گلیم نقش برجسته؛ هنری نوپا با کاستی‌های دیرینه

یکی از مهمترین صنایع دستی اصیل و رایج در بین مردم استان ایلام که در سالیان اخیر ابداع شده «گلیم نقش برجسته» است که کاستی های دیرینه توسعه صنایع دستی در کشور، گریبان این هنر اصیل و نوپای ایلامی را نیز گرفته است.
صنایع دستی از شاهکارهای هنری بشر است که در رشد و پیشرفت دانش، فرهنگ، اقتصاد و توسعه جوامع نقش موثری داشته و می تواند به عنوان مهمترین عامل ایجاد ارتباط بین ملل و استوار کردن مبانی ارتباط فرهنگی در سطح جهان محسوب شود.
ایران و در این بین استان ایلام به لحاظ داشتن صنایع دستی غنی و نیز تنوع آنها در تلاش است تا از این طریق به توسعه پایدار دست یابد ولی واضح است دستیابی به این هدف مستلزم شناخت صنایع دستی و عوامل موثر در ایجاد و تنوع آنها و نیز آثار اجتماعی آن است.
● تاریخچه و جایگاه صنایع دستی در استان ایلام
استان ایلام همچون ستاره ای تابناک بر آسمان تاریخ و فرهنگ ایران می درخشد و هنرمندان زاییده این دیار، دستانشان آفریننده زیبایی هایی است که به حق«گلیم نقش برجسته» گل سرسبد این زیبایی هاست.
زندگی عشیره ای، سنتی و پرورش دام برای تامین معیشت زندگی، باعث شده مردم منطقه استان ایلام از دیرباز با پشم و نخ همزیستی نزدیک داشته باشند و به همین دلیل صنایع دستی مرتبط با این محصولات به خصوص قالی و گلیم در استان رونق داشته و دارد.
عشایر استان ایلام به دلیل کوچ نشین بودن و حرکتهای مداوم اغلب از دارهای قالی افقی که به راحتی جمع شده و در مناطق اسکان ایل قابل استقرار است، استفاده می کنند. از نظر مصرف نیز قسمت عمده ای از قالی و گلیم تولید شده، توسط زنان بافته و جنبه خود مصرفی داشته است.
در حین بافت گلیم ساده در بین عشایر استان ایلام، خانم بافنده ای به نام «سحر چلانگر» ساکن روستای زنجیره از توابع شهرستان شیروان چرداول در قسمتی از گلیم بافی خود موفق به اجرای نقشی با استفاده از گره قالی شد که پس از ارسال این گلیم به سازمان صنایع دستی کشور، مورد استقبال قرار گرفت و از آنجایی که این نوع گلیم مشابه قالی های نقش برجسته ای بود که در کشور چین بافته می شد مورد توجه جهانی نیز قرار گرفت. تصاویری از گلیم های بافته شده در کشور چین به عنوان الگو، جهت ترویج این نوع گلیم از سوی سازمان صنایع دستی در سال ۱۳۶۶ به استان ایلام ارسال شد تا زمینه رشد«گلیم نقش برجسته» در این منطقه فراهم شود. گلیم نقش برجسته از نظر اصالت و تولید، مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی و بومی مردم استان ایلام محسوب می شود که با توجه به ناچیز بودن سابقه آن، بروز خلاقیت از سوی بافندگان چیره دست ایلامی در امر بافت گلیم نقش برجسته، پیشرفت زیادی در زمینه تولید محصولات آن حاصل کرده است. در این نوع گلیم، زمینه بافت گلیم ساده (صوفی بافی) و نقوش آن گره کامل (گره ترکی) قالی است که بعد از بافت، نقوش آن برجسته تر از زمینه است. ● مهمترین عوامل اهمیت و جذابیت گلیم نقش برجسته در استان ایلام نسبت به سایرهنرهای صنایع دستی:
- جدید و امروزی بودن گلیم نقش برجسته و زیبایی تلفیق هنر گلیم بافی با فرش بافی
- استفاده از رنگها و نقوش زیبای ایرانی در ساخت گلیم نقش برجسته
- ارزان بودن این نوع گلیم نسبت به گلیم های دیگر و جاجیم
- سبک بودن و استفاده های متعدد از این نوع گلیم
این عوامل باعث شده است که این هنر اصیل نه تنها به جایگاه اصلی خود در این استان برسد بلکه به عنوان یکی از عوامل رشد اقتصادی استان محسوب شود.
ولی آنچه امروز در زمینه بافت گلیم نقش برجسته در استان ایلام دیده می شود بازهم کاستی ها و نواقصی است که در سایر صنایع نیز مشهود است. نبود نیروی متخصص کافی در رشته صنایع دستی، نبود امکانات و محل مناسب جهت استقرار کارگاه های صنایع دستی در استان ایلام، فقدان مکان مناسب جهت عرضه و فروش این محصول، بالارفتن قیمت بعضی از مواد اولیه از جمله پشم، عدم تبلیغات کافی و در جهت شناساندن هر چه بیشتر این صنعت در استان ایلام، عدم حمایت مالی از تولیدکنندگان، عدم آموزش و عدم سرمایه اولیه تولیدکنندگان دست در دست هم داده اند تا این صنعت نیز به رغم نوپا بودن در معرض فراموشی قرار گیرد.
یکی از مهمترین مشکلاتی که در زمینه صنایع دستی به خصوص در گلیم نقش برجسته در استان ایلام دیده می شود پدیده فرار مغزها و سرمایه ها به خارج از این استان است که به نظر می رسد وضع مناسب کار در مراکز علمی استانهای دیگر، بهبود وضعیت اقتصادی، شغلی، محل کار و. . . باعث شده است که روز به روز این پدیده در استان ایلام افزایش یابد.

منبع : روزنامه جوان