داروسازان و ظرفیت‌های فراموش شده

نقش داروساز در نظام سلامت چیست؟ جایگاه داروساز در سیستم مراقبت‌های بهداشتی کجاست؟ میزان تاثیر‌گذاری داروساز در ارتقای سطح خدمات بهداشتی درمانی چقدر است؟ آیا اصولا ضرورتی دارد که داروسازان نیز در تیم خدمات سلامتی مسوولیت‌های حرفه‌ای تخصصی خود را عهده‌دار شوند؟...
برای پاسخ به این پرسش‌ها، ابتدا باید انسان و سلامت وی را ارزش گذاری نمود؛ چرا که اصولا ارج و ارزش همه اعضای تیم سلامت ریشه در قداست انسان و کرامت وی دارد ومگر نه این است که دانش و حرفه پزشکی همه قداست و ارجمندی خود را از ارتباط با مهم‌ترین و عزیزترین وجه وجودی اشرف مخلوقات عالم یعنی «سلامتی انسان» کسب نموده است؟
اهمیت و ارج جایگاه داروسازان در نظام سلامت را نیز باید درست از همین منظر نگریست. پس به‌طور طبیعی باید انتظار داشت که اهمیت نقش حرفه‌ای داروسازان در جوامع مختلف، نسبت مستقیمی‌ با اهمیت سلامت انسان در این جوامع داشته باشد. به وضوح می‌توان یافت در جوامعی که مقوله سلامت از اولویت و اهمیت بالایی برخوردار بوده و انسان سالم به عنوان محور اساسی توسعه جامعه شناخته می‌شود، داروسازان از بسترها و عرصه‌های گسترده‌تری برای خدمت‌رسانی حرفه‌ای برخوردار بوده و در نتیجه این جوامع از خدمات پزشکی مطلوب‌تر، ایمن‌تر و مؤثرتری برخوردار می‌شوند.
به‌علاوه در چنین جوامعی همه دست اندرکاران نظام سلامت از مدیران و سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان گرفته تا پزشکان و داروسازان و پرستاران، در مقابل عملکرد خود پاسخگو بوده و شهروندان نیز از حقوق مدنی خود آگاه بوده و از کنار خطاها یا تقصیرهای قابل پیشگیری پزشکی به راحتی نمی‌گذرند. بدیهی است که در چنین شرایطی همه دست اندرکاران درمان بیماران و به‌ویژه پزشکان خود را ملزم به ارتقای سطح کیفی خدمات خود دیده و در این راستا از همکاری تیمی‌ استقبال نموده و مشاوره‌های علمی ‌یا نقدهای حرفه‌ای داروسازان را به جان می‌خرند.
فقط به عنوان نمونه اشاره می‌شود که حدود بیست سال پیش آمریکایی‌ها بیمارستان فوق مدرنی را در شهر ریاض عربستان سعودی تاسیس کردند. نکته جالب اینکه در این بیمارستان سیصد و هشتاد تختی بیش از شصت داروساز مشغول به کار می‌باشند.حالا می‌توان دریافت که چرا medicare که یکی از بزرگ‌ترین موسسات بیمه درمانی در کشور آمریکا می‌باشد به داروسازان طرف قرارداد خود به ازای هر مشاوره‌ای که بیمار ارایه می‌کنند مبلغ یکصد دلار پرداخت می‌نماید و نیز بیهوده نیست که در کشور آمریکا داروساز دارای گران‌ترین شغل است و در انگلستان پس از حقوقدانان، داروسازان دومین شغل و حرفه گران را از آن خود کرده اند.
اما متقابلا در جوامعی که به سلامتی انسان‌ها بهای لازم داده نمی‌شود یا خدمات تیمی‌جای خود را به حاکمیت پزشک سالاری می‌سپارد یا اعضای تیم سلامت، نگرانی چندانی از اشتباهات یا خطاها یا سوءمدیریت درمانی خود ندارند داروسازان نیز بستر مناسبی برای ارایه خدمات حرفه ای خود پیدا نمی‌کنند و ناگزیر به حاشیه نظام سلامت رانده می‌شوند. چنین وضعیتی به نوبه خود پیامدهای زیانبار اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی فراوانی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
وقتی یک داروساز که دوره آموزش شش ساله بسیار دشوار و پر هزینه دانشکده داروسازی را پشت سر گذاشته و مجموعه وسیع و روزآمدی از علوم و فنون نظری و عملی دارویی را فرا می‌گیرد و در کسوت دکتر داروساز با دنیایی از عشق و نشاط به عرصه کار حرفه‌ای روی می آورد تا نقش مورد انتظار خود را در حفظ و ارتقای سلامت مردم ایفا نماید اما بستر مناسبی برای این خدمت رسانی نمی‌یابد و خود را در میدان عمل بی پشتوانه می‌بیند به تدریج شخصیت حرفه‌ای فعال وی جای خود را به یک شخصیت منفعل و دلسردی می‌دهد که برای صرف عمر شش ساله خود به دنبال توجیه می‌گردد.
● بسترهای نامناسب
نبود بستر‌های اجتماعی و فرهنگی مناسب برای بهره‌وری داروسازان از آموخته‌ها و تجربیات خود در عرصه عملی خدمت رسانی، به تدریج بازخورد منفی خود را بر نظام آموزش و انگیزه یادگیری دانشجویان داروسازی به جای می‌گذارد، چرا که دانشجویان در می یابند باید علومی را یاد بگیرند که در آینده جایی برای به کارگیری آنها نخواهند یافت!
تضعیف جنبه‌های علم‌مداری و خدمت‌سالاری در طبیعی‌ترین و اصلی‌ترین عرصه عرضه خدمات دارویی، یعنی داروخانه، به‌خودی خود به پر رنگ تر شدن جنبه‌های سود محوری این مراکز منجر شده و این وضعیت نیز به نوبه خود داروخانه را در معرض یورش سوداگرانی قرار می‌دهد که دارو را بیشتر از کالایی سود آور نمی‌شناسند و چنین می شود که داروخانه در معرض بورس بازی و اجاره و خرید و فروش و واگذاری و غیره می شود.
واقعیت این است که در بیشتر جوامع کنونی، داروسازان در دسترس‌ترین عضو تیم سلامت برای مردم هستند، به طوری که هر شهروند می‌تواند در هر ساعتی از شبانه روز به راحتی با یک داروساز ارتباط تلفنی یا حتی حضوری پیدا کرده و غالبا به‌طور رایگان از مشاوره و راهنمایی‌های علمی‌وی بهره مند شود. همین مساله به داروسازان پتانسیل عظیمی‌از فرهنگ سازی و هدایتگری می‌دهد. به طور مثال بسیاری از مردم هنگامی‌که دچار اختلالی در سلامت خود می‌شوند ابتدا به داروخانه مراجعه می‌کنند. برخی از این افراد قصد خوددرمانی دارند و برخی دیگر آمده‌اند تا از داروساز داروخانه چاره جویی کنند. اینجا را باید به حق یکی از گلوگاه‌های اصلی نظام سلامت شمرد، چه آنکه داروساز می‌تواند و باید که با بررسی دقیق شرایط بیمار وی را به پزشک مناسب ارجاع داده یا او را در زمینه خود درمانی راهنمایی نماید.کافی است یاد آوری شود که بیماری‌های خطرناکی نظیر سرطان معده یا آدنوکارسینوم کولون ممکن است در مراحل اولیه نشانه‌هایی به ظاهر خفیف و کم اهمیت داشته باشند که بیمار را به خود درمانی فرا‌ می‌خواند، اما این داروساز است که می‌تواند به موقع چنین بیماری را به پزشک ارجاع داده و جان بیمار را نجات دهد.
سازمان جهانی بهداشت می‌گوید: «ارایه خدمات پزشکی مؤثر وابسته به وجود داروی مؤثر می‌باشد.هرگونه نقص در سیستم توزیع دارویی می‌تواند به اختلال در تهیه امکانات اولیه تامین سلامتی افراد گردد. این نواقص تنها هنگامی‌رفع می‌گردد که داروساز به عنوان یک عضو حیاتی تیم سلامت پذیرفته شده و نقش اساسی حرفه‌ای خود را به عهده گیرد.»
● یک واقعیت تلخ
اما واقعیت تلخی که اکنون در نظام سلامت کشور ما و مدیریت آن به چشم می‌خورد، فقدان یک فهم صحیح و تصور روشن از پتانسیل‌های بالقوه عظیمی‌است که در مجموعه داروسازان کشورمان وجود دارد. فعلیت بخشیدن به این پتانسیل‌ها می‌تواند اصلاحات زیربنایی بسیار مهمی‌را در فرهنگ سلامت جامعه، اقتصاد سلامت جامعه، هنجار سازی مصرف دارو و ارتقای کیفی و کمی‌سطح مراقبت‌های بهداشتی و خدمات درمانی کشور ایجاد نماید.
اگر امروز فرصت بهره ور از خدمات حرفه‌ای داروسازان را از دست بدهیم مجبور خواهیم بود که همچون گذشته بیشتر هزینه کنیم و کمتر درو کنیم و این کاری است که شایسته فرزانگان نیست. باید مطمئن بود که اگر امروز داروسازان ما بستر مناسب مشارکت مستقیم فعال در چرخه درمان را پیدا کنند همان کارنامه موفقی را ارایه خواهند کرد که در عرصه صنعت و آموزش ارایه کرده‌اند. پس تا دیر نشده باید دست به کار شد.

دکتر سیدحمید خویی - رییس انجمن علمی داروسازان ایران

منبع : هفته نامه سپید