بندر عدن، مرکز “ترانس شیپ منت”
كشور یمن با حدود ۱۶ میلیون نفر جمعیت و ۵۳۶ هزار كیلومتر مربع وسعت در جنوب غربی آسیا و جنوب شبه جزیره عربستان واقع شده است. این كشور از جمله ممالك عربی است كه تاریخ پر افت و خیزی داشته است. جمهوری یمن در عصر باستان از حكومت ملكه سبا تا سلطه امپراطوری های روم و ایران را تجربه كرده است. امروزه به یمن به عنوان مركز ترانسشیپمنت در منطقه نگاه می شود. در سال ۱۹۶۲ در پی یك كودتای نظامی جمهوری یمن شكل گرفت كه پس از آن جنگ های داخلی با حمایت سعودی ها و اردنی ها از سلطنت طلبان و مصری ها از جمهوری خواهان تا ۱۹۷۰ ادامه پیدا كرد. یمن جنوبی كه حكومتی ماركسیستی داشت از حمایت های شوروی سابق برخوردار بود و كشورهای مصر و سوریه نیز از آن حمایت می كردند. یمن جدید یا جمهوری یمن در سال ۱۹۹۰ پس از اتحاد جمهوری عربی یمن (یمن شمالی) و جمهوری خلق دموكراتیك یمن (جنوبی) بنیان های اولیه خود را استوار ساخت. پس از آن صنعا به عنوان پایتخت سیاسی و عدن به عنوان پایتخت تجاری آن معرفی گردید. از نظر اقتصادی یمن را كشور فقیری می دانند. از نظر طبقه بندی در آمارهای سازمان های جهانی نیز نام یمن را باید در فهرست كشورهای كمتر توسعه یافته (Least Developed) جستجو كرد. از نظر وضعیت عمومی نیز بیشتر مردم آن به كشاورزی سنتی و پرورش گوسفند، بز و شتر مشغولند. نفت یمن كه از سال ۱۹۸۰ استخراج می شود بخشی از درآمد ملی را تشكیل داده و نفت وارداتی به یمن نیز بیشتر با پالایش و تولید فرآورده به خارج صادر می شود. یكی از اصلی ترین محل های تامین درآمد یمن كارگران یمنی در خارج از كشور و نیز كمك های برخی سازمان های بین المللی است. این كشور به عنوان پر جمعیت ترین كشور شبه جزیره وسعت زیادی نداشته و در سال ۲۰۰۰ نیز تولید ناخالص داخلی آن برابر ۸۳۲/۵ میلیون دلار بوده است كه می توان سرانه تولید ناخالص داخلی آن را كمتر از ۴۰۰ دلار دانست و آن را در ردیف برخی كشورهای فقیر آفریقایی قرار داد. مهمترین صنعت این كشور نفت و گاز است كه با احداث پالایشگاه عدن در ۱۹۹۴ عمده ترین بخش درآمد صادراتی آن را تشكیل می دهد و بهبود در ارقام صادراتی آن نیز بدین دلیل بوده است به طوریكه صادرات آن از رقم ۹۳۴ میلیون در سال ۱۹۹۴ به ۱۹۳۵ میلیون دلار در سال ۱۹۹۵ رسید. درسال ۲۰۰۰ بنابر گزارش سازمان تجارت جهانی ارزش صادراتی این كشور برابر ۰۹۷/۴ میلیون دلار بوده كه از سال ۱۹۹۰-۲۰۰۱ رشد سالانه ۱۵ درصدی را تجربه كرده است. این كشور از نظر صادراتی رشد چشم گیری داشته است. این رقم تا سال ۲۰۰۱ سالانه بیش از ۱۵ درصد رشد داشته است. یكی از شركای تجاری این كشور آمریكا است كه بدلیل حادثه ۱۱ سپتامبر و برخی تحركات تروریستی این كشور باعث شد كه این كشور در سال ۲۰۰۱ با ۲۱ درصد كاهش حجم تجارت، رشد مداوم خود را از دست بدهد. واردات این كشور در سال ۲۰۰۰ برابر ۳۲۴/۲ میلیون دلار بوده كه رشد سالانه ای برابر۳ درصد را از سال ۱۹۹۱ تا كنون تجربه كرده است. واردات این كشور در سال ۱۹۹۱ برابر ۲۰۲۵ و تا سال ۲۰۰۱ به ۲۲۶۰ میلیون دلار رسیده است. جالب این است كه واردات این كشور در ده سال گذشته رشد چندانی نداشته است. رشد اقتصادی این كشور سالانه برابر ۶ درصد بوده و نرخ تورم آن سالانه در حدود ۱۶ درصد است. از سوئی نیز اقتصاد این كشور با حجم بالای بیكاری دست به گریبان است. نرخ بیكاری این كشور در حدود ۳۰ درصد پیش بینی می شود. امارات متحده عربی، كره جنوبی، عربستان سعودی، ژاپن، مصر و آمریكا از مهمترین شركای تجاری یمن محسوب می شوند. تاریخ عمومی تجارت در عدن نقش تاریخی یمن در ترانزیت را می توان شاید در حد ایران دانست. عدن بندری است كه در ساحلی باریك واقع شده و پس از اندك مسافتی به كوه های شمسون و صحرای راب الخالی می رسد. عدن ثروتمندترین شهر اعراب باستان است و قدمت آن به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد باز می گردد. عدن حلقه اتصال تجارت دریای مدیترانه و اقیانوس هند بود بدین صورت كه كشتی های آن دوران پس از تخلیه مالتجاره در بندر عدن آن را به كاروان های شترداران عرب تحویل داده و آنها نیز بارها را به سمت شمال منتقل می كردند. عدن نقطه آغاز كاروان شترداران عربی از مسیری بود كه آن را راه اسعد می گفتند. در دوران مدرن نیز در قرون ۱۶ میلادی عدن بندر مورد مناقشه عثمانی و پرتغالی ها بود كه در نتیجه آن عدن به یك قلعه بزرگ تبدیل شده و نقش تجاری آن بشدت كاسته شده و بندر مخا در دهانه بالمندب جایگزین آن شد. تجارت قهوه در قرون ۱۶- ۱۸ باعث رشد بندر مخا شده و نقش عدن باز هم تعدیل شد. از سوئی نیز نشت رسوب در دهانه های ورودی بندر باعث شد كه عملیات دریایی به بندر معالا و بندر تواهی منتقل شود. این بندر در سال ۱۸۳۹ به اشغال بریتانیا درآمده و تا سال ۱۹۶۷ نیز ادامه داشت. درقرن ۱۹ كه زغال به عنوان سوخت مطرح بود عدن بار دیگر به عنوان مكانی برای تدارك كشتی ها مطرح شد. در سال ۱۹۲۸ با شروع استخراج نفت كشتی های بزرگ به عدن رفت و آمد كرده و مخازن نفتی نیز در بندر معالا احداث شد و بار دیگر این بندر رونق یافت. هدیبیه از بنادر یمنی است كه در دریای سرخ واقع شده است و در قرن نوزدهم به وسیله امپراطوری عثمانی بمنظور مقابله با نیروی دریایی بریتانیا تجهیز شد. در آخرین ربع قرن اخیر نیز این بندر به وسیله شوروی تجهیز شد و عمده كشتی هایی كه بدان وارد می شدند مربوط به دول كمونیستی بود. با احداث جاده صنعا-هدیبیه توسط كمونیست های چین این بندر رونق بیشتری یافت. در كل رونق بنادر شبه جزیره، مدیون تلاش انگلیسی ها در حفر كانال سوئز(در سال ۱۸۶۹ میلادی) از یك طرف و درآمدهای نفتی از سوی دیگر است. در سال ۱۹۵۰ بندر عدن در زمره بزرگترین بنادر نفتی جهان محسوب می شد كه در سال ۶۳۰۰ كشتی كوچك و بزرگ را سرویس می داد و مخازن بزرگ نفت نیز در آن احداث گردید. ترمینال كانتینری عدن بندر عدن از نظر موقعیت جغرافیایی در وضعیت خوبی قرار دارد. برخی از ویژگی های شناخته شده این بندر بدین شرح است؛ این بندر دقیقا در مسیر سنتی كشتیرانی جهانی قرار دارد به طوری كه كلیه كشتی های مسیرهای اروپا/ سواحل شرقی آمریكا به جنوب شرق آسیا و شرق دور در دو سر مسیر با انحراف چهار مایل به ایستگاه پایلوتیج این بندر می رسند. فاصله آن از سنگاپور ۷ روز و از اروپا نیز ۹ روز است. این موقعیت از نظر جغرافیایی به مراتب نسبت به سلاله، جبل العلی و بندر عباس ارجحیت دارد و تنها دلیل بی میلی خطوط كشتیرانی نسبت بدان مربوط به مسائل سیاسی و حملات انتحاری این كشور در دهه گذشته بوده است. كانال هدایتی آن به سمت اسكله به طور طبیعی ۲۰-۴۰ متر عمق داشته و از نظر وضعیت امواج و جوی نیز در بهترین وضعیت قرار دارد. بویه ها و سایر علائم دریایی نیز از فاصله ۴ مایلی اسكله كشتی را هدایت كرده و برای پهلوگیری به حضور پایلوت محلی ضرورتی ندارد(از نظر راهوار بودن كانال نه از نظر ایمنی دریایی). در فصل زمستان نیز كه بسیاری از بنادر با طوفان و گرداب های سهمگین مواجه اند این بندر در آرامش كامل بسر می برد زیرا كوه های بلند این شهر از شرق و جنوب آن را محافظت می كنند. طول این بندر ۱۲ كیلومتر در جهت شرق-غرب بوده و ۶ كیلومتر نیز در جهت شمال-جنوب عرض دارد. از نظر آب و هوایی نیز تقریبا خشك محسوب شده و دمای آن در زمستان حدود ۲۸ و در تابستان نیز حدود ۳۸ می باشد.در سال ۱۹۶۷ (جنگ شش روزه) كه كانال سوئز پس از آن به مدت ۸ سال بسته شد بندر عدن نیز از تجارت جهانی بی بهره ماند. در همین ایام درآمدهای سرشار نفتی وارد منطقه شده و حجم عظیم تقاضای كشتیرانی منطقه ای را رونق بخشید و برخی كشورهای منطقه به تجهیز بنادر خود پرداختند تا بتوانند این حجم كالا را پروسه كنند. بندر عدن در این دوره از عدم سرمایه گذاری در رنج بود در حالی كه عمده تجهیزات بندری نیز در این دوره به وجود آمد. تجارت كانتینری در بنادر و ترمینال های اختصاصی انجام می شد ولی بندر عدن فاقد این تجهیزات بود. از سوئی نیز گرایش های ماركسیستی جنوبی ها باعث شد كه كشتی های بلوك غرب كاپیتالیستی ملی به پهلوگیری در عدن نداشته باشند. بندر عدن به خوبی دریافته بود كه نقش آن در منطقه به طور چشم گیری تضعیف شده و می بایست به گونه ای منطقی بازیابی گردد. روند رو به رشد تجارت منطقه ای، جهانی شدن اقتصاد، افزایش اندازه های كشتی ها و گروه بندی های جدید و شكل گیری اتحادها در صنعت كشتیرانی و ظهور نسل های جدید كشتی ها همه شرایطی را به وجود آوردند كه مكانی امن، كم هزینه و نزدیك به مسیر اصلی تجهیز شود. مطالعاتی كه توسط بریتانیایی ها و برخی مشاورین بین المللی بندر انجام شد همگی یك صدا عدن را به عنوان مركز ترانسشیپمنت پیشنهاد می كرد. موقعیت این بندر چنان است كه می تواند به سواحل شرق و جنوب آفریقا، اروپا، آسیای دور و جنوب شرق آسیا و نیز منطقه خاورمیانه سرویس دهد. ترمینال معالا كه در سال ۱۹۸۸ برنامه های ساخت آن با تامین مالی اتحادیه عرب شروع شد نتیجه توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی عدن است. در سال ۱۹۹۳ اولین گانتری كرین بمنظور عملیات كانتینری وارد ترمینال كانتینری شد و در سال ۹۵ نیز دومین گانتری كرین نصب شد و در سال ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ رشدی را در فعالیت های ترانسشیپمنت این بندر ایجاد كرد به طوری كه حجم تجارت كانتینری از سال ۹۴-۹۷ به دو برابر افزایش یافت. سازمان توسعه سرمایه گذاری عدن و شركت PSA و نیز شركت هیوندای كره در حال حاضر به تجهیز و ساخت ترمینال كانتینری عدن ۱ACT در سواحل شمالی این بندر مشغول هستند. میزان سرمایه گذاری تا پایان سه فاز توسعه این ترمینال ۵۸۰ میلیون دلار در نظر گرفته شده است. اسكله در حال احداث ۱۸ متر آبخور دارد - بیش از جبل العلی، جده و كلمبو-و می تواند بزرگترین كشتی های حال حاضر و نیز كشتی هایی كه در آینده طراحی می شوند را پهلو دهد. وضعیت جذر و مد نیز آبخور مفید ۸/۱۶ متر را بمدت ۱۸ ساعت در یك روز ممكن می سازد. طول اسكله این ترمینال در سه فاز به ۱۶۵۰متر خواهد رسید و تا سال ۱۹۹۹ نیز ۷۰۰ متر آن به اتمام رسیده است(۲۵۰ میلیون دلار سرمایه گذاری) و در فاز دو ۳۵۰ متر و در فاز نهایی نیز ۶۰۰ متر به طول پهلوگیری آن اضافه خواهد شد. این بندر به وسیله مدرنترین گانتری كرینهای موجود تجهیز خواهد شد كه بنابر برنامه طول بین خرپاهای آن ۵۶ متر خواهد بود كه بزرگترین كشتی های آینده را نیز پوشش خواهد داد. در دهه ۱۹۹۰ رشد تجارت كانتینری برابر ۸-۹ درصد در سال بوده و در دهه اخیر نیز به ۷-۸ درصد خواهد رسید و این سرمایه گذاری در یمن كاملا در نوع خود جدید خواهد بود زیرا در دوره رونق عدن در گذشته هنوز بازار تجارت كانتینری شكل نگرفته بود و امروزه این عملیات برای عدن كاملا جدید محسوب می شود. بندر عدن به گونه ای طراحی شده تا بتواند كشتی های كانتینری كلاس ۷۰۰۰+ را سرویس دهد زیرا در حال حاضر تعداد كشتی های كلاس ۴۵۰۰+ در جهان در حدود ۷/۱ درصد كل ناوگان جهانی است ولی تا سال ۲۰۱۰ این نوع كشتی ها ۳۳درصد ناوگان جهانی را تشكیل خواهند داد كه این امر بسیاری از بنادری كه آبخور كم و در حدود ۱۰ متر داشته را با چالش مواجه خواهد كرد. مخازن بزرگ نفت و انبارهای كالاهای فله، حوضچه های تعمیر كشتی ها و نیز تسهیلات مربوط به استقرار مؤسسات كلاس بندی و ثبت كشتی ها از جمله وظایفی است كه در طرح جامع این بندر ذكر شده است. اسكله های مخصوص كشتی های مسافرتی و تفریحی نیز كه موجب رونق صنعت توریسم یمن خواهد شد نیز در جای جای طرح بدان اشاره شده زیرا در بخش قبل نیز تصویر مختصری از یمن و موقعیت آن ارائه شد. منطقه آزاد عدن در سال ۱۹۹۶ در قراردادی میان سازمان توسعه عدن و دولت این كشور بوجود آمد. ۴۹ درصد مالكیت سازمان توسعه عدن در اختیار حوزه مدیریت بندری سنگاپور است و ۵۱ درصد نیز در اختیار مجموعه شركت های خصوصی یمن۲ قرار دارد. ترمینال كانتینری نیز توسط بندر سنگاپور كاربری و مدیریت می شود و توسعه آن به مثابه كاتالیزوری در توسعه منطقه لحاظ می گردد. بندر آزاد عدن را دروازه تجارت آسیا-اروپا و آفریقا می دانند. از نظر عملیات كانتینری نیز این بندر در فاز یكم می تواند تا ۵۰۰ هزار تی ای یو را جابجا كند. مجموع عملیات كانتینری آن در پایان سال ۲۰۰۲ برابر ۳۷۲۱۷۸ تی ای یو بوده است كه نصف ظرفیت شهید رجایی است(به یاد داشته باشیم كه عمر این بندر نصف عمر بندر شهید رجائی است). پس از اتمام پروژه ظرفیت این ترمینال برابر ۵/۱ میلیون تی ای یو در سال پیش بینی می شود كه می تواند تا ۲ میلیون نیز توسعه یابد. در پایان فاز یكم ۴ دستگاه گانتری كرین و ۸ دستگاه نیز گانتری كرین محوطه ای و نیز دو دستگاه ریچ استاكر در این بندر مشغول عملیات شده اند. از نظر عملیات كانتینری نیز این بند به طور همزمان به دو كشتی پست-پاناماكس سرویس می دهد و بنظر می رسد كه در مجموع این بندر از كارائی بالایی برخوردار باشد. مساحت این ترمینال برابر ۳۵ هكتار است و محوطه آن ظرفیت نگهداری ده هزار تی ای یو را دارد. انرژی این ترمینال نیز از یك ایستگاه ۱۵۶ مگا واتی تامین می شود كه فقط مخصوص همین ترمینال است. در حال حاضر نیز خطوط كشتیرانی WEC, PO ۳Nedlloyd, NSCSA, APL, PIL, ICFS, Maersk Line عدن را به عنوان مركز ترانسشیپمنت خود مورد استفاده قرار می‌دهند.
