چرا اسکناس درشت منتشر نمی‌کنید؟

همه روزه میلیون‌ها ساعت وقت مردم در بانکها صرف دریافت پول می‌شود. عابر بانک‌ها قدرت پرداخت مبالغ بالا را ندارند زیرا سیستم مکانیکی این دستگاه‌ها نمی‌تواند هربار بیش از تعداد محدودی برگ اسکناس را تحویل دهد. اگر در یک روز تعطیل گرفتار اورژانس بیمارستان‌ها شوید و بخواهید بیماری را بستری نمائید پول نقد مطالبه می‌نمایند.
در چنین وضعی که بانک تعطیل است و عابربانک‌ها در پرداخت محدودیت دارند می‌توانید تصور کنید که چه دغدغه و فشاری بر نزدیکان بیمار تحمیل می‌شود. به این مجموعه مشکلات، باید هزینه بسیار بالای سالیانه چاپ اسکناس را اضافه نمود. طبق اطلاعات موجود کشور ما یکی از پر هزینه‌‌ترین کشورها از نظر استهلاک اسکناس است.
برای حل مشکلاتی که فوقا به آن اشاره شد (و شاید به منظور مهار تورم) ماه گذشته پیشنهاد حذف سه صفر از پول ملی به آقای رئیس جمهور داده شد و ایشان نیز دستور بررسی آن را صادر نمودند. در این مقاله ابتدا موضوع حذف سه صفر از پول ملی را مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس نشر اسکناس درشت را بعنوان راه حل منطقی‌تر پیشنهاد می‌کنیم:
الف) آیا حذف سه صفر از پول ملی موجب مهار تورم می‌شود.
برای پاسخگویی به این سؤال باید عوامل افزایش تورم را ابتدا دسته‌بندی کنیم، سپس ببینیم آیا با حذف سه صفر از پول ملی این عوامل مهار می‌شود. رشد نقدینگی، سرعت گردش پول، بی‌ثباتی سیاسی و کاهش تولید مهمترین عوامل شکل‌گیری تورم می‌باشند.
باید اذعان نمود که حذف سه صفر از پول ملی هیچگونه تغییری در عوامل فوق بوجود نمی‌آورد. به عنوان مثال وقتی سه صفر از نقدینگی حذف می‌شود، حجم نقدینگی، از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان به ۱۴۰ میلیارد تومان تقلیل می‌یابد اما در مقابل قیمت کلیه کالاها و خدمات نیز به همین نسبت کاهش می‌یابد، بدون آنکه در مقدار کالا و خدمات تغییری حاصل شود.
در یک مثال ساده می‌توان گفت کارمندی که اکنون ۸۰۰ هزار تومان درآمد دارد و ۴۰۰ هزار تومان اجاره و ۱۰۰ هزار تومان هزینه تحصیل می‌دهد در سیستم جدید حقوقش ۸۰۰ تومان، اجاره‌اش ۴۰۰ تومان و هزینه تحصیلی فرزندش ۱۰۰ تومان می‌شود. بنابراین هیچ اتفاق جدیدی در زندگی او نمی‌افتد. در سطح کلان و ملی نیز قضیه به همین قرار است.
ممکن است تجربه ترکیه ما را به اشتباه بیندازد. همزمانی کاهش نرخ تورم و حذف سه صفر از پول ترکیه بدین معنا نیست که اصلاح پول ملی موجب کاهش تورم شده است. بلکه در ترکیه ابتدا با اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ نرخ تورم یک رقمی گردید و پس از کنترل تورم از ژانویه ۲۰۰۵ شش صفر از پول ملی حذف گردیدواصلاحاتی در پول ملی بعمل آمد.
ب) مشکلاتی که حذف سه صفر از پول ملی بوجود می‌آورد.
اولین مشکل هزینه سنگین است که این پروژه به دنبال دارد. تغییر سیستم پولی ملی و نشر اسکناس‌ها و مسکوکات جدید میلیاردها ریال هزینه را بر سیستم‌مالی کشور تحمیل خواهد کرد و دستگاههای دولتی و بانکی را تا مدتی طولانی در گیرد جایگزینی پول جدید با پول قدیم خواهد کرد.
دومین مشکل، قطع رابطه ساختاری مردم با هزینه‌های گذشته خود است. هم اکنون با وجود اینکه حدود پنج سال از جایگزینی سیستم یورویی در اسپانیا می‌گذرد اما هنوز بسیاری از مردم مجبور هستند برای تطابق هزینه‌های گذشته به حال رابطه پزوتا و یورو را در ذهن خود بازتعریف نمایند.
سومین موضوع، نامشخص بودن تکلیف کالاهایی است که هم اکنون زیر ۱۰۰۰ ریال قیمت دارند.به احتمال زیاد قیمت کلیه این کالاها به حداقل پول جدید (یک ریال) که معادل ۱۰۰۰ ریال فعلی است نقل مکان خواهد کرد و این امر موجب افزایش تورم و فشار بیشتر بر اقشار کم‌درآمد جامعه خواهد گردید.
ج) امتیازات حذف سه صفر
نمی‌توان از نظر دور داشت که حذف سه صفر موجب به روز شدن مفاهیم نوشتاری پول و مفاهیم واقعی در جامعه می‌شود. امروز دیگر "ریال" که زمانی معادل مقدار مشخص طلا تعریف شده‌بود کاملاً جایگاه خود را چه از نظر تئوری و چه از نظر عملی از دست داده است.
اگرچه روی برخی از کالاها قیمت را به ریال می‌نویسند ولی شما نمی‌توانید در هیچ خرید و فروشی کلمه ریال به کار ببرید. در کشور ایتالیا، قبل از اینکه سیستم یورو حاکم شود، برای حل این مشکل، سه صفر آخر را با رنگی متمایز و اندازه‌ای کوچکتر چاپ می‌کردند تا برای مردم محاسبه ساده‌تر شود.
د) مزایای چاپ اسکناس درشت
چاپ اسکناس درشت موجب می‌شود که اولاً هزینه استهلاک اسکناس به‌شدت کاهش یابد. در نظر بگیرید که برای حمل یکصدهزارتومان یک برگ اسکناس صد هزارتومانی داشته باشید. در مقایسه با اینکه صد عدد هزارتومانی یا دویست عدد پانصد تومانی و یا هزار عدد صدتومانی، با خود حمل نمائید طبیعی است که چه از نظر استهلاک و هزینه چاپ اسکناس و چه از نظر سهولت حمل ، تفاوت فاحشی بین روش‌های فوق وجود دارد.
دومین امتیاز، بالارفتن قدرت مانور عابربانک‌هاست. به این ترتیب که شرایط مکانیکی این دستگاه‌ها قدرت پرداخت مبالغ بالا را پیدا می‌کند، مزید بر اینکه موجب خلوت شدن بانکها می‌شود در عین حال مشکل مردم را درایام تعطیل برطرف می‌نماید.
ه) آیا انتشار اسکناس درشت تورم زاست؟
هیچ دلیل علمی بر اینکه اسکناس درشت تورم زا باشد و یا اینکه موجب کاهش ارزش پول ملی شود وجود ندارد. زیرا این اقدام نه موجب افزایش نقدینگی می‌شود و نه موجب افزایش سرعت گردش پول. حتی برعکس، از نظر روانی مردم برای خرج کردن پول درشت تمایل کمتری از خود نشان می‌دهند.
بهترین دلیل در این زمینه تجربه چاپ اسکناس هزارتومانی در سال ۱۳۵۰ است. شاخص تورم در سال ۱۳۵۰ نشان می‌دهد که پس از چاپ اسکناس ۱۰۰۰ تومانی در سال ۱۳۵۰ افزایشی در شاخص تورم بوجود نیامد. در حالیکه در سالهای ۵۲ و ۵۳ اقتصاد کشور به دلیل رشد نقدینگی ناشی از خرج کردن دلارهای نفتی دچار رشد تورم شد.
در سال ۱۳۵۰ حجم نقدینگی کشور ۳/۲۹۶ میلیارد ریال بود که از این مقدار ۵/۴۹ میلیارد ریال اسکناس و مسکوک و ۸/۲۴۶ میلیارد ریال سپرده. امروز اقتصاد کشوربا نقدینگی عظیم ۱۴۰ هزار میلیارد تومانی مواجه است. در سال ۱۳۵۰ متوسط حقوق معلم در کشور ما حدود هزار تومان بود و یک معلم می توانست حقوق یک ماه خود را به صورت یگ برگ اسکناس هزار تومانی در یافت کند.
اگر بخواهیم بر مبنای مقایسه حجم نقدینگی ومتوسط حقوق و دستمزد آنروز و امروز درشت‌ترین اسکناس را طراحی کنیم، دست تصمیم‌گیران بانک مرکزی بسیار باز است.

بینا
مرتضی الویری

منبع : پایگاه اطلاع رسانی بانک و بیمه