عطسه آمریکا و سرماخوردگی جهان

سهم اقتصاد آمریکا در تولید ناخالص جهان، چنان چشمگیر است که این باور را در میان اقتصاددانان به وجود آورده است «هرگاه اقتصاد آمریکا عطسه کند، اقتصاد جهان سرما می خورد.» در سال ۲۰۰۷ تولید ناخالص داخلی آمریکا بیش از ۱۳ تریلیون و ۳۸۰ میلیارد دلار برآورد شده است که سهم آن در تولید ناخالص جهان بیش از ۲۱ درصد است. کشور آمریکا در سال ۲۰۰۶ میلادی ۰۷/۱۲ درصد از حجم کل تجارت جهانی (۷/۲۹۵۷ میلیارد دلار) را در اختیار داشته که از این لحاظ نیز در جایگاه نخست قرار دارد. این کشور در سال ۲۰۰۶ میلادی بزرگ ترین کشور واردکننده و همچنین پس از آلمان دومین کشور صادرکننده در جهان بوده است. کشوری با چنین نقش چشمگیری در اقتصاد جهان به بحران مالی دچار شده است.
بحران مالی اقتصاد آمریکا از آن رو حائز اهمیت است که اقتصاد این کشور با اقتصاد جهان به ویژه اقتصاد اروپا در هم تنیدگی زیادی دارد. از این رو، هر نوسان در اقتصاد آمریکا، نوسان های مشابه در دیگر مناطق جهان را به همراه دارد. بحران اقتصادی آمریکا که در بی انضباطی های مالی پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ریشه دارد، نخست بخش مسکن را دگرگون کرد و سپس به موسسه های مالی گسترش یافت و آنها را به ورطه ورشکستگی کشاند. به گونه ای که در دو ماه گذشته بیش از ۲۰۰ هزار فرصت شغلی در آمریکا از میان رفته است و گسترش آن به اقتصاد دیگر نقاط جهان بیم دامنه دار شدن این رکود را تقویت کرده است. کشورهای صادرکننده نفت خام که به طور عام اقتصادشان با اقتصاد آمریکا درهم آمیختگی درخور اعتنایی ندارد نیز در معرض مخاطرات ناشی از این بحران قرار گرفته اند. قیمت نفت خام دوبی طی سه ماه گذشته افزون بر ۱۳۸ دلار در بشکه به کمتر از ۶۱ دلار در بشکه کاهش یافته است.
چنین کاهش چشمگیری در قیمت نفت، پیامدهای مخربی برای اقتصاد این دسته از کشورها به بار خواهد آورد. طرح نجات مالی دولت بوش که برای مقابله با این بحران طراحی شده و به تصویب رسیده است نیز نتوانست برای فعالان بازار نفت امیدوارکننده باشد. زیرا پس از تصویب آن روند نزولی قیمت ها ادامه یافت و هر روز دامنه گسترده تری به خود گرفت.
براساس این طرح، دولت آمریکا مجاز است تا سقف ۷۰۰ میلیارد دلار از مطالبات معوقه بانک های سرمایه گذاری آمریکا را خریداری کند یا برای آنها تخفیف مالیاتی در نظر بگیرد. قرار است این طرح به صورت مرحله ای و در مدت دو سال به اجرا گذارده شود که در مرحله نخست تنها ۲۵۰ میلیارد دلار در اختیار بانک های ورشکسته قرار خواهد گرفت. بحران اقتصادی آمریکا چنان جدی و ریشه دار است که این میزان کمک به هیچ رو برای برطرف کردن آن کافی نیست. از این رو، گسترش این بحران به اروپا، موج تازه ای از نگرانی را به وجود آورده است. هم اکنون بسیاری از بانک های معتبر و معروف اروپا نیز به سبب خروج گسترده سپرده ها، با کمبود شدید نقدینگی روبه رو شده اند.
برآوردهای تازه از میزان رشد اقتصادی مناطق مختلف جهان نشان می دهد بالابودن رشد اقتصادی هند و چین به هیچ رو برای جبران کاهش رشد اقتصادی در دیگر مناطق جهان کافی نیست. از این رو، کاهش رشد تقاضای نفت خام، بازار نفت را به سراشیب سقوط کشانده است. براساس آخرین گزارش ماهانه اوپک، میانگین مصرف نفت خام در کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (اوایی سی دی) در سال ۲۰۰۸ بیش از یک میلیون بشکه در روز کاهش می یابد. به این ترتیب اوپک رشد تقاضای جهانی نفت خام را به ۶۰۰ هزار بشکه کاهش داد. این در حالی است که برخی منابع مستقل افزایش تقاضای روزانه نفت خام را در سال جاری ۵۰۰ هزار بشکه برآورد می کنند.
افزایش تقاضای نفت خام در سال ۲۰۰۹ نیز بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز برآورد نمی شود. به این ترتیب برای جلوگیری از سقوط قیمت نفت نمی توان به افزایش تقاضا امید بست. اوپک و دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفت از جمله روسیه، باید برای تثبیت بازار نفت یک رشته اقدامات هماهنگ را در دستور کار قرار دهند.
تصمیم اوپک برای برگزاری اجلاس اضطراری در نوع خود نشان از حساسیت اعضا به شرایط اقتصاد جهانی است اما از قرار معلوم در وهله نخست برخی از اعضا، اوضاع اقتصاد جهانی را چندان نگران کننده نیافته بودند زیرا زمان تعیین شده برای آن ۲۸ آبان در نظر گرفته شده بود. گویا کشورهایی نظیر ایران که سرعت عمل بیشتری را خواهان شدند که پیگیری آنها نتیجه بخش بود و سبب شد این اجلاس سه هفته زودتر برگزار شود. به هر حال اگر این اجلاس به تصمیم گیری در خصوص کاهش تولید منجر شود، می تواند در تامین این هدف، اقدام درستی به شمار آید.
سرعت تحولات اقتصادی آمریکا در حدی است که اوپک باید چابک تر از این واکنش نشان دهد در غیر این صورت، مشکلات اقتصادی آمریکا به طور مستقیم دامن صادرکنندگان نفت را نیز خواهد گرفت. بیماری اقتصاد آمریکا چنان وخیم است که اگر به موقع چاره اندیشی نشود ممکن است این بار سرماخوردگی آمریکا به درد بی درمان اقتصاد جهان از جمله صادرکنندگان نفت تبدیل شود.

سعید خوشرو
کارشناس ارشد اقتصاد انرژی

منبع : روزنامه سرمایه