پیشینه ای که از دست می رود!

در دهه اخیر به علت گسترش تكنولوژی رسانه و حضور مكانیسم های رسانه ای از قبیل ماهواره، شبكه های تلویزیونی و اینترنت، تغییرات شگفت آوری در همه عرصه ها مشاهده می شود. در موسیقی های كهن باستانی و حتی موسیقی های كلاسیك كشورهای مختلف دنیا از جمله مشرق زمین، این تحولات به گونه ای بوده كه گاه، منجر به اضمحلال یا به حاشیه راندن انواع موسیقی های كلاسیك و جدی شده است. از سوی دیگر تداخل موسیقی های عامه پسند در انواع موسیقی و میل و گرایش رسانه ها و مخصوصاً شبكه های رادیو و تلویزیون به موسیقی مصرفی، هیچ موسیقی یا موسیقیدانی را بی نصیب نگذارده است.موسیقی های قدسی و مذهبی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در كشوری مانند ایران از چند سال پیش این رویه شكلی پرشتاب گرفته است، آنچه موقعیت خود را در این حوزه تثبیت بخشیده، شكل خاصی از اجرای الحان مذهبی است. در این روند رو به رشد، دیگر اجرا و شنیدار الحان مذهبی خاص، ممتاز و با ویژگی های والای هنری و موسیقایی مرتبط با متن مذهبی خبری نیست. به واقع مداحان امروزین سمت و سویی را انتخاب كرده اند كه تناسب و سنخیتی چندان با فرهنگ و بیان انواع موسیقی عبادی و مذهبی گذشته ندارد.استفاده از حجم صدای كاذب مجری، پرحجم كردن نامتناسب صدای حنجره و گلو، استفاده از ملودی های عامه پسند و حتی آهنگها و ملودی های ترانه های معروف بازاری، كاربرد ریتم و سرعت بالا در نغمه های ضربی نظیر مدح ها و نوحه ها، از جمله مواردی است كه این روزها بسیار شنیده می شود.اجرای برخی قطعات در مجالس مذهبی به گونه ای است كه اگر از فاصله كمی دورتر به گوش رسد و مضمون شعر آن مفهوم نباشد، ممكن است موسیقی های موسوم به «تكنو» را تداعی كند! و گاه نغمه هایی كه در موسیقی های عامه پسند عربی و تركی استفاده می شود، با یك شعر مذهبی، توسط مداحان خوانده می شود. این روند رو به رشد تغییرات بنیادین در سالهای اخیر، سمت و سویی دوسویه دارد. از یك سو، نفوذ موسیقی های مصرفی و عامه پسند در عرصه های مختلف به این بخش نیز نفوذ كرده و آن را تحت شرایط تغییر قرار داده است. اما سوی دیگر آن، شكلی كاملاً جدی تر دارد. در سالهای اخیر مداحان شهری و بخصوص شهر تهران با آگاهی و برنامه ریزی به این سمت و سو روی آوردند. آنان به احتمال زیاد به این نتیجه رسیدند كه دیگر نغمه ها و الحان قدیمی تأثیری در مخاطب امروزی و بخصوص نسل جوان نمی گذارند. به همین علت، تصمیم گرفتند تا با یك بازنگری و تغییرات اساسی شیوه كار خود را بر الگوی متفاوتی بنیان نهند. این تفاوتها در تن صدا، لحن اجرا، نغمه ها و الحان مورد استفاده و در اشعار پدید آمد. البته با این تغییرات، اینان تا حدودی نتیجه مورد دلخواه را یافتند، اما از چند مسأله غفلت كرده یا می كنند:
۱- عدم تأثیرگذاری الحان مذهبی و موسیقی قدسی در سالهای اخیر، ارتباط مستقیمی با الحان اجرا ندارد. این گریز بخصوص در نسل جوان با اجرای یك ترانه مشهور با شعر مذهبی جبران نمی شود. باید شرایط فرهنگی عمیق تری مهیا كرد.
۲- به دلیل در اختیار داشتن پایگاه اجتماعی و رسانه های رسمی نظیر تلویزیون، این دسته از مداحان، بر كار سایر مجریان موسیقی مذهبی در سراسر ایران تأثیر معكوس گذارده و سبب شدند مجریان نواحی ایران، به تدریج از شیوه خود فاصله گرفته و به این سو روی آورند. همین مسأله سبب شد بخش قابل توجهی از موسیقی مذهبی كهن ایران به تدریج كمرنگ شود.
۳- به دلیل عدم شناخت دقیق و عمیق الحان مقدس و مذهبی توسط این مداحان و عدم آشنایی با مبانی اجرا نظیر تلفیق شعر و لحن اجرا، موقعیت اجرا و شیوه اجرای همه نغمه ها و الحان مورد استفاده و شیوه اجرا، شكل واحد یافته اند. گاه حتی در مورد شنیده شده تفاوتی میان یك مولودی ویژه میلاد با یك لحن ویژه مصیبت، دیده و شنیده نمی شود. به واقع این طیف، همیشه به یك گونه اجرا می كنند و تنها اشعار را تغییر می دهند. مجریان موسیقی مذهبی در نواحی مختلف نیز شاید به صورت رسمی یا علمی با مبانی اجرا كه در بالا عنوان شد، آشنا نبوده اند، اما آنان به دلیل قرار داشتن در مركز اجرای این نوع از موسیقی ما و آموزش های شفاهی چندین ساله كه از دوران كودكی آغاز می شد، به تجارب و دانشی دست می یافتند كه در سطح بالایی قرار داشته و موقعیت زمانی - مكانی اجرا و مناسب خوانی را به آنان می آموزاند. هرچند در میان كهنسالان در برخی شهرها، افرادی مشاهده می شوند كه با نغمه ها و الحان به خوبی آشنا بوده و حتی تطبیق الحان مذهبی با موسیقی منطقه خود و یا موسیقی كلاسیك ایران را به خوبی می دانند.اما شیوه مسلط مداحان شهری سبب شده است تنوع الحان و تفاوت در لحن اجرا و مناسب خوانی در موقعیت های مختلف و مجالس مختلف مذهبی نیز فراموش شود.
۴- شعار توجه به فرهنگ و مبانی فرهنگی ایران و تلاش در شناخت پیشینه فرهنگی این سرزمین، در هر نهاد، ارگان یا وزارتخانه فرهنگی به وفور شنیده می شود. مراكز سیاستگذار نظیر صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد خود مجری این سیاستها نیز محسوب می شوند.با این حال، رادیو و تلویزیون ایران سهم مهمی در گسترش فرهنگ صوتی عامه پسند و مصرفی در زمینه های مختلف موسیقی داشته است.متأسفانه بسیاری از الحان مذهبی پخش شده و اجراهایی كه در رسانه ها به گوش همگان می رسد، فاقد جنبه های فرهنگی، مذهبی و ارزشی است. شاید به ندرت یك اجرای موسیقی عبادی مناسب نیز شنیده شود، اما این در برابر خیل انبوه موسیقی عامه پسند مذهبی ناچیز است. هنوز در نواحی مختلف ایران، مجریانی برای اجرای موسیقی قدسی و مذهبی وجود دارند كه قادرند این بخش مهم از فرهنگ و پیشینه ایران را ارتقا دهند. بی تردید برای مردم نیز اینگونه است. آنان اگر دعا، مناجات، اذان و قرائت قرآن را با صدای خوش، الحان خاص و ویژه و متنوع به لحاظ تفاوت در انواع موسیقی های عبادی و مذهبی بشنوند، علاوه بر رشد سطح كیفی نواهای مقدس و مذهبی، از تأثیرات معنوی آن نیز برخوردار می شوند.

منبع : روزنامه ایران