تجارت پرسود فرآورده‌های حلال

در سراسر جهان بیش از ۸/۱ میلیارد نفر مسلمان وجود دارند که در بیش از ۱۱۲ کشور دنیا پراکنده شده‌اند. در گذشته بسیاری از کشورهای مسلمان بخش اعظم فرآورده‌های غذائی حلال را در کشور خودشان تولید یا آن را از سایر کشورهای اسلامی وارد می‌کردند. اما با افزایش جمعیت و دشوار شدن تولید غذا، کشورهای اسلامی، واردکنندهٔ محصولات حلال از کشورهای غیراسلامی همچون استرالیا، نیوزیلند، آمریکا، تایلند و کانادا شده‌اند.
از سوئی دیگر، با گسترش صنعت جهانگردی و افزایش تعداد هتل‌ها و رستوران‌ها در کشورهائی همچون امارات‌متحدهٔ عربی و ممنوعیت ورود گوشت‌های اروپائی در پی شیوع بیماری‌های جنون گاوی و تب برفکی، تقاضا برای واردات فرآورده‌های غذائی حلال افزایش یافته است. تجارت تولید فرآورده‌های حلال با ارزشی معادل ۱۵۰ بیلیون دلار در سال رونق خاص خود را دارد که سهم ایران در این میان بسیار ناچیز است. افزایش تقاضا برای فرآورده‌های حلال در خاورمیانه، آفریقای شمالی و آسیای جنوب‌شرقی فرصت مناسبی است تا شرکت‌های داخلی بازارهای جدیدی را برای فرآورده‌های خود بیابند.
در پی شیوع بیماری‌های دامی در اروپا و ممنوعیت ورود گوشت آنها به کشورهای اسلامی، فرصت مناسبی برای سایر کشورها به‌وجود آمده است تا موقعیت خود را در این بازار تثبیت کنند. یکی از کشورهائی که در تلاش است تا فعالیت‌های خود را در این زمینه گسترش دهد کشور کاناداست. این کشور در تلاش است تا به رتبهٔ اول در تولید فرآورده‌های حلال در دنیا دست یابد. شرکت‌های کانادائی برای دریافت پروانهٔ تولید فرآورده‌های حلال مراحلی را طی می‌کنند که به‌شرح زیر است:
۱) تأیید فرآورده‌های غذائی کانادا از سوی سازمان بازرسی:
سازمان (CFIA) وظیفهٔ بازرسی و نظارت بر فرآورده‌های غذائی شرکت‌های تولیدی کانادا را بر عهده دارد. این سازمان ناظر بر سلامت غذا و رعایت استانداردهای غذائی و استانداردهای لازم برای حفظ محیط‌زیست است. هر گونه فرآوردهٔ غذائی قبل از صادر شدن باید از سوی CFIA بازرسی شود. به‌عبارت دیگر، شرکتی که فرآورده‌های حلال تولید می‌کند قبل از هر چیز باید مورد تأیید CFIA قرار گیرد.
۲) دریافت پروانهٔ تولید فرآورده‌های حلال:
چندین سازمان در دنیا وجود دارند که پروانهٔ تولید فرآورده‌های حلال را صادر می‌کنند و مورد تأیید کشورهای اسلامی هستند. مراحل صدور پروانه برای تولید فرآورده‌های حلال به این ترتیب است که ابتدا کارخانهٔ علاقمند به تولید فرآورده‌های حلال فرم درخواست را امضاء و به سازمان‌های مزبور ارسال می‌کند. سپس بازرسی از این سازمان‌ها به کارخانهٔ مزبور فرستاده می‌شود تا امکانات موجود در آن را از جهت فرآیند تولید، امکانات و مسائل بهداشتی بررسی کند و مشخص شود کارخانهٔ مزبور استانداردهای لازم برای تولید فرآورده‌های حلال را دارد یا خیر. بازرس پس از تأیید کارخانه، گزارش خود را تکمیل می‌کند و به کمیتهٔ صادرکنندهٔ گواهی کشتارگاه اسلامی (SCC) می‌فرستد، پس از تأیید کارخانهٔ مزبور، منقاضی نامه‌ای رسمی دریافت می‌کند که در آن شرایط قرارداد مشخص شده است. بازرسی ویژه از SCC به کارخانه می‌رود تا مراحل لازم برای ذبح اسلامی را توضیح دهد و بر وجود تجهیزات لازم برای اینکار نظارت کند. پرداخت هزینهٔ مربوط به صدور پروانه طبق توافق طرفین صورت می‌گیرد و بر اساس عوامل مختلفی همچون تعداد کارخانه‌های ذی‌ربط، پیچیدگی خط تولید و حجم فرآورده‌های تولیدی در سال مشخص می‌شود. مدت اعتبار قرارداد معمولاً یک سال است و در انتهاء به صاحب امتیاز نشانه‌ای ثبت‌شده برای درج کردن روی برچسب فرآورده‌های حلال داده می‌شود.
۳) رعایت قوانین مربوط به صادرات و واردات:
▪ فقط فرآورده‌های گوشتی تهیه‌شده تحت نظارت CFIA اجازهٔ صادر شدن دارند.
▪ فقط فرآورده‌های گوشتی تأییدشده تحت قوانین کشور واردکننده اجازهٔ صدور دارند.
▪ فقط مؤسسات تأییدشده از سوی کشور واردکننده اجازهٔ صدور فرآورده‌ها را به آن کشور دارند. همهٔ محموله‌های فرآورده‌های گوشتی باید گواهینامهٔ نظارت بر فرآورده‌های گوشتی را داشته باشند. یک مرکز اسلامی مورد قبول باید روی محموله‌های فرآورده‌های گوشتی گواهینامه‌ٔ ذبح اسلامی را مهر کند. فقط یک دامپزشک رسمی باید گواهینامهٔ صدور فرآورده‌های گوشتی را امضاء کند.
۴) رعایت قوانین ویژهٔ هر کشور:
بسیاری از کشورهای اسلامی مقررات ویژه‌ای دارند که باید در کنار مقررات بالا رعایت شوند. این مقررات ممکن است مربوط به ساختمان کارخانه، تکنیک‌های کشتار، فرآوری و نقل و انتقال فرآورده‌های گوشتی یا مسائل بهداشتی باشند. قوانین کشورهای واردکننده ممکن است در فصول مختلف سال متفاوت باشد که وظیفهٔ صادرکننده است تا اطلاعات لازم را در این مورد بیابد و در اختیار سازمان‌های بازرسی قرار دهد. مثلاً در کشور ما دو بخش دولتی یعنی سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بازرگانی، که نه تنها واردکنندگان گوشت به داخل کشور هستند، بازرس ویژهٔ خود را از داخل کشور به شرکت متفاضی می‌فرستند تا شرایط تولید را تأیید کند. مدارک لازم برای صدور فرآورده‌های گوشتی به ایران داشتن گواهی سلامت، گواهی دامپزشکی، گواهی فرآیند انجماد، گواهی مبدأ و بارنامه است. اما کشور امارات‌متحدهٔ عربی مقررات دیگری دارد؛ به این ترتیب که سفارت امارات در کشور تولیدکننده باید گواهی تولید را تأیید کند. واردات گوشت به این کشور به اجازهٔ رسمی نیاز دارد. برچسب فرآورده‌های تولیدی باید به زبان عربی باشد و روی آن تاریخ انقضاء درج شده باشد. این تاریخ نباید به‌صورت دستی نوشته شده باشد. این کشور اجازهٔ ورود فرآورده‌های گوشتی‌ای را که نیمی از زمان ماندگاری آنها گذشته باشد، نمی‌دهد. داشتن گواهی ذبح اسلامی برای همهٔ فرآورده‌های گوشتی، که به تأیید یک مرکز اسلامی با صلاحیت در کشور صادرکننده رسیده باشد، داشتن گواهی مبدأ، بارنامه، گواهی سفارت امارات و گواهی سلامت نیز لازم است، کشورهای اسلامی دیگر همچون مصر، عربستان سعودی، اندونزی، مالزی، کویت، الجزایر و مراکش نیز هر کدام قوانین خاص خود را دارند که در اصول کلی به یکدیگر شبیه هستند.
● طلائی‌ترین بازارهای فرآورده‌های حلال
بنا بر تخمین‌های صورت گرفته، تجارت فرآورده‌های حلال در جهان ارزشی معادل ۱۵۰ بیلیون دلار در هر سال دارد. بازار فرآورده‌های حلال در هر جائی‌که مسلمانی وجود داشته باشد، برقرار است اما عمدهٔ مناطقی که بازار خوبی برای فرآورده‌های حلال است آمریکای شمالی (کانادا و ایالات متحدهٔ آمریکا)، خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیای جنوب‌شرقی است.
▪ آمریکای شمالی (کانادا و ایالات‌متحدهٔ آمریکا)
در این منطقه ۸ میلیون مسلمان وجود دارند و این رقم همچنان در حال افزایش است، به‌طوری که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۰ در ایالات‌متحدهٔ آمریکا، مسلمانان از نظر تعداد از یهودیان پیشی بگیرند و اسلام به‌عنوان دومین دین کشور بعد از مسیحیت مطرح شود. بر اساس اطلاعات موجود در سایت www.jannah.org، نه‌دهم درصد جمعیت کانادا در سال ۱۹۹۱ مسلمان بودند. استان‌های آلبرتا، کبک و انتاریو به ترتیب بیشترین تعداد مسلمان را در کانادا به خود اختصاص داده‌اند. فرآورده‌های حلال در بسیاری از سوپرمارکت‌های بزرگ در سراسر کانادا موجود است. همچنین صدها فروشگاه کوچک ویژهٔ فرآورده‌های حلال در این کشور وجود دارد.▪ الجزایر
این کشور با جمعیتی بیش از ۳۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۸، که ۹۹ درصد آن مسلمان هستند، در شمال آفریقا قرار دارد، مصرف سرانهٔ گوشت قرمز و سفید هر الجزایری به ترتیب ۸/۷ و ۷/۸ کیلوگرم است. الجزایر ۵ درصد از گوشت مصرفی خود را وارد می‌کند. در ۱۹۹۸، الجزایر ۷/۳۲ میلیون دلار گوشت به کشور خود وارد کرد. الجزایر عمدهٔ واردات گوشت خود را از ایرلند (۵۹ درصد گوشت قرمز) و کانادا (۵۲/۷۴ درصد گوشت سفید) تأمین می‌کند.
▪ مصر
این کشور بیش از ۶۲ میلیون نفر جمعیت دارد که ۹۰ درصد آن مسلمان هستند. مصر از لحاظ تولید گوشت سفید خودکفاست اما سالیانه ۱۳۰ هزار تن گوشت قرمز منجمد و ۷۰ هزار تن دام زنده وارد می‌کند. مصرف کل گوشت قرمز در این کشور ۷۳۰ هزار تن در سال است. این کشور عمدهٔ واردات گوشت قرمز خود را از ایرلند (۶۵ درصد)، استرالیا (۲۰ درصد) و هند (۷ درصد) تأمین می‌کند.
▪ اندونزی
این کشور بیش از ۲۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد که ۸۵ درصد آن مسلمان هستند. شهر جاکارتا در اندونزی مصرفی معادل ۱۸۴ تن گوشت گاو در هر روز دارد که این مقدار در طول ماه رمضان و ایام کریسمس افزایش می‌یابد. مصرف مرغ معادل ۴۲۵ تن در روز است که عمدهٔ آن از خارج تأمین می‌شود. در پی افزایش بیماری‌های جنون گاوی و تب برفکی در اروپا، واردات گوشت از اروپا به این کشور ممنوع شده است. اندونزی عمدهٔ گوشت خود را از استرالیا، نیوزیلند، کانادا و آمریکا وارد می‌کند.
▪ کویت
این کشور دو میلیون نفر جمعیت دارد که ۸۵ درصد آن مسلمان هستند، کویت از کشورهائی است که بیشترین میزان واردات را در دنیا دارد، به‌طوری‌ که در سال ۱۹۹۹، ۲۳۱۸ میلیون دینار محصول وارد کرد. سهم گوشت تازه و منجمد گاو و بوفالو از این مقدار، یک میلیون و ۴۹ هزار و ۹۲ کیلوگرم و سهم مرغ متجمد ۵۵ میلیون و ده هزار و ۶۱۴ کیلوگرم بود. کویت عمدهٔ گوشت قرمز خود را از فرانسه، هلند، آمریکا و مصر و بیشتر گوشت سفید را از برزیل، فرانسه، عربستان و دانمارک تأمین می‌کند.
▪ عربستان
این کشور جمعیتی معادل ۱۵/۲۱ میلیون نفر دارد که همهٔ آنها مسلمان هستند. مقدار مصرف سرانهٔ گوشت در عربستان مشخص نیست ولی به دلیل رشد جمعیت و موقعیت خاص عربستان از نظر وجود حجاج، مصرف گوشت در این کشور افزایش بسیاری داشته است. این کشور عمدهٔ گوشت گوسفند خود را از استرالیا (۴/۳۱ درصد)، نیوزیلند (۵/۲۶ درصد)، فرانسه (۲/۳۸ درصد)، چین (۹/۳ درصد) و آمریکا (۳/۱ درصد)، وگوشت گاو را از ایرلند (۴/۴۰ درصد)، امارات (۹/۲۶ درصد)، اسپانیا (۹/۵ درصد)، سودان (۸/۴ درصد) و استرالیا (۵/۴ درصد) تأمین می‌کند.
▪ امارات متحدهٔ عربی
این کشور بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد که ۸۵ درصد آن مسلمان هستند. مصرف سرانهٔ گوشت در این کشور با رشد صنعت جهانگردی به‌شدت افزایش یافته است، کمتر از ۱۵ درصد گوشت گاو و مرغ این کشور در داخل امارات تهیه می‌شود، آن هم به‌علت وجود شرکت‌هائی که دام زنده به این کشور وارد و آن را به‌صورت اسلامی ذبح می‌کنند. بازار این کشور برای تولیدکنندگان سراسر دنیا باز است و در این زمینه محدودیتی وجود ندارد. این کشور بیشتر گوشت گوسفند خود را از نیوزیلند، استرالیا، هند و ایران، گوشت سفید را از برزیل، عربستان، فرانسه و آمریکا و گوشت گاو خود را از ایرلند، هند، استرالیا، آرژانتین و کانادا وارد می‌کند.
● ممنوعیت ورود گوشت گاو از اروپا
در پی گسترش بیماری‌های جنون گاوی و تب برفکی در اروپا، کشورهای آفریقای شمالی و آسه‌آن (Asean) واردات گوشت گاو را از اروپا ممنوع کرده‌اند.
امارات متحدهٔ عربی نیز واردات گوشت و فرآورده‌های گوشتی را از تمام کشورهای اروپائی ممنوع کرده است. این ممنوعیت شامل فرآورده‌های لبنی مشتق شده از گاو نیز می‌شود. در آوریل ۲۰۰۱، وزارت بازرگانی عربستان سعودی مقررات خاصی را دربارهٔ ورود فرآورده‌های گوشتی به این کشور وضع کرد. یکی از این مقررات به شرح زیر است: ممنوعیت ورود همهٔ فرآورده‌های وارداتی مشتق‌شده از گوشت گوسفند، بز، گاو و مرغ از کشوری که با یکی از بیماری‌های دامی آلوده شده باشد. مالزی ورود گوشت گاو را از هفت کشور اروپائی ممنوع کرده است. این ممنوعیت از زمان پخش نخستین اخبار مرگبار دام در این کشورها صورت گرفته است. هیچ یک از کشورهای اروپائی حق صادر کردن فرآورده‌های گوشتی به اندونزی را ندارد. استرالیا، نیوزیلند، کانادا و آمریکا تنها کشورهای مجاز برای صادرات به این منطقه هستند. مصر نیز ورود گوشت را از اروپا ممنوع کرده است. فقط آرژانتین، اوروگوئه، نیوزیلند و استرالیا می‌توانند فرآورده‌های گوشتی خود را به الجزایر صادر کنند. کویت نیز ورود گوشت را از ایرلند ممنوع کرده است. این ممنوعیت‌ها فرصت مناسبی را برای سایر کشورها فراهم می‌کند تا به گسترش فعالیت خود در این زمینه بپردازند. امیدواریم تولیدکنندگان ما نیز از این فرصت طلائی بی‌بهره نمانند.
منبع: گزارش بازار فرآورده‌های غذائی حلال، تهیه شده توسط وزارت کشاورزی کانادا.

منبع : مجله بهکام