نقدی بر کتاب لشکر خوبان

لشكر خوبان خاطرات مهدیقلی رضایی است كه به كوشش معصومه سپهری از طرف انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. این كتاب كه یكصد و پنجاهمین كتاب خاطره منتشره توسط ناشر است در ۲۷ فصل نوشتاری و یك فصل از تصاویر در ۵۴۶ صفحه در شمارگان ۲۲۰۰ با قیمت ۴۰۰۰ تومان در سال ۸۴ به پیشخوان كتاب‌فروشی‌ها پیوست و نه تنها در محافل دفاع مقدس كه در بین جوانان نیز با مخاطبان زیادی رو‌به‌رو شد. فارغ از بحثهایی كه می‌توان در اهمیت و فقدان فعالیت در زمینه ادبیات دفاع مقدس داشت، برای لشكر خوبان می‌توان از نكات زیر نزدیك‌تر شد و در همین چند سطر نیز به غربت دلنوشه‌های دوران خون و حماسه قدم گذاشت:
۱) روایت یا خاطره؟
شاید هنوز تعریف درستی از نوع خاطره‌گویی دفاع مقدس ارایه نشده است چرا كه خاطره‌ها معمولاً تكه‌هایی از یك مقطع زمانی هستند كه به بیان نقطه برجسته آن می‌پردازند. این مسئله در اغلب كتابهای چاپ شده نیز رعایت شده ولی در لشكر خوبان خواننده شاهد روایتی است كه از یك نقطه شروع می‌شود و با ذكر نقاط قوت و ضعف پیش می‌رود. اعزام به جبهه‌ای كه خود حاوی حكایتهای تلخ و شیرین است تا حضور در موقعیتهای مختلف، عملیاتها، جانبازیها و ... البته این نكته كه لشكر خوبان روایت جنگ است نه خاطرات دفاع مقدس چیزی از خاطره‌های كتاب نمی‌كاهد.
۲) ذكر جزئیات
یكی از نكات قابل توجه این كتاب بیان اتفاقها با ذكر جزییات است. در تمام فصلهایی كه در كتاب آمده نویسنده ضمن توجه به ترتیب اتفاقها (كه معمولاً در كتابهای خاطره رعایت نمی‌شود) مسایل حاشیه قابل توجه آن را نیز بیان می‌كند و در حقیقت حاشیه‌ها را به گونه‌ای شیرین و برجسته به خواننده انتقال می‌دهد. ذهن راوی تمام جریانات را به خوبی در خود دارد و حتی بعد از گذشت چند سال طرز پوشش افراد، وضعیت منطقه و مسایل ریز و درشت نكته به نكته رعایت شده‌اند. به طوری كه خواننده در این كتاب مثل یك سرباز كه به گردان شناسایی معرفی شده آموزش می‌بیند و ضمن كسب اطلاعات از وضعیت مناطق جنگی، با چگونگی عملیاتها نیز آشنا می‌شود.
۳) نثر روان و تعلیق مناسب
عدم آشنایی راویان جنگ با ادبیات در بسیاری از كتابها موجب ضعف و از هم گسیختگی نثر و موضوع شده است. البته این مسأله در كتابهایی كه توسط راویان اهل قلم یا افراد متخصص انجام شده كمتر دیده می‌شود. ولی نثر روان لشكر خوبان كه حكایت از آگاهی راوی در تصویرسازی و بیان زیبای خاطرات همچنین تبحر نویسنده دارد خواننده را با جریان سیال و داستانی اتفاقها همراه می‌كند. شاید در نگاه اول عنوان یك زن برای بازنویسی خاطرات دفاع مقدس این انتظار را برای خواننده به وجود آورد كه این كتاب از یك بیان رمانتیك و فانتزی برخوردار خواهد بود. ولی مطالعه كتاب از دقت نویسنده و آگاهی او از جنگ و ادبیات دفاع مقدس حكایت دارد. نثری محكم و مردانه با بیان ساده و صمیمی اما عمق زیبایی این كتاب را برای خواندن و حتی دوباره خواندن به تصویر می‌كشد. خانم سپهری در این كتاب كه در مقایسه با دیگر مجموعه‌های خاطره جنگ از خاطره‌ها، فصلها و تعداد صفحات بیشتری برخوردار است به خوبی خود را محك زده و به حق توانسته از این آزمون سربلند بیرون آید. البته نباید این حقیقت را نیز نادیده گرفت كه علاوه بر هماهنگی نثر و روایت شیطنت راوی در برخی اتفاقها غیر قابل اغماض است. به طوری كه به طرز ماهرانه‌ای از بازگویی برخی اتفاقها می‌گذرد بی‌آنكه خواننده را متوجه این سانسور! ـ اگر واژه درستی به كار برده باشم ـ كند.
۴) فصلهای سبز، فصلهای سرخ
شاید برای هر كسی كه خاطره‌های جنگ را دنبال می‌كند نقاط قوت و ضعف خاصی پدیدار شود. برداشتی كه هر شخص در خصوص چنین كتابهایی در روایت، معرفی جنگ، نثر، اهمیت مضامین و ... الخ دارد متفاوت است اما علاوه بر مواردی كه در بالا نیز اشاره شد یك تفاوت دیگر كتاب به سایر همتایان خود در پرداخت عمیق به موضوع است. وقتی راوی از یك شیطنت سخن می‌گوید ناخودآگاه خواننده را نیز به خنده وا می‌دارد و زمانیكه از یك صحنه دلخراش پرده برمی‌دارد خواننده نمی‌تواند بدون ریختن اشك از كنارش بگذرد. اهمیتی كه در پرداختن به شوخی و مصیبت در این كتاب داده شده در نوع خود زیباست چرا كه در اغلب ـ شاید هم تمام ـ كتابها فرماندهان و شهدا معصوم‌تر از بقیه بوده‌اند و گاه ساختگی بودن این مسأله باعث آزار خواننده شده است اما لشكر خوبان نگاهی عمومی به افراد و اتفاقها دارد. در پایان دوباره یادآور می‌شوم كه لشكر خوبان روایت زیبا و روان و آموزنده مهدیقلی رضایی است از دورانی كه در جنگ بوده و بازنویسی استادانه‌ای كه معصومه سپهری برای آن همت گمارده و آن را در قالبی ساده و عام فهم برای خواننده ارائه داشته است.

منبع : سوره مهر