اثرات جانبی طب مکمل و جایگزین

امروزه از طب مكمل و آلترنیتیو ـ به طور فزاینده‌ای ـ برای تشخیص و درمان بیماری‌های حساسیتی استفاده می‌شود و مطالعات بسیاری در این زمنیه وجود دارد كه فواید و خواص این شیوه‌های درمانی را گزارش می‌كند. این مقاله در حقیقت با مرور این دو شیوه قصد دارد تا خطرات احتمالی این دو شیوه از درمان‌های طبی را بررسی كند. توانایی و خاصیت نهفته در بسیاری از شیوه‌های درمانی گیاهی ممكن است موجب تبدیل شدن آلرژی‌ها و حساسیت‌ها به آماس‌های پوستی شود و به ندرت علائم ایمونوگلوبین IgE-medicated در آنها بروز می‌كند.
جراحت‌های احتمالی كه بعد از طب سوزنی در بدن ایجاد می‌شود ممكن است موجب آسیب رساندن به ریه، قلب، بروز HIV و آسیب‌های نخاعی شود. هپاتیت و عفونت باكتریال غشای درونی قلب نیز از جمله عفونت‌هایی است كه بعد از طب سوزنی، احتمالشان اگرچه كم،‌ اما وجود دارد.
كلیه‌ها، كبد و قلب از جمله اندام‌هایی هستند كه به واسطه مصرف گیاهان مختلف و موادی كه تركیبات گیاهی دارند در معرض مسمویت و آسیب قرار دارند. برخی از گیاهان خاصیت سرطان‌زایی دارند و در برخی موارد احتمال مصرف داروهای تقلبی از این دست بسیار زیاد است.
بنابراین، توجه و هوشیاری در مورد بهره‌گیری و استفاده از شیوه‌های سنتی و غیرسنتی درمان به شدت لازم و ضروری است. بنابراین تنها نزد پزشكان متخصص طب مكمل و جایگزین و در صورتی كه تاثیرات مثبت این شیوه‌ها ثابت شده‌ و عوارض جانبی‌شان بررسی شده باشند، آنها را به عنوان شیوه‌درمانی انتخاب كنید.
بهره‌گیری از طب سنتی و آلترنیتیو CAM برای درمان بیماری‌های بزرگسالان و كودكان در حال پیشرفت است. مخصوصا در بیماری‌هایی مثل انواع آلرژی‌ و بیماری‌ آسم این روند رو به رشد است. و در موارد بسیاری این شیوه‌های درمان تسكین دهنده هستند و به ندرت موجب درمان بیماری می‌شوند. فهرست شیوه‌های تشخیص و درمان‌ طب آلترنیتیو بی‌اندازه و بسیار بزرگ است ـ شامل شیوه‌هایی از زمان‌های دور تا به امروز ـ از طب‌سوزنی تا یوگا را در بر می‌گیرد. علاوه‌ بر این، اینترنت موجب رونق و افزایش عرضه و تقاضای این محصولات و شیوه‌های‌ درمانی آن شده است. و دانشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی زیادی را به خود مشغول كرده است. بررسی‌های اصولی آزمایش‌های بالینی در ۳ رشته‌ درمان‌های مكمل و آلترنیتیو شامل، طب سوزنی، گیاهان دارویی و هومیوپاتی شواهد و مدارك مستندی را منتشر كرده‌اند كه جای هیچ بحثی را در مورد موثر بودن آن‌ها باقی نمی‌گذارند.
ممكن است طب رایج گاهی عوارض بسیار خطرناك و غیرقابل چشم‌پوشی را در زندگی انسان‌ها ایجادكند، اما تحقیقات اخیر دانشمندان ثابت می‌كند همین احتمال در مورد درمان‌های طبیعی و مكمل نیز صادق است، و در برخی موارد عوارض سوء این نوع از درمان‌ها از طب رایج نیز پیشی گرفته است.
چه كسی می‌تواند بگوید كه فلان دارو یا شیوه‌ درمانی بدون عوارض جانبی است؟ حتی شیوه‌های درمانی اثبات شده كه در كلینیك‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد ممكن است به دلیل مصرف میزان غلط دارو و تجویز اشتباه تاثیرات غیرعادی را بر مصرف‌كننده داشته‌باشند.
از طرفی در مصرف گیاهانی كه حاوی مواد گوناگون هستند ـ كه برخی از آنها ناشناخته‌اند ـ نیز، ممكن است نتایجی غیرعادی و غیرقابل پیش‌بینی رخ دهد. روش‌های درمانی بدون مصرف داروكه شیوه درمان آنها فیزیكی است نیز ممكن است موجب وارد آمدن آسیب‌هایی به بیماران شود. كه بخشی از آن مربوط به درمانگران فاقد صلاحیت، تشخیص‌های غلط، تجویزهای نامناسب و … است.
● آلرژی‌ها و حساسیت‌های پوستی
به نظر می‌رسد كه در سراسر دنیا تصور غلطی وجود دارد كه عنصر گیاهی تشكیل دهند داروها و دیگر مواد را همان گیاهان طبیعی می‌دانند و بنابراین به دلیل طبیعی بودن ماده، آن را كاملا سالم و ایمن می‌شمارند و یا ذاتا آن را بی‌ضرر می‌دانند.یكی از عوارض شایع در این زمینه بروز آلرژی و حساسیت پوستی و آماس‌های پوستی بعد از مصرف داروهای گیاهی است.كوتاهی در كنترل سیستم خوددرمانی موجب می‌شود تا روز به روز بر تعداد افرادی كه گرفتار این حساسیت‌ها هستند، اضافه شود.
در این خصوص بروز آلرژی و آماس‌های پوستی از مواد طبیعی چون روغن درخت چای، بابونه ، گل‌همیشه‌ بهار فرانسوی، روغن زیره سبز و بسیاری دیگر از داروهای سنتی چینی مكررا نام برده شد.آماس‌های پوستی حتی در مواردی كه ماساژ با روغن‌هایی با تركیبات گیاهی مثل ضماد ریشه بابا‌آدم و دیگر تركیبات گیاهی مورد استفاده در عطردرمان صورت‌گرفته‌بود، مشاهده شد.
ارتباط میان حساسیت‌ها و داروهای آلترنیتیو كه حاوی عصاره‌های گیاهی هستند نیز از جمله مواد شایع در بروز حساسیت‌های پوستی بودند كه به وسیله تست patch قابل بررسی است.
در تحقیقی كه در هلند انجام شده مشخص شد كه از هر ۱۰۳۲ بیمار ۱۱ نفر به یك روغن یا چند روغن گیاهی حساسیت دارند. ظهور التهابات پوستی در خانمی ۳۱ ساله بعد از استفاده كردن از چای‌های برای درمان كمردردش یكی از این موارد است كه پس از انجام تست Patch دلیل بروز این التهابات، وجود تركیبی از lnula helenium اعلام شد.
یكی دیگر از موارد photosensitivity در مرد ۳۰ ساله‌ای بعد از مصرف دم كرده ‌psoralea corylifolia به مدت ۶ ماه اتفاق افتاد. و یا بیماری پلاگارد pellagra (ناخوشی كه پوست را می‌تركاند و انسان را به دیوانگی می‌كشاند) بعد از مصرف داروهای مختلف آلترنیتیو كه موجب عدم جذب اسید نیكوتینیك می‌شدند، بروز یافت.
بروز این حساسیت‌ها در هر سنی حتی برای نوزادان و كودكان نیز وجود دارد. در اسپانیا موردی گزارش شد كه كودكی ۵ ساله بعد از مصرف قرصهای هومیوپاتیك مبتلا به آلرژی شده است.
در تحقیقاتی كه در كشور یونان انجام شده ۴۲ بیمار به مصرف نوعی داروی مسهل كه از شیره خرخیار می‌سازند ecbalium elaterium حساسیت نشان داده‌اند.
● كنش دارویی
بسیار از داروهای گیاهی تاثیرات دارویی قابل توجهی دارند و در كنار آن تاثیرات منفی نیز داشته‌اند و همین مسئله این نكته را تصدیق می‌كند كه گیاهان و داروها می‌توانند اثرات مشابهی را اعمال نمایند.
متخصصان و پزشكان همواره باید نسبت به اثرات سوءداروها و داروهایی كه به نوعی با تركیبات گیاهی هستند هوشیار باشند و بیمار خود را كاملا معاینه كرده و سابقه او را در زمینه مصرف این داروها جویا شوند.
● آسیب‌های فیزیكی
برخی شیوه‌های درمانی كه از تكنیك‌های فیزیكی برای درمان استفاده می‌كنند ممكن است منجر به بروز تاثیرات نامناسب از قبیل جراحات فیزیكی شوند. طب سوزنی یكی از اولین شیوه‌هایی است كه احتمال بروز این عوارض در آن وجود دارد.
ساختار و كالبد بدن انسان و نقاطی كه در طب‌سوزنی معین شده و به وسیله سوزن‌هایی لمس می‌شود ممكن است جراحاتی را به بدن بیمار تحمیل كند. از این‌رو بهره‌گیری از متخصصان طب سوزنی توصیه می‌شود.
موارد بسیاری شكایت از طرف افرادی كه برای درمان آسم، آرتریت، دردهای شانه و گردن و كمردردهای خفیف از طب‌سوزنی استفاده كرده‌اند گزارش شده است..این افراد دچار عارضه نوموتراكس Peneumothorax شده‌اند. بر اساس تحقیقی ۳۷۰۰ پزشك استرالیایی گفته‌اند كه از ۳۲۲۲ بیماری كه از طب سوزنی استفاده كردند ۶۴ نفر دچار این عارضه شده‌اند.
تعداد گزارشاتی كه در مورد عوارض سوء طب سوزنی ارائه شده، به این نكته اشاره می‌كند كه تعلیم و تربیت متخصصین در این رشته می‌بایست با دقت و نظارت بیشتری انجام گیرد و كنترل و نظارت دقیقی صورت گیرد تا افرادی كه به طور خودآموز یا طی دوره‌های آموزشی كوتاه‌مدت دست به انجام این كار می‌زنند اجازه فعالیت پیدا نكنند. به‌هر حال تخصصی شدن این رشته و اجرای این شیوه توسط متخصصین از جمله مواردی است كه قطعا می‌بایست به آن توجه شود تا عوارض و خطرات كمتری بیماران را تهدید كند.
● عوراض عفونی
استفاده نامناسب از سوزن‌های طب سوزنی و یا استفاده مجدد از یك سوزن بدون استریزه كردن و یا شیوه‌های غلط استریزه كردن و بی دقتی در این زمینه باعث بروز عفونت بعد از انجام طب سوزنی می‌شود. در تحقیقی كه در استرالیا انجام گرفته و قبلا به آن اشاره شد، عفونت‌های پوستی بعد از انجام طب سوزنی در ۱۲۸ نفر از ۳۲۲۲ موردی كه طب سوزنی را برای درمان انتخاب كرده‌بودند گزارش شده است.
هپاتیت، HIV و آماس غشای درونی قلب از جمله مواردی بوده كه بعد از طب سوزنی در معدودی از افراد ایجاد شده است.
نمونه واضح و روشن ابتلا به هپاتیت B به دلیل سهل‌انگاری متخصصین، مربوط به دو متخصص طب سوزنی است كه به ترتیب موجب آلودگی ۳۶ و ۳۵ بیمار شده‌اند. میزان ابتلای بیمارانی كه تا ۱۵۰ بار سوزن دریافت كرده‌اند ۹ درصد و میزان ابتلای بیمارانی كه بالغ بر ۴۵۰ سوزن دریافت كرده‌اند ۳۳ درصد بوده است.
در مورد ابتلا به عفونت HIV هر چند كه این احتمال پایین است اما طب سوزنی ممكن است موجب بروز این بیماری شود.
● مسمومیت‌ها
داروهای گیاهی و فرآورده‌های گیاهی معمولا از تركیب چند نوع گیاه حاصل می‌شوند، به علاوه آنالیز كردن تنها یك گیاه نشان می‌دهد كه یك گیاه، از مواد مختلفی تشكیل شده كه در بیشتر مواقع خاصیت این مواد شناسایی نشده است. از میان ۷۰۰۰ گونه داروهای گیاهی كه در چین استفاده می‌شود از هر ۱۵۰ گونه دارو كه بین اكثر مردم متداول است۱۰ مورد آن سمی هستند.
خاصیت سمی بودن ممكن است به دلیل آلودگی، تقلبی بودن، ناشناخته بودن و در نهایت به دلیل خاصیت سمی نهفته در خود گیاه است.
درمان این نوع مسمومیت‌ها نه تنها به شیوه درمانی بستگی دارد بلكه به عوامل دیگری نیز از قبیل سن، ژنتیك، بیماریهای افراد و همزمانی مصرف داروهای گیاهی و داروهای دیگر مرتبط است. نوزادان و كودكان نسبت به دیگران استعداد بیشتری برای پذیرش اثرات سوء مصرف این داروها و مسمومیت به دلیل تفاوت‌های فیزیولوژیكی، سوخت و ساز نامناسب و عدم بلوغ دارند.
فلزهای سنگین از قبیل آرسنیك، كادمیوم، جیوه، سرب و تالیوم از جمله موادی هستند كه در داروهای سنتی چین باعث مسمومیت مصرف كننده می‌شوند. فلزهای سنگین موجود در داروهای آسیایی تاثیرات مخربی بر سلامت بیماران دارند. در كشور هند بارها مسمومیت (آرسنیك و جیوه) بر اثر درمان‌های سنتی گزارش شده است. متاسفانه برگشت سلامتی از بیماری‌های عصبی ناشی از مصرف مواد سمی آرسنیكی بسیار دشوار و سخت است. حتی فلزهای بسیار رقیق شده در داروهای هومیوپاتی (مثل جیوه) كه موجب مسمومیت جهازی نمی‌شوند، واكنش خوبی در بدن بیماران نداشته است.
در مورد مسمومیت‌ها توسط داروهای طبیعی حتی گزارش‌هایی مبنی بر مسمومیت به دلیل مصرف ویتامین‌ها و مكمل‌های خواركی نیز در دست است. به عنوان مثال چربی‌های محلول در ویتامین A موجب بروز كم‌اشتهایی و بی‌حالی در مصرف كنندگان شده‌است.
مسلما، طب مكمل و آلترنیتو تاثیرات و فواید بسیاری را تا به امروز از خود نشان داده‌ و در بعضی موارد نسبت به داروها و تركیبات شیمیایی موفق عمل كرده‌ است، با این وجود برخی از داروها و تركیبات شیمیایی باید با توجه و دقت بیشتری بررسی و انتخاب شوند چرا كه دارای عوارض جانبی خطرناكی هستند. به طور كلی الگوی عوارض جانبی درمان‌های آلترنیتیو تقریبا شبیه به عوارض استفاده از برخی از درمان‌های طب رایج است. بنابراین دقت و توجه به شیوه مصرف و عدم مصرف همزمان داروهای آلوپاتیك و داروهای طب مكمل و طب آلترنیتیو بسیار حائز اهمیت است.
بنابراین بهتر است، متخصصان این شیوه حتما در مورد عوارض احتمالی این درمان‌ها و تركیبات گیاهی اطلاعات كافی داشته باشند و با مهارت لازم به گونه‌ای عمل كنند كه میزان بروز این عوارض را در بیماران به حداقل برسانند.

نویسنده :دکتر بادو نیگیمن /ترجمه آمنه فرخی

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی درمانگر