دیپلماسی بازی ها

در روسیه کنونی انقلابی نهفته در حال وقوع است. از هنگام فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تقسیم روسیه به کشورهای استقلال یافته تاکنون جمعیت صحرای یخ بسته سیبری به شدت روبه کاهش است.
منطقه سیبری در بخش شرقی روسیه واقع شده و جمعیت آن در سال ۱۹۹۱ میلادی حدود هشت میلیون نفر بود ولی امروز جمعیت این منطقه به کمتر از ۵/۶ میلیون نفر کاهش یافته است این در حالی است که بیش از ۱۰۷ میلیون نفر از مردم روسیه در سه استان مرزی با چین ساکن هستند. در این سه استان مرزی کاملا مشهود است که رفت و آمد چینی ها به تازگی شدت گرفته است. به طوری که این امر بسیاری از روس ها را دچار «وحشت زرد» کرده است. گفته می شود که بسیاری از تاجران و زنان چینی از رودآمور عبور می کنند تا خود را برای کار و تجارت به روسیه برسانند.
اجناس ارزان قیمت چینی بازارها و مغازه های سیبری را در تسخیر خود دارد. بسیاری از تاجران کوچک چینی در شهرهای مختلف منطقه سیبری اقدام به برپایی بازارهای کنار خیابانی و کوچه ای کرده اند و در این بازارها می توان بسیاری از کالاها را به بهایی ناچیز تهیه کرد.
این روابط زیرکانه در حالی افزایش می یابد که تنش مرزی میان ابرقدرتی فرسوده و ابرقدرتی نوین بالا گرفته است. جنگ سردی که چندین دهه میان آمریکا و روسیه ادامه یافت در بین محافل سیاسی شهرتی جهانی داشت. ولی تاکنون از جنگ سرد میان روسیه و چین کمتر سخن به میان آمده است.
این جنگ سرد از سال ۱۹۸۹ و از هنگام دیدار گورباچف از پکن آغاز شد. در این حال الکساندر لاکین از موسسه تحقیقات روابط بین الملل در مسکو مدعی است که روابط میان این دو ابرقدرت به بالاترین سطح خود رسیده است. جدال مرزی میان چین و روسیه در سال ۱۹۶۹ باعث درگیری نظامی میان دو کشور شد. این جدال که به بلندترین منازعه میان روس و چین شهرت دارد در سال ۲۰۰۴ و با رضایت هر دو طرف دعوا خاتمه یافت.
در سال ۲۰۰۵ نخستین مانور نظامی مشترک چین و روسیه در خاک چین به اجرا درآمد. در این مانور بیش از ۱۰هزار سرباز چینی و روسی شرکت داشتند. پیش از این در سال ۱۹۶۱ میلادی چینی ها مانور مشترکی با کره شمالی انجام دادند و اکنون سران دولت چین سعی دارند این مانور مشترک با کره شمالی را به دست فراموشی سپارند و از آن به عنوان واقعه ای تاریخی یاد کنند.
در جریان حمله هوایی ناتو به منطقه بالکان کشورهای چین و روسیه بیش از پیش مواضع خود را در قبال این اقدام به هم نزدیک کردند. این دو کشور به شدت با حمله نظامی به این منطقه از اروپای شرقی مخالف بودند، زیرا می پنداشتند آمریکا قصددارد سیطره اقتدار خود را در منطقه اروپای شرقی گسترش دهد. چین و روسیه به شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان بهترین صحنه نبرد در برابر آمریکا چشم دارند. این دو کشور در شورای امنیت دارای کرسی دائمی هستند و همچون آمریکا، انگلیس و فرانسه از حق وتو برخوردارند.
پس از واقعه ۱۱ سپتامبر هر دو کشور چین در روسیه به ناگاه حضور نظامی ایالات متحده در آسیای مرکزی را تهدیدی برای منطقه قلمداد کردند. سازمان همکاری شانگهای در نشست سال ۲۰۰۵ برای نظامیان آمریکا در منطقه آسیای شرقی، ضرب العجلی برای خروج از منطقه تعیین کرد. روسیه درحال مبارزه با جدایی طلبان چچن و چین درحال مبارزه با جدایی طلبان تایوان است. هر دو کشور از مداخله آمریکا در امور داخلی خود سخت نگران هستند و نقض حقوق بشر در کشورهای خود را یک مسئله داخلی می دانند.
یکی از مهمترین پیام هایی که مانور نظامی مشترک این دو کشور برای غرب دربرداشت، حفظ تمامیت ارضی چین و روسیه در قبال چشم داشت غرب به این منطقه بود. مراحل اصلی مانور مشترک آنان شامل بازگرداندن نظم به کشورهای درگیر نبرد داخلی می شد و این امر تحلیلگران آمریکایی را به این فکر انداخت که شاید چین قصد دارد طرح اشتغال نظامی تایوان را به نمایش بگذارد.جاذبه های دوجانبه بیانگر نشانه های مثبتی نیز هستند. سال هاست که جمهوری خلق چین بزرگ ترین خریدار سلاح از روسیه است.
تا حدودی نیز می توان گفت که برگزاری مانورهای مشترک از این دست درواقع نمایشی بزرگ برای سلاح های جدید روسی است.
چین به شدت به واردات منابع سوختی نظیر گاز و نفت وابسته است و به شدت به منابع انرژی روسیه نیاز دارد. روسیه وعده داده که با احداث سه خط لوله جدید، نفت و گاز را به چین تزریق کند. دو خط لوله مربوط به گاز و یک خط لوله مربوط به نفت است. از آنجا که بهای نفت افزایش یافته حتی حمل این نفت توسط قطار و ارسال آن به چین به نظر به صرفه می آید.
یک تحلیلگر امور سیاسی از دانشگاه رن مین در پکن معتقد است که درحال حاضر از دید چینی ها رابطه با آمریکا به رابطه با روسیه ارجحیت دارد. ازنظر سیاستمداران چین هر نوع رابطه با دو ابرقدرت جهان می تواند لطف ود را داشته باشد. به عنوان مثال، روس ها به سادگی سر میز مذاکرات شش جانبه برای حل مشکلات هسته ای کره شمالی حاضر شد ولی چین از رابطه خود با پیونگ یانگ به عنوان دستاویزی برای معامله با آمریکا بر سر مناقشه تایوان استفاده کرد و در این کار بسیار موفق بود. یک تحلیلگر روسی معتقد است؛ «روسیه و چین درگیر روابط نامشروع دیپلماتیک نیستند، بلکه آنان سعی دارند با استفاده از روابط خاص خود با یکدیگر، آمریکا را کمی آزار دهند. این نوع از دیپلماسی ویژگی های خاص خود را دارد.»
درحال حاضر ایالات متحده می پندارد اختلافات میان دیدگاه های اقتصادی و سیاسی چین و شوروی به اتلاف وقت در دستیابی به توافق های جهانی منجر شده و این امر بر نگرانی های آمریکا افزوده است.
چین و روسیه به لحاظ اقتصادی، جغرافیایی، توزیع زمین، مردم و منابع منطقه طبیعتا شریک محسوب می شوند ولی در این حال همین موضوع سبب شده که رقابت میان این دو ابرقدرت شدت گیرد. درواقع همین منافع مشترک می تواند منجر به ایجاد نوعی رقابت ناسالم و شاید درگیری شود.
در این راستا می توان روابط دوجانبه اقتصادی میان دو کشور را مورد مطالعه قرار داد. در سال ۲۰۰۵ میزان مبادلات تجاری میان چین و روسیه بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار بود. اما این رقم در قیاس با میزان تجارت میان چین و ایالات متحده آمریکا اصلا به حساب هم نمی آید و تا حدی می توان گفت برای دو کشور همسایه قدرتمند این مقدار ناچیز از تبادل تجاری مایوس کننده است.
روسیه به این افتخار می کند که چین خریدار ماشین آلات سبک روسی و بعضی کالاهای مصرفی است. این در حالی است که چین به خرید هواپیماها و زیردریایی های جنگی از روسیه اعتراف کرده و مدعی است که این تجهیزات پایه ای سبب شده چین بتواند نیروی نظامی خود را مدرن کند. اکنون چینی ها دریافته اند که روسیه بعضی سلاح های پیشرفته خود را به آنان معرفی نکرده و در عوض همین سلاح های پیشرفته را به هند فروخته است. این موضوع باعث بدبینی چین نسبت به حسن نیت روسیه شده است.
نیاز شدید چین به منابع انرژی روسیه بسیار قابل توجه است. چین یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان انرژی در شرق دور است و روسیه می تواند از این موضوع بهره برداری کرده و با تغییر جهت دادن کانال انتقال انرژی از غرب به شرق، مشتریان اروپایی خود را به وحشت اندازد. دو دلی روس ها در احداث خط لوله های گاز و نفت بسیاری از سران کشورهای اروپایی را شاد کرده و به بدگمانی های چین افزوده است.
سال هاست که روسیه طرح احداث خط لوله سیبری به چین و یا اقیانوس آرام را در دست بررسی دارد و با این اقدام خود رهبران چین و ژاپن را به بازی گرفته است. روسیه از این بازی برای معامله با چین بهره می برد زیرا چینی ها نیز پیشتر مدعی خرید فناوری هسته ای از روسیه بوده اند و سال هاست که این طرح را در دست بررسی دارند. با این وجود باید گفت که مسئله احداث خط لوله نفت به چین یا اقیانوس آرام به شدت چینی ها و ژاپنی ها را عصبانی کرده است. شدت عصبانیت آنان در رابطه با احداث خطوط لوله گاز از این هم بیشتر است.

ترجمه و گردآوری؛ اریا فرهمند

منبع : روزنامه کارگزاران