همه ما لبنانی هستیم

«من در اجدادمان یك خصوصیت لبنانی یافته ام كه همان مهاجرت به صورتی عجیب و غریب است. من دو نسل متوالی را در این خاندان ندیده ام كه در یك سرزمین زندگی كرده باشند.» امام موسی صدر*
مقاومت حزب الله لبنان در برابر ارتش اسرائیل از مرز دو هفته عبور كرده و هنوز اسرای اسرائیل در بند حزب الله به سر می برند. گرچه آتش اسرائیل بی محابا بر سر شیعیان لبنان می ریزد اما از زمان جمال عبدالناصر اسطوره ناسیونالیسم عرب تاكنون چنین مقاومتی كم نظیر بوده است. اگر جنگ همین امروز تمام شود یا آتش بس برقرار شود بدون تردید برنده آن حزب الله خواهد بود و اگر نبرد ادامه یابد نیز هیچ چشم انداز امیدبخشی برای اسرائیل وجود ندارد و كمتر كسی اطمینان دارد كه تل آویو بتواند به اهداف تعریف شده خود برسد.
ویرانی جنوب لبنان یا جنوب بیروت هدف نهایی اسرائیل نیست. این اقدامات در واقع مقدمه هدف بزرگتری به نام سلب مشروعیت و محبوبیت جنبش حزب الله است كه ظاهراً هرچه زمان سپری می شود و ویرانگری اسرائیل بیشتر می شود هر دو عنصر مشروعیت و محبوبیت جنبش حزب الله بالاتر می رود. به این معنا حداقل در كوتاه مدت چاقوی اسرائیل دسته خودش را می برد و در درازمدت حزب الله با تغییر نقش از یك نیروی صرفاً نظامی به نهادی اجتماعی (تغییری كه استعداد آن در این جنبش وجود دارد) و ایفای نقش در بازسازی لبنان می تواند از هرگونه آسیب رسانی به محبوبیت خود جلوگیری كند و در مقام محبوب ترین نیروی مقاومت در برابر اسرائیل از عهد ناصر بدین سو جایگاهی تاریخی بیابند. در این میان اما روسیاهی به جهان عرب می ماند. شاهان محافظه كار و افسران سابقاً رادیكال عرب كه بر بیشتر سرزمین های خاورمیانه حكمرانی می كنند حتی از برگزاری اجلاس سران عرب خودداری كرده اند و با انفعال آگاهانه خود به اسرائیل چراغ سبز نشان داده اند تا بدون درگیر شدن با مناطق سنی نشین و مسیحی نشین لبنان و بیروت شیعیان را از صحنه خاورمیانه حذف كنند. در واقع مانند همه جنگ های بزرگ تاریخ، به زودی نبردی زیر سایه جنگ اسرائیل و حزب الله وجود دارد كه نباید از دیده پنهان ماند. دولت های عرب از زمان سقوط صدام حسین در كابوس هلال شیعی به سر می برند.
از نگاه آنان برنده جنگ «صدام - بوش» و «عراق - آمریكا» هیچ كدام از طرفین نبرد نبودند؛ ایران بود كه به خرج ایالات متحده بهترین دوستانش را بر كرسی دولت بغداد دید. عراق امروز نزدیك ترین عراق تاریخ به ایران است. قدرتمندترین شخصیت اجتماعی عراق آیت الله سیدعلی سیستانی زاده مشهد است و به جز ایاد علاوی دیگر سران حكومت و مجلس موقت و دائم عراق همه از دوستان ایران به حساب می آیند. در سوریه و لبنان نیز دوستان ایران بخش مهمی از قدرت سیاسی را در اختیار دارند. به این ترتیب شیعیان می توانند مسیر طلایی مدیترانه تا خلیج فارس را بدون هیچ مانعی طی كنند و ذخایر فراوان نفت و گاز و سواحل و مزارع و... را در اختیار بگیرند. در این جغرافیای شیعی به همه زبان های اصلی جهان اسلام از فارسی (ایران) و تركی (آذربایجان ایران) تا عربی (عراق و لبنان) و اردو (پاكستان) از جنبش شیعه دفاع می شود. میان شمال و جنوب خاورمیانه و میان تركان آسیای میانه و آسیای صغیر و عربان آسیای غربی و شمال آفریقا مرزبندی می شود. به همین دلیل است كه سران جهان عرب سعی كرده اند از منظر یك ناظر بی طرف و در واقع طرفدار سركوب حزب الله لبنان به جنگ اخیر بنگرند و حتی دولت نزدیك به خود در بیروت را از مداخله بازدارند.
نبرد كنونی سرانجام پایان خواهد یافت. از هم اكنون می توان پیش بینی كرد كه حتی اگر ارتش اسرائیل بیروت را اشغال كند كسی آن را پیروز نخواهد خواند. خلع سلاح حزب الله نیز امروز آسان تر از دیروز نیست. اگر یك سال قبل خلع سلاح حزب الله مطالبه ای براساس حقوق بین الملل و به استناد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد بود، اكنون مطالبه ای صهیونیستی است كه فاقد حداقل های لازم از نظر حقوق بین الملل است. از سوی دیگر كشتار وسیع مردم لبنان در برابر به اسارت گرفتن دو سرباز اسرائیلی و پیشنهاد معاوضه آن از سوی حزب الله سبب شده حتی افرادی كه با حزب الله همدلی ندارند با اسرائیل مرزبندی كنند. بنابراین به زودی اعراب دیگر مجبور خواهند شد از موضع ناظر بی طرف خارج شوند و جایگاه خود را در این منازعه روشن كنند. در این میان ایران به عنوان وطن دوم شیعیان لبنان نقشی تاریخی دارد.
اعراب بارها در مجادلات اخیر سعی كردند پیكان حمله به بنیادگرایی را متوجه شیعیان كنند و چهره افرادی مانند سیدمقتدا صدر را در عراق برجسته كنند. اما سهم بزرگ افرادی مانند آیت الله سیستانی در صلح و ثبات عراق سبب شد بنیادگرا نمایاندن شیعیان تكذیب شود. كار به جایی رسید كه رهبران شیعیان ایران و عراق در برابر موج ترور های بنیادگرایان سنی مذهب در عراق دعوت به خویشتنداری كنند و با جدا كردن حساب عامه اهل سنت از خواص بنیادگرای ایشان چهره ای صلح طلب از شیعیان ارائه كنند.
همین سیاست می تواند در لبنان تكرار شود. شیعیان لبنان در حوادث اخیر تنها ماندند و تنها مقاومت كردند. این تنهایی اگرچه نباید به فراموشی سپرده شود اما نباید سبب كینه جویی شود. اكنون شیعیان با سربلندی می توانند جغرافیای سیاسی خود را در دل خاورمیانه عربی و خاورمیانه غربی تثبیت كنند. آمیزش عملگرایی سیاسی، نوگرایی دینی و مقاومت دفاعی جهان شیعه را در آغاز مرحله تازه ای از حیات سیاسی خود قرار می دهد.
براساس همین عملگرایی سیاسی است كه حزب الله وارد دولت و مجلس لبنان می شود و براساس همین نوگرایی دینی است كه شیعیان برخلاف شبكه القاعده و حكومت طالبان مظاهر مدرنیته (اعم از تلویزیون، تحزب، مبارزه پارلمانی، روزنامه و...) را پذیرفته اند و زنان در جنبش آنان حضوری فعال دارند و براساس همین مقاومت دفاعی است كه ارتش اسرائیل دیروز عملاً از جنوب لبنان عقب نشینی كرد و همین وجوه سه گانه حزب الله لبنان است كه دیروز در نطق تلویزیونی سیدحسن نصرالله رهبر هوشمند حزب الله تكرار شد. سیدحسن نصرالله در نطق دیروز خود نشان داد كه به هیچ وجه با اسامه بن لادن قابل مقایسه نیست و شیعیان با طالبان قابل مقایسه نیستند و این واقعیتی است كه سران جهان عرب و جهان غرب باید درك كنند. اما در فهم و ارائه این واقعیت ایران به عنوان مدرن ترین دولت شیعه جهان نقش اساسی دارد. اكنون زمان آن است كه ایران ابتكار عمل را به دست گیرد و با مشورت همه جناح های سیاسی و فكری طرحی برای حل منازعات خاورمیانه ارائه كند. تاكنون همه ابتكارات صلح خاورمیانه غربی یا عربی بوده اند. اكنون نوبت یك طرح صلح ایرانی است در لحظه ای كه حزب الله پیروز میدان است.
این طرح صلح می تواند توسط چهره های غیردولتی ایران پیشنهاد شود و شاید افرادی مانند سیدمحمد خاتمی مناسب ترین پیشنهاددهندگان باشند. طرح صلحی كه همه مسائل خاورمیانه؛ پرونده هسته ای ایران، ثبات در عراق، پرونده رفیق حریری، تاسیس دولت فلسطینی و بنیادگرایی تروریستی را با هم حل می كند. خاورمیانه یك كل به هم پیوسته است. شاید جواب غزه را در بیروت بدهند. ایران تاكنون برای صلح در عراق و افغانستان خود بهترین رفتار را با آمریكا انجام داده است. معنا ندارد كه عربستان به عنوان زادگاه بن لادن متحد غرب باشد و ایران به عنوان زادگاه آیت الله سیستانی دشمن غرب. ایران وطن دوم لبنانی ها است. آمریكایی ها باید بدانند وقتی در لبنان با كسی حرف می زنند در واقع با ایرانی ها حرف می زنند. و هنگامی كه با ایران بر سر میز مذاكره می نشینند در واقع یك پایه این میز در تهران و پایه دیگر آن در بیروت قرار دارد و پای این میز همه نشسته اند از اصلاح طلبان تا اصولگرایان ایرانی و لبنانی. وقتی حادثه ۱۱ سپتامبر در ایالات متحده رخ داد روزنامه مستقل و روشنفكری فرانسه لوموند نوشت امروز همه ما آمریكایی هستیم. اكنون در ایران هم زمان آن است كه بنویسیم: همه ما لبنانی هستیم. همان خصوصیت عجیب و غریب لبنانی كه هرگز دو نسل از یك خانواده در یك سرزمین زندگی نمی كنند اكنون در ایرانیان حلول كرده است.

محمد قوچانی
*مصاحبه با روزنامه النهار ،۱۹۶۹نای و نی ،صفحه ۲۲۷

منبع : روزنامه شرق