سپتامبر سیاه در اقتصاد آمریکا

بحرانهای اقتصادی هر از چند گاهی به واسطه اتخاذ سیاست‌های نادرست پولی و مالی از سوی مدیران و گردانندگان اقتصاد ترس و وحشتی فراگیر را بر سهامداران، سرمایه‌گذاران و عامه مردم تحمیل می‌کنند. با توجه به پیوند عمیق بازارهای مالی جهان با تکیه بر اقتصاد لیبرالیستی،هر نوع شوک یا افت و خیز در یک بازار به سرعت بر دیگر بازارهای جهان نیز تاثیر می‌گذارد. جمعه سیاه در ۲۴ سپتامبر ۱۸۶۹ اولین نمونه آن است، که در آن هنگام دو سرمایه گذار با انحصار بازار طلا و احتکار آن باعث افزایش ۳۰ درصدی قیمت طلا و افت ارزش بازار سهام شدند.
پس از آن نیز “بحران کبیر” که از آن به عنوان بزرگترین رکود اقتصادی جهان نام برده می‌شود، روی داد. بحران با سقوط بازار سهام در اکتبر ۱۹۲۹ آغاز شد وپس از سه سال یعنی در سال ۱۹۳۲ شاخص‌ها تنها ۲۰‌درصد ارزش سال ۱۹۲۹ را حفظ کرده بودند. در طول این مدت۱۱۰۰۰ بانک در آمریکا ورشکست شد و تولید تا ۵۴ درصد سطح خود سقوط کرد. بحران کنونی نیزکه از دل بحران مسکن برخاست با ورشکستگی بانک لمن برادرز در ۱۴ سپتامبر به اوج خود رسید و شاخص‌ها را در بازار‌های سهام دنیا به پایین کشید.
● آغاز بحران
شاید نتوان تاریخ دقیقی برای شروع بحران کنونی در بازار‌های پول و سرمایه آمریکا و دنیا بیان کرد که وضعیت نابسامان فعلی اقتصاد ریشه در دلایل مختلف و از ماه‌ها قبل دارد.
ولی آن چه مشخص به نظر می‌رسد رکود و بحران در بازار مسکن بود که باعث آشکار شدن روز به روز ضعف‌های عملکرد مدیران بازار سرمایه شد.
عملکرد بد بانک‌های سرمایه‌گذار و موسسات مالی و اعتباری وال‌استریت هنگامی‌آشکار شد که چندماه بعد از گفته مارتین ولف، بازار مسکن به رکود کامل فرورفت و قیمت آن افت کرد. سرمایه‌های به کار گرفته شده در این بازار راکد شده و به بانک‌ها برنگشتند،که این خالی شدن صندوق بانک‌ها و موسسات مالی را در پی داشت.
● تشدید بحران
هنری پالسن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، در اواسط جولای در حالی روی پله‌های کاخ سفید ایستاده بود و با خبرنگاران صحبت می‌کرد که نگرانی از شدت یافتن بحران در کلام و رفتارش آشکار بود. پس از دخالت فدرال رزرو برای نجات بیراسترنز، پالسن از دومین دخالت دولت جمهوری‌خواه در بازار خبر داد. با توجه به وخامت اوضاع مسکن دو شرکت بزرگ وام دهنده در وال‌استریت به ورشکستگی نزدیک می‌شدند. شرکت Fannie Mac در پایان ماه ژوئن دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و شرکت Freddie Mac بیش از ۸۰۰ میلیون دلار زیان دیده بودند. پالسن امیدوارانه طرحی ۱۰۰ میلیارد دلاری را با خود به سنا می‌برد تا پس از تصویب، سهام این دو شرکت را بخرد و پس از بازگشت به شرایط عادی دوباره آن‌ها را واگذار کند.
● اوج بحران
بحران مالی در وال‌استریت به نقطه اوج خود رسید. دو بانک بزرگ معتبر مریل لینچ و لمن برادرز به کار خود در وال‌استریت خاتمه دادند.بانک مریل لینچ که در آستانه ورشکستگی قرار گرفته بود در آخرین روزها توانست سهام خود را به قیمت ۵۰ میلیارد دلاربه بانک آمریکا بفروشد و زیر چتر حمایتی این بانک قرار بگیرد. بانک لمن برادرز که چهارمین بانک بزرگ ایالات متحده به شمار می‌رفت پس از آن که در طول ۳ ماهه سوم سال متحمل ۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار زیان شد و در فروش سهام خود نیز توفیقی نیافت، سرانجام اعلام ورشکستگی کرد.
ورشکستگی لمن برادرزکه ۱۵۸ سال در بازار پول و سرمایه فعال بود، شوک بزرگی در وال‌استریت ایجاد کرد که دامنه‌های آن بازار‌های اروپا و آسیای شرقی را نیز در برگرفت. نزدیک به پنج هزار نفر در لندن کار خود را از دست دادند و تمامی‌شاخص‌های مهم بازار‌های دنیا شدیدترین افت طی سالهای اخیر را متحمل شدند. در روز ۱۴ سپتامبر پس از اعلام ورشکستگی بانک لمن برادرز شاخص داو جونز نیویورک به یک باره ۵۰۴ واحد سقوط کرد. بانک‌های اروپایی و آسیایی که مراودات مالی زیادی با این بانک داشتند نیز صدمه زیادی دیدند و ارزش سهام‌شان در بازار به شدت پایین آمد.
● نقشه نجات دولت
دولت جمهوری‌خواه جرج بوش برای مقابله با بحران به وجود آمده در بازار به سرعت وارد عمل شد. هنری پالسن، این بار با پیش‌نویس یک طرح ۷۰۰ میلیارد دلاری که در سه‌ونیم صفحه آماده شده بود به دیدار نمایندگان و سناتور‌های مجلس رفت. در این طرح سه و نیم صفحه‌ای به دولت اجازه داده شده بود تا با هزینه‌ای معادل ۷۰۰ میلیارد دلار اوراق رهن و قرضه‌ای را که موجب زیان دهی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری شده بودند، بخرد تا با تزریق این میزان نقدینگی به بازار از ورشکستگی تعداد بیشتر بانک‌ها و موسسات جلوگیری شود. اما مجلس نمایندگان آمریکا که بایستی قبل از مجلس سنا به طرح دولت رای مثبت می‌داد با آن مخالفت کرد.

منبع : شهروند امروز