راهنماهای دسترسی به فهرست پیوسته کتابخانه‌ها در وب

امروزه بهترین روش برای كسب اطلاع از منابع موجودی كتابخانه ها، استفاده از فهرستهای رایانه ای كتابخانه ها می باشد. فهرستهای رایانه ای اطلاعات كتابشناختی منابع نظیر پدید آورنده، عنوان، موضوع، شماره راهنما، ناشر، محل نشر، تاریخ نشر و غیره را در بر می گیرند.در این میان گسترش روز افزون شبكه جهانی وب و قابلیتهای فرا متنی و چند رسانه ای آن در ارسال و دریافت اطلاعات مفهوم فهرست همگانی را متحول ساخته و افقهای جدیدی را به منظور دسترسی كارآمد و مؤثر به فهرست پیوسته كتابخانه ها نمایان ساخته است. ویژگیها و قابلیتهای برجسته و منحصر به فرد فهرستهای پیوسته محیط وب در مقایسه با فهرستهای سنتی مثل دسترسی به اطلاعات چند رسانه ای (متن، صورت، تصویر) پیوندهای فرامتنی در ركوردهای كتابشناختی، به كارگیری جلوه های گرافیكی برای استفاده مؤثر و جذابیت بخشیدن به فهرست و امكانات جانبی دیگر نظیر ارسال نتایج كاوش از طریق پست الكترونیكی، جستجو به زبانهای مختلف و نمایش فرمتهای فهرستنویسی ماشین خوان همراه با تصاویر مرتبط با فهرست مربوطه و همچنین قابلیتهای دیگر باعث گرایش كتبابخانه ها به این محیط جدید شده و اكثر آنها فهرست پیوسته خود را از طریق این شبكه نوظهور در دسترس عموم قرار داده اند.استفاده از فهرستهای پیوسته محیط وب در بسیاری از موارد باعث تسهیل خدمات كتابداری و اطلاع رسانی می شود.یكی از مزایای استفاده از فهرستهای پیوسته محیط وب تسهیل فرآیند فهرستنویسی منابع اطلاعاتی میباشد.در واقع امروزه بیشتر كتابخانه ها برای صرفه جویی در وقت، هزینه و همچنین نیروی انسانی خود از فهرستهای پیوسته محیط وب برای سازماندهی و فهرستنویسی منابع خود استفاده می نماید. برای مثال با استفاده از فهرست پیوسته كتابخانه كنگره آمریكا می توان اطلاعات ضروری اثر مثل شماره رده بندی كتابخانه كنگره موضوع بر اساس هر عنوانهای موضوعی كتابخانه كنگره را به دست آورد.همچنین تسهیل فرایند تحویل مدرك، خرید و سفارش منابع اطلاعاتی و نیز امانت كتاب و همكاری بین كتابخانه ای از راه دور از یك دیگر خدماتی است كه می تواند از طریق فهرستهای پیوسته محیط وب ارائه گردد. در این میان به دلیل رشد فزاینده فهرستهای پیوسته امروزه راهنماها و پایگاههای متعددی در شبكه وب وجود دارند كه امر دسترسی به فهرستهای پیوسته را تسهیل می نمایند.با استفاده از این راهنما و پایگاهها می توان به فهرست انواع كتابخانه ها دسترسی پیدا كرد. لذا به دلیل نقش ویژه این راهنماها در دسترسی جامع به فهرست پیوسته كتابخانه ها در این نوشته تعدادی از آنها معرفی می شود.
●libdex
www.libdex.com
پایگاه libdex یكی از كاربردی ترین و برجسته ترین پایگاهها برای شناسایی و دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه ها و ناشران سراسر جهان در شبكه وب به شمار می رود. از طریق جستجو در پایگاه اطلاعاتی این راهنما می توان به فهرست پیوسته و یا سایت وب حدود ۱۸ هزار كتابخانه در سراسر جهان دسترسی پیدا كرد. از دیگر خدمات و قابلیتهای ویژه این پایگاه می توان به امكان دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه های ۶۰ كشور از طریق جستجو در نمایه جغرافیایی كشورها و همچنین فهرست پیوسته حدود ۷ هزار ناشر در سراسر جان از طریق جستجوی نام ناشر و نیز سیاهه نرم افزارها و شركتهای ارائه دهنده فهرستهای پیوسته در محیط وب اشاره كرد.
●Web cats
www.light.com/Webcats
راهنمای وب كتز یكی از مهمترین راهنماهای فهرستهای پیوسته كتابخانه ها و ناشران در شبكه وب به شمار می رود. با اتصال به وب سایت این راهنما در شبكه وب می توان به فهرست پیوسته كتابخانه های بیش از ۷۰ كشور از طریق جستجو در نمایه جغرافیایی كشورها و نیز نمایه نوع كتابخانه (ملی، تخصصی، عمومی، دولتی، دانشگاهی) و همچنین فهرست پیوسته حدود ۱۰۰ ناشر در بیش از ۵۰ كشور دسترسی پیدا كرد. از دیگر امكانات و قابلیتهای برجسته این راهنما می توان به دسترسی به سیاهه نرم افزارهای فهرست پیوسته در محیط وب و همچنین كسب اطلاع از آخرین پیشرفتها و تغییر تحولات در زمینه نرم افزارهای كتابخانه ای از طریق شركت در گروههای مباحثه مرتبط با فهرستهای پیوسته اشاره كرد. از خدمات ارزشمند دیگر راهنمای web cats كه می تواند مورد استفاده كتابداران قرار گیرد. امكان دسترسی به اطلاعات جامعی در زمینه های گوناگون مثل منابع مرجع پیوسته، حق مؤلف، مدیریت دانش، خدمات تحول مدرك، نشر الكترونیكی و ارزیابی سایتهای وب تحت عنوان librarians Resource center می باشد.
●lib Web
http://sunsite.Berkeley.edu/
این راهنما اطلاعات بیش از ۶ هزار صفحه وب كتابخانه ها را در بیش از ۱۰۰ كشور جهان پوشش می دهد. این راهنما فهرست پیوسته كتابخانه های آمریكا، آفریقا، اروپا، آسیا، نیوزلند، استرالیا، آمریكای جنوبی و غیره را شامل می شود. در این راهنما جستجو برای شناسایی و دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه ها می تواند از طریق انتخاب مناطق جغرافیای و یا به صورت كلید واژه انجام شود. فرضاً با انتخاب كتابخانه های قاره اروپا، فهرستی از كتابخانه های ملی، عمومی، دانشگاهی و غیره در كشورهای اروپایی ظاهر می شود كه با انتخاب هر كدام از آنها می توان به فهرست پیوسته و یا وب سایت كتابخانه مورد نظر دسترسی پیدا كرد.
●(OPAC) Library online catalogs
www.lub.lu.se/netlab/documents/opacs-top-html
در این راهنما می توان به فهرست رایانه ای كتابخانه های كشور های مختلف دسترسی پیدا كرد. منابع مورد نیاز از دو طریق telnet اتصال از راه دور و یا وب جهان گستر (WWW) قابل جستجو می باشند.
National library catalogues world wide
راهنما فهرست پیوسته كتابخانه های ملی سراسر جهان
WWW.library.uq.edu/ssah/jeast
این راهنما یكی از مناسبترین وب سایتها برای دستیابی به فهرست كتابخانه های ملی در سراسر جهان به شمار می رود. این راهنما فهرست پیوسته حدود ۶۰ كتابخانه ملی معتبر از سراسر جهان را در اختیار جستجو گر قرار می دهد.از قابلیتهای ارزشمند و مزایای ویژه این راهنما این است كه علاوه بر ارائه امكانات دسترسی به فهرستهای پیوسته كتابخانه ها، اطلاعات ارزشمند دیگری نیز مثل واسط زبان فهرست پیوسته در وب و یا تلنت و همچنین قابلیتهای دیگری مثل پیوندهای فرامتنی، استفاده از جلوه های گرافیكی و تصویری، اطلاعات چند رسانه ای، استفاده از پست الكترونیكی و نمایش فرمتهای مختلف مارك، یونی مارك و غیره را در اختیار كاربر قرار می دهد.دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه ها در این راهنما از طریق جستجو در لیست الفبایی كشورها امكان پذیر می باشد.
●LibWeb cats
www.librarytechnology.org
راهنمای (lib wdbcats) یكی از راهنماهای مفید برای دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه ها به شمار می رود. از طریق جستجو در پایگاه اطلاعاتی این راهنما می توان به فهرست پیوسته و همچنین وب سایت حدود ۴۵۰۰ كتابخانه جهان در شبكه وب دسترسی پیدا كرد. همچنین با استفاده از راهنمای libwebcats می توان به نشانی پست الكترونیكی كتابخانه ها (Email) دسترسی پیدا كرد. دسترسی به فهرست پیوسته كتابخانه ها در این راهنما از طریق جستجوی الفبای كشورها و همچنین بر اساس نوع كتابخانه (ملی، عمومی، دانشگاهی، تخصصی) و موقعیت جغرافیایی كتابخانه (كشور، شهر، استان، امكان پذیرمی باشد.)
● Gabrial Gateway to Erope’s Nationallibraries
www.kb.nlgabriel
از طریق این راهنما كه خدمات آن به صورت رایگان ارائه می شود می توان به فهرست پیوسته بسیاری از كتابخانه های ملی كشورهای روپایی نظیر آلمان، انگلیس، دانمارك، هلند، فرانسه، تركیه، سوئد، بلژیك، ایتالیا، كرواسی، اتریش، روسیه، نروژ، اسپانیا، سوئیس، فنلاند، اسلواكی، ایسلند، اسلوانی و غیره به صورت پیوسته دسترسی پیدا كرد. شایان ذكر است كه برای استفاده از فهرست پیوسته برخی از كتابخانه ها داشتن گذر واژه (Password) ضروری می باشد. منابع و وب سایتهای این راهنما به سه زبان انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، قابل دسترسی است و به صورت ماهانه روزآمد می شود.
●Library of congress online catalog
http://catalog.loc.gov
فهرست پیوسته كتابخانه كنگره آمریكا یكی از كارآمدترین فهرستهای پیوسته در شبكه وب می باشد. این فهرست پیوسته اطلاعات بیش از ۱۵ میلیون ركورد كتابشناختی شامل (كتابها، نشریات، مواد دیداری و شنیداری، آثار موسیقی، منابع نقشه برداری، كتابهای در حال انتشار، فایلها و پرونده های كامپیوتری، فهرستگان ملی آمریكا و غیره را شامل می شود. این فهرست پیوسته به ویژه برای فهرستنویسی منابع جدید كه هنوز در پایگاه اطلاعاتی (CD-marc) موجود نمی باشد بسیار با ارزش است. به طوری كه از طریق این فهرست پیوسته به راحتی می توان به فهرست برگه كتابهایی كه اخیراً منتشر شده اند دسترسی پیدا كرد. از دیگر امكانات ارزشمند فهرست پیوسته كتابخانه كنگره، امكان نمایش و ذخیره فرمت مارك ركوردهای كتابشناختی است كه فرآیند انتقال اطلاعات را به دیگر نظامهای فهرست ماشین خوان تسهیل كرده است. جستجو در این فهرست پیوسته برای بازیابی اطلاعات به دو صورت ساده و پیشرفته انجام می گیرد. همچنین از طریق امكانات پیش بینی شده در این فهرست می توان خلاصه و یا نمونه كامل ركوردهای بازیاببی شده را بلافاصله به هر كجا كه دارای نشانی پست الكترونیكی است ارسال نمود. این قابلیت هنگامی ارزش واقعی خود را نشان می دهد كه حجم زیادی از اطلاعات كتابشناختی یا دیگر رسانه ها بازیابی شده باشند و امكان چاپ و یا ذخیره آنها برای استفاده كننده وجود نداشته باشد، از دیگر ویژگیهای منحصر به فرد فهرست پیوسته كتابخانه كنگره دسترسی به فهرست جامعی از كتابخانه های، دانشگاهی، تخصصی و عمومی آمریكا، كانادا و برخی كشورهای دیگر از طریق پیوندهای فرامتنی ارائه شده در این فهرست می باشد.
منابع و مأخذ
۱. library online public Access catalogs: (OPACS) [online] available
at: www.Itcompany.com/inforetriever/opac/htin . Accessed:[۲۵ mar۲۰۰۳].
۲. Online catalogs directory:[online] available at: www.directory.google.com/Top/reference/libraries/online_catalogs/Directories .Access in:[۵ Apr ۲۰۰۳]
تألیف: سید حسین محمدی
كارشناس كتابداری دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران