرفت ورزشكار از مهم‌ترین خصوصیات مورد تجویز است.
افراد بایستی در یك‌سری جلسات آموزشی شركت كنند و قبل از هرگونه تصمیمی ‌برای خرید وسیله ورزشی یا شروع ورزش با متخصصین امر مشاوره نمایند. در صورت وجود بیماری خاص در فرد لازم است تا چند مورد تست آزمایش به‌عمل آید و سپس درمانگر توصیه‌های لازم جهت سلامت ورزش را به بیمار خواهد گفت. او بیمار را از جهت این‌كه برای انجام ورزش به كلینیك توانبخشی وابسته است یا این‌كه می‌تواند تمرینات خود را در منزل یا پارك انجام دهد مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
در صورت وجود خطر بالا در ورزش، بیمار باید حتماً از جهت شیوه انجام ورزش و سیر برنامه توانبخشی مورد آزمایش قرار بگیرد و سپس در شرایط كنترل شده و تحت مونیتورینگ ورزش كند. این ورزش‌های حساب شده مهم‌ترین جزء مداخلات درمانی- ورزشی در این بیماران است.
از آنجا كه اغلب استرس، چاقی، فشار خون، دیابت و بیماری نارسایی مزمن قلبی با یكدیگر همراه و به هم وابسته‌اند، لزوم تجویز ورزش و دقت در انتخاب یك برنامه ورزشی بیش از پیش آشكار می‌شود.
ورزش متناسب موجب پیشگیری از ابتلا به بیماری، كنترل و درمان علایم بیماری، تثبیت درمان و كاهش خطر عود مجدد بیماری می‌شود. به‌علاوه ورزش نسبت به سایر مداخلات درمانی عوارض جانبی بسیار كمتری دارد. یك برنامه ورزشی حساب شده كه برای بیمار با دقت تجویز شود، موجب برگرداندن بیمار بر سیر فعال زندگی در كمترین زمان، حداقل هزینه و حداقل خطر است و از این طریق بسیاری از هزینه‌های تحمیل شده به جامعه كاهش می‌یابد.

رضا قلمقاش

منبع : روزنامه همشهری