هفت‌خوان استخوان

تنها چیزی که از جسم ما در زیر خاک باقی می‌ماند اسکلت و استخوان‌های ماست. استخوان‌ها از بادوام‌ترین اشیا در روی کره زمین هستند. بدن انسان در حدود ۲۰۶ استخوان دارد. البته تعداد استخوان‌ها تفاوت دارند. به‌طور مثال، یک کودک معمولاً ۳۳ مهره در ستون فقرات دارد. در بالغان قطعات پایینی به هم جوش خورده استخوان خاجی و دنبالچه ایجاد می‌گردد که در این صورت تعداد مهره‌ها به ۲۶ عدد می‌رسد. تعداد دنده‌ها نیز تغییر می‌کند. قاعدتاً تعداد دنده‌ها باید ۱۲ جفت باشد ولی در بعضی‌ها ۱۱ و در عده‌ای هم ۱۳ جفت است. استخوان‌ها از لحاظ اندازه نیز متغیرند، به‌طوری‌ که بزرگ‌ترین آنها مربوط به استخوان ران و کوچک‌ترین آنها مربوط به استخوان رکابی گوش است که در عمق گوش میانی قرار دارد. این هفته می‌خواهیم با ساختمان اسکلت بدن انسان بیشتر آشنا شویم...
● ساختمان استخوان
استخوان بافتی است همبندی که از سخت‌ترین بافت‌های بدن انسان به شمار می‌رود. استخوان از یک ماده بنیادی آلی که در نمک‌های غیرآلی ذخیره شده‌اند، تشکیل شده است. سختی استخوان به سبب وجود همین نمک‌های غیرآلی است که تقریبا ۶۰ درصد وزن کل استخوان را تشکیل می‌دهند. این نمک‌ها عمدتا شامل کلسیم، فسفات و مقداری منیزیم و کربنات هستند. خارج کردن نمک‌های کلسیم از یک استخوان با قرار دادن استخوان در اسید معدن رقیق امکان‌پذیر است.
شکل استخوان پس از خارج کردن نمک‌های کلسیم به هم نمی‌خورد ولی نرم می‌شود، به‌طوری که مثلا یک استخوان دراز را آن‌قدر می‌توان خم کرد که دو انتهای آن به هم برسند. یک غشای همبندی به نام پریوستیوم سطح خارجی استخوان‌ها را می‌پوشاند. این غشا در مفاصل حرکتی که با غضروف مفصلی پوشانده شده‌اند، وجود دارد. پریوستیوم محتوی یک شبکه عروق خونی است که از طریق آن، عروق به داخل استخوان نفوذ می‌کنند.
● انواع استخوان
در برش عرضی، دو گونه استخوان تشخیص داده می‌شود.
▪ استخوان متراکم
با چشم معمولی و غیرمسلح، به صورت متراکم و بی‌شکل دیده می‌شود و لایه خارجی استخوان را تشکیل می‌دهد. موقعی که استخوان متراکم زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرد، واحدهایی با آرایش منظم مشاهده می‌شوند که سیستم هاورس نام دارد.
▪ استخوان اسفنجی
از رشته‌های استخوانی شبکه‌ای که فضای ما بین آنها توسط چشم معمولی قابل رویت است تشکیل شده است. مقدار هر یک از دو نوع استخوان فوق، از استخوانی به استخوان دیگر و از قسمتی از استخوان به قسمتی دیگر فرق می‌کند و به میزان قدرت مورد نیاز آن استخوان بستگی دارد. در تنه استخوان دراز، یک لایه خارجی ضخیم از نوع استخوان متراکم وجود دارد. در صورتی که در یک استخوان نامنظم و یا کوتاه لایه متراکم استخوان نسبتا نازک است. استخوان اسفنجی دارای لاملاهایی است که از نظر ساختمان شبیه به لاملاهای استخوان متراکم هستند با این تفاوت که فضاهای موجود در استخوان اسفنجی بزرگ‌تر بوده و سیستم‌های هاورس فقط در ترابکول‌های بزرگ دیده می‌شوند. استخوان اسفنجی مواد غذایی خود را از رگ‌های اطراف دریافت می‌کند.
▪ شرح وظایف استخوان
ـ استخوان چارچوب نگه دارنده بافت‌های نرم را تشکیل داده و به منزله تکیه‌گاهی برای تحمل وزن بدن می‌باشد.
ـ استخوان اهرمی است که ماهیچه‌ها برای ایجاد حرکت، فشار خود را بر آن اعمال می‌کنند.
ـ استخوان از ارگان‌های حیاتی خاصی محافظت می‌کند مانند جمجمه که از مغز حفاظت می‌کند.
ـ استخوان از نظر دارا بودن بافت تولید کننده سلول‌های خونی، دارای اهمیت می‌باشد.
ـ استخوان منبع تجمع نمک‌های کلسیک است.
● توسعه و رشد استخوان‌ها
در مدت تکامل بدن انسان، بیشتر استخوان‌ها ابتدا به صورت غضروف نمایان می‌شوند. اما تعداد کمی از آنها مانند ترقوه و استخوان‌های سقف جمجمه ابتدا توسط پرده‌های متشکله مزودرم ظاهر شده و هیچ غضروفی ندارند. این تشکیلات اولیه غضروفی پرده‌ای بعدها طی مراحل استخوان‌سازی به استخوان تبدیل می‌شوند. بعضی از استخوان‌ها از یک مرکز استخوان‌سازی منفرد به وجود می‌آیند. به این معنی که تشکیل استخوان از یک نقطه در ماده اولیه شروع شده و تا استخوانی شدن تمام استخوان ادامه می‌یابد.
استخوان‌های دیگر (مانند استخوان‌های دراز) از بیش از یک مرکز استخوان‌سازی استخوانی می‌شوند، به‌طوری که در بعضی از مراحل رشد، استخوان به وسیله قسمت‌های غضروفی به چند بخش تقسیم می‌شود.
اولین مرکز استخوان‌سازی که در هر استخوان ظاهر می‌شود مرکز استخوان سازی اولیه، و مراکز بعدی، مراکز استخوان‌ سازی ثانویه نامیده می‌شوند. مرحله نموی که در آن این مراکز ظاهر می‌شوند در هر استخوان تقریبا ثابت است. بنابراین تعیین سن یک کودک با رشد طبیعی با انجام رادیوگرافی از مناطق به خصوصی از اسکلت وی امکان‌پذیر است.
در یک استخوان دراز نمونه مرکز استخوان‌سازی اولیه در مرکز غضروف اولیه، در حدود هشتمین هفته زندگی جنینی ظاهر شده و تا استخوانی شدن تمام تنه استخوان ادامه می‌یابد. تنه یک استخوان دراز و در حال رشد دیافیز نامیده می‌شود.
● استخوان‌های ۵ گانه
اسکلت بدن ما از تعداد زیادی استخوان تشکیل شده است که بعضی از آنها فرد و بعضی دیگر زوج هستند. استخوان‌ها از نظر شکل و اندازه بسیار متفاوتند ولی به‌طور کلی آنها را به ۵ گروه اصلی می‌توان تقسیم‌ کرد:
۱) استخوان‌های دراز: استخوان دراز، از یک تنه تقریبا استوانه‌ای با یک قسمت پهن در دو انتها تشکیل شده‌اند. این گروه بیشتر استخوان‌های اندام‌های فوقانی و تحتانی را در بر می‌گیرد.
۲) استخوان‌های کوتاه: از نظر شکل تفاوت‌های زیادی باهم دارند ولی به طور کلی می‌توان آنها را به شکل مکعب در نظر گرفت. این گروه استخوان‌های قسمت پروکسیال دست و پا را در بر می‌گیرند که به ترتیب استخوان‌های کارپال و تارسال نامیده می‌شوند.
۳) استخوان‌های پهن: استخوان‌های پهن در مقایسه با قطرشان سطح پهن دارند و شامل استخوان‌های سقف جمجمه و دنده‌ها می‌شوند.
۴) استخوان‌های نامنظم: استخوان‌های نامنظم در نظر شکل تفاوت‌های زیادی باهم دارند و در هیچ‌کدام از گروه‌های فوق قرار نمی‌گیرند و شامل استخوان‌هایی می‌شوند که ستون فقرات و بعضی از استخوان‌های جمجمه را تشکیل می‌دهند.
۵) استخوان‌های سزامویید (کنجدی): این استخوان‌ها در تاندون‌های نزدیک مفاصل ظاهر می‌شوند.
مهم‌ترین استخوان این گروه، استخون کشکک است.
● مغز استخوان
استخوان دراز، دارای یک حفره مرکزی به نام موولا است. این حفره با مغز استخوان، که در میان ترابکول‌های استخوان اسفنجی نیز دیده می‌شود، پرشده است. به هنگام تولد تمامی مغز استخوان سلول‌های خونی را تولید می‌کنند که به آن مغز قرمز استخوان گفته می‌شود. با آغاز دوران بلوغ، مغز قرمز فقط در استخوان‌های جمجمه، قرقره‌های استخوان‌های کتف، ستون مهره‌ها، دنده‌ها، لگن و انتهای فوقانی بازو و ران‌ها یافت می‌شود. در هر جایی که مغز قرمز توسط مغز زرد یا به عبارت دیگر، چربی جایگزین شده باشد بافت خون‌ساز کمی در آنجا وجود خواهد داشت.
ـ آسیب استخوان جمجمه ناشی از گلوله تفنگ
ـ سوراخ شدن استخوان ناشی از ضربه شمشیر
ـ پوکی استخوان
ـ استخوان سالم
ـ استخوان رکابی گوش کوچک‌ترین استخوان بدن

دکتر هومن خلیقی

منبع : روزنامه سلامت