گرامیداشت روز ملی حمل و نقل (۲۶ ‬آذرماه)

در جهان امروز، بخش حمل و نقل از جمله بخش های زیربنایی اقتصاد هر جامعه است که علاوه بر تحت تأثیر قراردادن فرآیند توسعه اقتصادی، خود نیز در جریان توسعه دچار تغییر و تحول می شود. حمل و نقل، با ایفای نقش رابط میان بازار مصرف، به مثابه پایه های پلی است که بخش های مختلف جوامع با عبور از روی آن، به سمت توسعه پایدار حرکت می کنند.
صنعت نوپای حمل و نقل در جمهوری اسلامی ایران، دورانی پرفراز و نشیب را پشت سرگذاشته که ویژگی اصلی آن تلاش برای دستیابی به جایگاهی والاتر و فردایی بهتر است. در تاریخ تحولات این صنعت در کشورمان، روزها و ایام سرنوشت سازی بوده اند که نقش تعیین کننده ای در شکل گیری و انسجام شبکه حمل و نقل کشور داشته اند.
۲۶ آذر سال ۱۳۶۲ یادآور چنین ایامی است که در آن حضرت امام خمینی (ره)، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، فرمانی در زمینه اعزام کامیونها به بنادر جنوبی برای تخلیه کالاهای وارداتی و مایحتاج مردم صارد کردند. در پی این فرمان کامیون داران سراسر کشور، آمادگی خود را برای تخلیه بنادر و حمل و نقل مواد ضروری مورد نیاز مردم اعلام کردند. ۱۴ سال پس از صدور فرمان امام راحل (ره) ، در سال ۱۳۷۶ به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و برای آگاه سازی هرچه بیشتر جامعه با نقش و جایگاه بخش حمل و نقل، روز ۲۶ آذر ماه از سوی شورای فرهنگ عمومی، به عنوان روز حمل و نقل شناخته شد. روز حمل و نقل، روز قدردانی از خدمات ارزشمند رانندگان و سایر دست اندرکاران و شاغلان بخش حمل و نقل کشور و فرصتی مناسب برای بازنگری نیازها و مشکلات این بخش است.
●بررسی عملكرد یك ساله وزارت راه و ترابری
با گذشت یك سال از آغاز به كار دولت نهم،وزیر راه و ترابری از جمله وزرای اقتصادی كابینه دولت است كه برخلاف سایر وزارتخانه ها نشستی با رسانه های جمعی برای تشریح عملكرد یك سال گذشته خود برگزار نكرد. محمد رحمتی تنها وزیر باقی مانده از كابینه دولت هشتم در دولت نهم است و شاید آشنایی با شیوه عملكرد وی علتی برای این موضوع باشد.با این روند بررسی عملكرد یك سال گذشته وزیر راه و ترابری بیانگر میزان توفیق این وزارتخانه در تحقق اهداف بودجه سالانه، برنامه چهارم و سند چشم انداز است.
در بخش حمل و نقل جاده ای و جابجایی كالا عملكرد یك سال گذشته دولت جابجایی ۸/۴۰۶ میلیون تن كالا بوده است كه نسبت به رقم ۹/۳۸۸میلیون تنی سال ۸۳ نشانگر رشدی ۶/۴ درصدی داشته است. همچنین میزان جابجایی مسافر در این مدت افزایش ۸/۴ درصدی و رشد ترانزیت كالا ۲/۱۵ درصد افزایش یافته است. با توجه به اهمیت نوسازی ناوگان حمل و نقل جاده ای در افزایش بهره وری و جلوگیری از سوانح جاده ای گر چه در آمار عملكرد دولت در یك سال گذشته متوسط عمر ناوگان باری ۱۹ سال و با كاهشی ۵/۹ درصدی، متوسط عمر ناوگان مسافری اتوبوس ۱۱سال و كاهش ۳/۸درصدی و ناوگان مسافری مینی بوس ۲۲ سال و افزایشی ۹درصدی عنوان شده است، اما به نظر می رسد برنامه های یك سال گذشته وزارت راه و ترابری با توجه به روند گذشته آن و موضوع كمبود اعتبارات پیشرفت چندانی نداشته و با این روند تحقق نوسازی ناوگان بار و مسافر تا پایان عملكرد دولت نهم و دستیابی به اهداف پیش بینی شده محقق نخواهد شد.
●ساخت و توسعه راه ها
طی یك سال گذشته عملكرد وزارت راه و ترابری، هیچ آزادراهی به بهره برداری نرسیده و بسیاری از پروژه های توسعه راه های حمل و نقل زمینی كشور با مشكلات اجرایی و تخصیص اعتبار روبه رو است در حالی كه دولت در بودجه سال جاری ۵ هزار و ۶۶۵ میلیارد و ۶۸۴ میلیون ریال اعتبار به منظور احداث و تكمیل ۴۷پروژه راه، بزرگراه و آزادراه و اجرای این پروژه ها به صورت مشاركتی و دولتی را به وزارت راه و ترابری تخصیص داده است. بررسی عملكرد یك سال گذشته این وزارتخانه نشانگر رشد حداقلی در توسعه شریان های حیاتی كشور است. در این مدت طول بزرگراه های كشور با رشد ۴/۱۱ درصدی به ۴هزار و ۹۷۱ كیلومتر، راه های اصلی با رشد ۶/۲ درصدی به ۲۵ هزار و ۱۹۰ كیلومتر و راه های فرعی نیز با رشد ۲/۲درصدی به ۴۰ هزار و ۳۱۸ كیلومتر رسیده است. همچنین طول آزادراه های كشور در حال حاضر ۱۲۴۰كیلومتر است كه نسبت به سال ۸۳ تغییری نكرده است. این در حالی است كه اجرای آزادراه های اهواز – بندر امام، سرچم – تبریز، خرم آباد – پل زال، كنار گذر شمالی مشهد، ساوه – همدان، تهران – شمال، تهران- پردیس، قزوین- رشت و كنارگذرهای غربی و شرقی اصفهان به كندی پیش می رود. از سوی دیگر به نظر می رسد سنت ۹ سال گذشته در مورد پیشرفت حداقل عملیات اجرایی آزادراه تهران– شمال طی سال گذشته نیز ادامه یافت. گرچه در این پروژه نیز كمبود اعتبارات به عنوان معضل اصلی مطرح می شود و در حالی كه اعتبارات درخواستی وزارت راه برای این پروژه ۶۰ میلیارد تومان بود این رقم در بودجه ۸۵ به ۵/۱۲ میلیارد تومان كاهش یافته، اما به نظر می رسد با وجود تهدید چینی ها برای اجرای این پروژه و رفع مشكلات گشایش اعتبار هنوز نمی توان زمان مشخصی را برای اتمام عملیات اجرایی فاز اول این پروژه پیش بینی كرد.
●رفع نقاط حادثه خیز
سالانه ۲۷ هزار كشته در حمل و نقل جاده ای و كسب مقام اول دنیا در این زمینه، موضوعی است كه می تواند در هر كشوری انگیزه كافی برای رفع نقاط حادثه خیز فراهم نماید. این موضوع از وعده های وزیر راه در كسب رأی اعتماد مجلس بود، اما عملكرد یك سال گذشته وزارت راه و ترابری در این زمینه نشان دهنده عدم توجه كافی به اهمیت اصلاح این نقاط است. گرچه در این زمینه نیز معاون ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل كشور كمبود اعتبارات برای اصلاح این نقاط را مشكل اصلی می داند، اما مخبر كمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینكه وزارت راه و ترابری متاسفانه هنوز نتوانسته نقاط حادثه خیز را رفع یا به حداقل برساند، می گوید: معیار تشخیص نقاط حادثه خیز در دنیا وقوع سالانه سه تصادف در هر نقطه است. این در حالی است كه در كشورمان وقوع ۱۰ تصادف در هر نقطه مبنای كار قرار گرفته است.
این در حالی است كه چندی پیش وزیر راه و ترابری اعلام كرده است با توجه به كاهش بودجه ۵۸۰ میلیارد تومانی رفع نقاط حادثه خیز به یك میلیارد تومان در بودجه سال جاری، برای رفع و اصلاح این نقاط باید با تشكیل كمیسیون امنیت در استان ها برای استفاده بهینه از این اعتبارات و فرهنگ سازی اقدام كرد.
●حمل و نقل ریلی
با توجه به جایگاه ایران در كریدور شمال – جنوب و ایمنی و مقرون به صرفه بودن حمل و نقل ریلی نسبت به سایر انواع حمل و نقل بار و مسافر، توسعه شریان های حمل و نقل ریلی ضروری می نماید. این در حالی است كه اكنون سهم بخش ریلی در حمل و نقل كالا و مسافر ۱۵درصد، حمل و نقل جاده ای ۷۰ درصد، حمل و نقل هوایی ۱۰ درصد و حمل و نقل دریایی ۵ درصد است. در حال حاضر سهم حمل و نقل ریلی در جابجایی بار و مسافر داخلی با جابجایی ۸/۲۹ میلیون تن بار و ۲/۲۱میلیون نفر مسافر نشانگر رشد ۴/۶ و ۵/۲۲ درصدی نسبت به سال ۸۳ است، اما به نظر می رسد سرمایه گذاری و برنامه ریزی های انجام شده برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون حمل مسافر و بار از طریق حمل و نقل ریلی چندان مطلوب نبوده است، به نحوی كه طی یك سال گذشته هیچ پروژه ریلی به بهره برداری نرسیده است و پروژه های در دست اجرا نیز به طور متوسط و در خوشبینانه ترین حالت ۲۰درصد رشد داشته است. شاید بتوان گفت پس از پروژه راه آهن بافق – مشهد در سال گذشته، توفیق چندانی در زمینه توسعه حمل و نقل ریلی حاصل نشده و پروژه هایی مانند قطار سریع السیر تهران – اصفهان متوقف باقی مانده است.● رشد منفی ترانزیت در حمل و نقل ریلی
عملكرد وزارت راه وترابری طی سال گذشته حتی در مقایسه با آمار سال ۸۳ نیز نشانگر رشد منفی ترانزیت كالا است، به نحوی كه میزان جابجایی كالای ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی از تیرماه ۸۴ تا تیرماه سال جاری ۴/۱میلیون تن بوده كه نسبت به رقم ۵/۱میلیون تنی سال ۸۳ كاهش ۷/۶درصدی داشته است. همچنین در زمینه میزان بازسازی و بهسازی خطوط موجود نیز آمارها نشانگر كاهش ۹/۳۷درصدی و ۳/۲۸درصدی نسبت به سال ۸۳ بوده، گرچه میزان خط جدید در یك سال گذشته به ۲۱۹كیلومتر رسیده و نسبت به رقم ۲۱۱كیلومتری سال ۸۳ به میزان ۸/۳درصد افزایش یافته است.
این در حالی است كه كشورمان با دارا بودن ۸۳۰۰ كیلومتر شبكه راه آهن، پتانسیل بالایی برای گسترش حمل و نقل ریلی و در نتیجه كاهش هزینه حمل و نقل كالا و مسافر، كاهش مصرف سوخت، كاهش آلودگی هوا و افزایش ضریب ایمنی در حمل و نقل تا ۱۷درصد را دارد، اما متأسفانه اقدامات انجام شده در این زمینه چندان كارآمد نبوده و بهره برداری از ۲۵۰۰ كیلومتر از ۳۳۰۰ كیلومتر راه آهن در دست ساخت تا پایان برنامه چهارم نیز به گفته مجری طرح های توسعه راه آهن منوط به اجازه دولت برای برداشت سالیانه یك میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی است. وی تأمین ۳میلیارد دلار اعتبار از حساب ذخیره ارزی را لازمه اجرای طرح های نیمه تمام ریلی تا پایان برنامه چهارم دانسته و عنوان كرده است در صورت عدم تحقق این اعتبار در طول برنامه چهارم ، كمتر از۵۰درصد برنامه سوم یعنی حدود هزار كیلومتر طرح نیمه تمام ریلی به بهره برداری می رسد.
● حمل و نقل هوایی
طی سال های گذشته و با اعمال تحریم ها علیه صنعت هوایی كشورمان این صنعت نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در منطقه دست پیدا كند. اكنون ۱۲۰فروند هواپیما در ناوگان هوایی كشور مشغول فعالیت هستند و طی یك سال گذشته افزایش ۲۴ فروند هواپیما به ناوگان هوایی را شاهد بوده ایم. میزان جابجایی مسافر در پروازهای داخلی طی یك سال گذشته به ۶/۱۰میلیون نفر افزایش یافته كه نسبت به رقم ۴/۹میلیون نفری سال ۸۳ افزایش ۸/۱۸درصدی را نشان می دهد. همچنین این رقم در پروازهای بین المللی با رقم ۱/۵میلیون نفری رشد ۳/۶ درصدی، در زمینه پروازهای ترانزیتی كشور رشد ۱۳درصدی و در زمینه حمل بار در پروازهای خارجی نیز افزایش ۳/۱۶درصدی نسبت به سال ۸۳ را شاهد بوده است.
● طرحی مسكوت
با وجود رشد نسبی حمل و نقل هوایی در سال گذشته به نظر می رسد در زمینه نوسازی ناوگان هوایی كشور به دلیل ادامه روند تحریم ها و فقدان طرح جامع با مشكل مواجه هستیم. به دلیل نبود این طرح حل مشكلات و اختلاف نظرهای موجود در زمینه اجاره و خرید هواپیما، قیمت بلیت و... با مشكل مواجه است. این در حالی است كه در سال ۸۰ به دنبال سوانح پی در پی هوایی، مجلس شورای اسلامی وزارت راه و ترابری را مأمور تهیه طرح جامع ایمنی هوایی نمود كه تهیه این طرح و انجام صحیح آن بااستفاده از متخصصین و دست اندركاران قادر به رفع بسیاری از مشكلات كنونی خواهد بود. این در حالی است كه چندی پیش وزیر راه و ترابری اعلام كرده است طرح جامع حمل و نقل سال آینده منتشر خواهد شد. اما با وجود الزام وزارت راه برای تدوین طرح جامع حمل و نقل و ضرورت تأ مین ایمنی در حمل و نقل هوایی و زمینی، گرچه طرح ایمنی هوایی در زمان وزارت احمد خرم از سوی سازمان هواپیمایی كشور با استفاده از متخصصین ذی ربط تدوین و به این وزارتخانه ارائه شد اما این طرح از سال ۸۰ تاكنون مسكوت مانده است.
● شركت های زیانده
با وجود زیانده بودن شركت های حمل و نقل هوایی و تأكید بر واگذاری این شركت ها به بخش خصوصی طی سال گذشته سهم بخش غیردولتی در پروازهای داخلی معادل ۳۶درصد این پروازها بوده كه نسبت به سال ۸۳ افزایش ناچیز ۸/۰درصدی را شاهد بوده است، این در حالی است كه سهم بخش غیردولتی در پروازهای بین المللی در یك سال گذشته ۴۸درصد بوده كه نسبت به رقم ۹/۶۲درصدی سال ۸۳ كاهش ۹/۱۴درصدی را نشان می دهد.بررسی سود و زیان ۷ شركت زیر مجموعه وزارت راه و ترابری نشان هنده زیان ده بودن اكثر این شركت ها است، به نحوی كه در سال گذشته زیان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران بیش از ۳۰ میلیارد تومان و زیان راه آهن ۸۰ میلیارد تومان بوده است.شركت قطارهای مسافری رجاء نیز در سال ۸۴ با وجود دریافت ۲۳ میلیارد تومان كمك زیان از دولت، با بیش از ۳۰ میلیارد تومان زیان مواجه بوده است. تثبیت قیمت بلیت از عوامل زیاندهی شركت هما و رجاء عنوان شده است.همچنین زیان شركت فرودگاه های كشور بیش از ۸۰ میلیارد تومان بوده و درآمد هزینه شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل در سال گذشته ۱۵ تا ۲۰ میلیارد تومان برآورد شده است.این در حالی است كه سازمان بنادر و كشتیرانی با ۱۰۰ میلیارد تومان سودآوری و شركت آزمایشگاه فنی و مكانیك خاك در سال گذشته ۷ میلیارد تومان سوددهی داشته اند.
●فرودگاه امام خمینی(ره)
احداث و بهره برداری از فرودگاه امام خمینی(ره) با توجه به اهداف پیش بینی شده برای این فرودگاه و تبدیل شدن آن به مركز حمل و نقل هوایی منطقه مورد توجه قرار گرفته است، اما با وجود این اهمیت طی یك سال گذشته اقدام مؤثری در زمینه اتمام پروژه های نیمه تمام فاز نخست این فرودگاه و زمینه سازی برای انتقال پروازهای خارجی و شبانه فرودگاه مهر آباد به این فرودگاه صورت نگرفته است.این در حالی است كه مدیرعامل شركت فرودگاه های كشور انتقال پروازها و تكمیل فرودگاه را نیازمند تخصیص ۲۲۰ میلیارد تومان اعتبار دانسته و معتقد است با بهره برداری و تكمیل فاز نخست این فرودگاه سالانه ۴/۵میلیون مسافر جابجا خواهند شد.
● حمل و نقل دریایی
شاید بتوان گفت بخش حمل و نقل دریایی تنها زیرمجموعه ای از وزارت راه و ترابری است كه برای اجرای طرح های توسعه با مشكل تأمین اعتبارات مواجه نیست و در سال جاری نیز مقرر شده تا سازمان بنادر هیچ وجوهی را به خزانه دولت واریز نكند وبر این اساس به منظور ساخت بنادر نیز بودجه ای برای شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل وزارت راه وترابری منظور شده است. گرچه سازمان بنادر برخلاف وظایفی كه برای آن تدوین شده رأساً نسبت به عملیات ساخت و توسعه در برخی بنادر كشور اقدام نموده و انتقاداتی را موجب شد.

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم