دانستنی‌های یکبار مصرف

این روزها استفاده از انواع ظروف یکبار مصرف چنان متداول شده که به سختی می‌توان دنیای بدون ظروف یکبار مصرف را مجسم کرد. همان‌طور که شیوه زندگی مردم روز به روز تغییر می‌کند و فناوری‌های جدید جایگزین بیشتر کارهای روزمره سنتی می‌شود، دیگر خانم‌های خانه‌دار هم تمایلی برای استفاده از دیگ‌های مسی و سنگی ندارند. قابلمه‌های چدنی شیک، تفلون و پیرکس با انواع و اقسام مارک‌ها جای ظروف‌ لعابی و سفالی را گرفته‌اند و آنچه این روزها حضور پررنگ‌تر و مصرف بیشتری در زندگی ماشینی ما دارد که همه کارهایمان با عجله و شتاب شده ظروف یکبار مصرف کاغذی، پلاستیکی و مقوایی در انواع و اقسام طرح‌ها و رنگ‌ها است...
● یکبار مصرف اینجا، آنجا، همه‌جا
امروزه به دلیل اشتغال خانم‌ها و نداشتن فرصت کافی برای شستن ظروف غذا، بیشتر آنها ترجیح می‌دهند بلافاصله پس از مصرف غذا و نوشیدن مایعات ظروف آن را دور بیندازند و از شر و زحمت شستن نجات پیدا کنند. در خانه، محل کار، همایش‌ها و جلسات علمی و اداری، مجالس عروسی و عزا و افطاری و توزیع نذورات و همه‌جا برای پذیرایی از میهمانان و توزیع در مکان‌های متعدد برای صرف غذا و نوشیدن چای و قهوه، آب و نوشابه از ظروف یکبار مصرف استفاده می‌شود. این ظروف ظاهرا کاملا بهداشتی و مقرون به صرفه است چون نمی‌شکند و برای شستشو نیاز به مصرف وقت و هزینه و نیرو، آب و مایع ظرف‌شویی ندارد اما آیا همین‌قدر هم برای سلامت بدن مفید است؟
● یکبار مصرف‌ها و سرطان
ظروف یکبار مصرف انواع مختلف دارد چون در ساخت آنها ممکن است مواد شیمیایی استفاده شده باشد که پلاستیک را می‌سازند بنابراین بهتر است ترجیحا از ظروف یکبار مصرف کاغذی به جای پلاستیکی استفاده شود. غذاهای داغ مانند سوپ، آش و مانند آن یا نوشیدنی‌هایی مانند چای و قهوه نباید در ظروف یکبار مصرف شفاف ریخته شود. نوشیدن چای داغ در لیوان‌های پلاستیکی با حرارت بالا مضر است.
استفاده نابه‌جا از ظروف پلی‌اتیلن یا پلاستیکی موجب آزاد شدن مواد آلی و ترکیبات شیمیایی موجود در دیواره ظروف و ورود آنها به داخل مواد غذایی می‌شود که مصرف آنها برای سلامت مضر است و ممکن است سبب بروز برخی بدخیمی‌ها در افراد شود. کارشناسان بهداشتی معتقدند در ساخت ظروف یکبار مصرف باید به منظور جلوگیری از شکنندگی آنها از مواد پلاستیکی لایزر استفاده شود که اگر در درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود این مواد حل شده و وارد بدن می‌شوند و به دلیل داشتن ترکیبات خاص موجب بروز سرطان‌های متعدد می‌شوند. کمی در مورد رنگ ظروف یکبار مصرف احتیاط کنید. چون اصولا جنس ظروف یکبار مصرف به گونه‌ای است که توانایی نگهداری رنگ را ندارند و هنگام تماس با چای یا غذای داغ حل می‌شود و یک لایه از آن همراه با غذا یا چای میل می‌شود پس سعی کنید حداقل از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی شفاف یا سفید استفاده کنید.
● کمی در مورد جنس ظروف یکبار مصرف
پلاستیک‌ها به طور کلی پلی‌مرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه‌ای به نام مونومر تهیه می‌شود. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر است. در حالی که پلی‌مرها خنثی هستند و شکلی ندارند اما اشکال این است که به‌طور معمول در فرآیند تهیه پلی‌مرها مقداری از مونومرها باقی می‌ماند.
اگر این فرآیند اصولی و مطابق استانداردهای لازم صورت گرفته باشد مشکلی برای سلامت به وجود نمی‌آید. بنابراین در استفاده از پلاستیک‌ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود. مواد افزودنی شامل پایدارکننده‌ها، نرم‌کننده‌ها و روان‌کننده‌ها و رنگ‌دانه‌ها که به منظور بهبود خواص پلی‌مر به آن اضافه می‌شود ممکن است به همان صورت اولیه یا به فرم شیمیایی تغییر شکل یافته به داخل مواد غذایی نفوذ کند. بدین ترتیب باید حد مجازی برای آنها در نظر گرفت.
در هنگام ساخت این محصولات باید توجه داشت که کدام نوع از موارد کاربردی سمی است و برای سلامت ضرر دارد و همچنین عناصری که امکان نفوذ آنها به داخل مواد غذایی وجود دارد بررسی و محدود شود.
● قابل توجه مصرف‌کنندگان ظروف یکبار مصرف
▪ شما به عنوان مصرف‌کننده ظروف یکبار مصرف توجه کنید که این ظروف را از جای معتبری که از مواد اولیه مرغوب و مطلوب استفاده می‌کند تهیه کنید.
▪ به علامت اختصاری که در کف ظروف حک شده توجه کنید مانند pp یا ps و... این علایم نشان‌دهنده این است که تولیدکننده ظروف به این‌ وسیله سعی در اطلاع‌رسانی به مصرف‌کننده از نظر نوع کاربرد ظروف داشته است و هر یک از این علایم نشانگر نوع مصرف و کاربرد ظروف یکبار مصرف است.
▪ پشت ظروف پلی‌استایرین علامت ps حک می‌شود که این علامت برای ظروف pvc نیز همان علامت pvc است، هر دو نوع ظرف شفاف هستند. ظروف پلی‌استایرین خش‌پذیر نیست و pvc هم اگر به آن نرم‌کننده نزنند خش‌پذیر نیست. همچنین اگر ظروف pvc گرم شود در صورت تماس با فلزات به آنها می‌چسبد. هنگامی که ظرف نوع pvc را در مقابل شعله نگه داریم با شعله زرد می‌سوزد اما به دلیل اینکه دارای کلر هستند به سرعت آتش خاموش می‌شود اما ظروف پلی‌استایرن در هنگام سوختن با شعله دود می‌کند.
▪ ظروف پلی‌استایرن در لیوان آب، کارد، چنگال و قاشق و ظروف غذایی مورد استفاده می‌گیرد. ظروفی که به صورت فوم هستند نوعی پلی‌استایرن هستند.
▪ استفاده از ظروف یکبار مصرف شفاف و کاغذی بهتر از انواع دیگر است.
▪ کیفیت جنس و مرغوبیت آن را در اولویت خرید قرار دهید نه قیمت آن را، زیرا ممکن است بعضی از انواع این ظروف با قیمت ارزان وارد بازار شود اما دارای کیفیت لازم نباشد.
▪ افرادی که قصد اطعام و توزیع نذورات را دارند و از این ظروف استفاده می‌کنند حتما سلامت مصرف‌کنندگان را مدنظر داشته باشند.
▪ غذا نباید با دمای بیش از ۴۰ درجه درون این ظروف قرار گیرد و بیش از دو ساعت هم نباید در این ظروف بماند.
▪ نوشیدن چای داغ در لیوان‌های پلاستیکی اعم از شفاف و مات یا سفید با حرارت بالا مضر است.
● بطری‌های یکبار مصرف
در میان تمام انواع ظروف یکبار مصرف بطری آب آشامیدنی پرمصرف‌ترین انواع این ظروف هستند. بطری‌‌هایی که در ماه‌های گرم سال حتی پس از خالی شدن از آب معدنی به‌طور مرتب از آب شهری پر می‌شوند و درون یخچال و فریز قرار می‌گیرند تا خنک شوند و حتی برای استفاده از آب‌لیمو و آب غوره هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اگر چه جنس این بطری‌ها pvc است و مشکلی برای سلامت ایجاد نمی‌کند اما اگر بیش از شش ماه نگهداری شود آلوده است. بنابراین بهتر است از استفاده مکرر این ظروف خودداری شود.
همچنین نباید از این بطری‌ها برای سرکه، آب غوره و آب لیمو که خاصیت اسیدی دارند استفاده شود. تحقیقات تازه نشان می‌دهد استفاده طولانی از یک بطری یکبار مصرف به عملکرد مغزی آسیب می‌رساند. به‌گفته دانشمندان دوز کم ماده شیمیایی BPA یا بیسفنول‌آکه کاربرد گسترده‌ای در ساخت ظروف پلاستیکی دارد به عملکرد مغز آسیب می‌رساند.
● راه رفتن یکبار مصرف‌ها روی اعصاب
مواد سمی موجود در ظروف یکبار مصرف ابتدا در چربی مواد غذایی حل می‌شود و پس از ورود به بدن هم جذب بافت‌های چربی بدن می‌شوند. تجمع این مواد سمی در بافت‌های چربی بدن در طولانی مدت ممکن است به سلامت آسیب رسانده و موجب ایجاد بیماری شود. اولین اثر مضر ظروف یکبار مصرف و محصولات ساخته شده از پلی‌استایرن تاثیر مواد سمی آنها بر اعصاب است که سیستم مرکزی و ثانویه اعصاب انسان را مورد حمله قرار می‌دهد.
به عقیده کارشناسان نظارت بر مواد غذایی، تجمع مواد پلی‌استایرن محلول در چربی در بافت‌های غنی از چربی مغز و نخاع می‌تواند موجب اختلالات مزمن یا حاد در سیستم عصبی شود. حتی تماس طولانی‌مدت با مقادیر کم این مواد موجب ایجاد اختلالات عصبی مانند خستگی، حالات عصبی، بی‌خوابی و حتی اختلالات خونی مانند کاهش پلاکت‌های خونی و هموگلوبین و اختلالاتی از قبیل ناهنجاری‌های کروموزومی و لنفاوی می‌شود.
● تاثیر یکبار مصرف‌ها روی سیستم گوارشی
با توجه به افزایش روزافزون زندگی ماشینی و تغییر شیوه زندگی تنوع مواد غذایی و تغییر عادت‌های غذایی، بیماری‌های گوارشی از جمله سرطان‌های دستگاه گوارشی مانند مری، معده و روده بزرگ، لوزالمعده و کبد بیش از گذشته شده و بی‌شک استفاده نکردن صحیح از ظروف یکبار مصرف و عدم دقت در انتخاب نوع مرغوب و مناسب آن نقش به سزایی در بروز این نوع بیماری‌ها دارد.
چنانچه مواد داغ داخل ظروف یکبار مصرف ریخته شد و در صورتی که مواد موجود در ظروف با موادغذایی ترکیب شود، سبب آسیب جدی به دستگاه گوارشی می‌شود و در درازمدت این مواد تاثیرات سوء بر سلامت خواهد داشت.
● ظروف یکبار مصرف با منشأ گیاهی
یک خبر خوش برای کسانی که به هر دلیلی از طرفداران پر و پا قرص ظروف یکبار مصرف هستند. هم در وقت‌شان صرفه‌جویی شده باشد و زندگی راحت‌تری داشته باشند و هم سلامتشان تهدید نشود.
و آن جز اینکه ایران به فناوری ساخت ظروف گیاهی دست پیدا کرده است ظروف یکبار مصرف گیاهی نه تنها عوارضی ندارد بلکه پس از حداکثر شش ماه نیز تجزیه می‌شود. همانطور که گفتیم گزارش‌های متعددی نشان داده است که ظروف یکبار مصرف پلاستیکی موجب ایجاد انواع سرطان‌ها و حتی انتقال مواد خطرناک از طریق ژن‌ها از نسلی به نسل دیگر می‌شود ضمن اینکه تا حدود ۳۰۰ سال نیز قابل تجزیه نیست.
یک دسته از ظروف یکبار مصرف گیاهی، ظروفی است که تهیه شده از نشاسته ذرت اصلاح شده است. این ظروف سازگار با محیط‌زیست بوده و قدرت تجزیه‌پذیری در خاک حداکثر از پس شش ماه را دارد و عاری از هر گونه آثار مضر پلاستیکی است که در اثر تماس با مواد غذایی داغ ایجاد می‌شود بدون هیچ آثار تخریبی بر محیط‌زیست پس از تجزیه شدن در خاک است.

سهیلا عابدین‌پور

منبع : روزنامه سلامت