دماوند خاستگاه اساطیری ایران زمین

دماوند، یكی از كهن‌ترین شهرها و اولین شهر اسطوره‌ای تاریخ روایی ایران است. هر كجا نام ضحاك، فریدون، كیومرث، منوچهر و... قهرمانان افسانه‌ای كیانی آمده، نام شهر دماوند نیز ذكر شده است. گوبنیو درباره قدمت دماوند نوشته است: «بلده كوچك دماوند، مسلما از قدیمی‌ترین شهرهای دنیاست، اعم از این كه آن را به جای ورنه چهارگوش بشناسیم، یا یكی از بناهای قدیمی اعصار بدانیم. بی‌شك تاریخ تولد آن در اعصار اولیه است.»
دماوند، از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است كه در تاریخ روایی ایران، بنیادش را به كیومرث نسبت می‌دهند، آثار و شواهد به دست آمده، حاكی از حضور انسان از كهن‌ترین دوران حیات بشر در این سرزمین است. بنا به گفته گوبنیو در قدمت و دیرینگی آن تردید نمی‌توان داشت به سبب همین قدمت و اهمیت، ۷۳ سال پیش به پیشنهاد مرگان فرانسوی، شهر دماوند و روستاهای اطراف آن به عنوان یك اثر ملی در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۵۶ به ثبت رسیده باید اذعان داشت كه در میان آثار ملی به ثبت رسیده، شهری را نمی‌توان یافت كه این گونه به ثبت تاریخی رسیده باشد. سرزمین دماوند، به واسطه كوه مقدس و مینوی دماوند كه صحنه شماری از رویدادهای اساطیر و افسانه‌ای است، یكباره آیین و اسطوره و تاریخ را در می‌نوردد و خود مبدل به نمادی یگانه می‌شود و شهرت و آوازه خود را به سرزمینی می‌دهد كه از لحاظ داشتن آب و هوای خوب، زمین حاصلخیز و موقعیت عالی سوق الجیشی و نظامی، بین مازندران و فلات مركزی در طول تاریخ اهمیت بسیاری یافته است. به همین سبب، با وجود زلزله‌های مكرری كه این منطقه را به ویرانی كشانده، زندگی كماكان جریان داشته است.
پیشینه تاریخی این سرزمین، نیاز به بررسی باستان شناختی دارد، تا زوایای تاریك آن به روشنی آشكار شود، اما آنچه از متون تاریخی بر می‌آید، این است كه شهر و كوه دماوند به حوزه اسطوره تعلق دارد و حاكمان این سرزمین، با عنوان مسغمان. كه منصبی روحانی بودند و نسبت خود را با داستانی به ارمابیل می‌رساندند، توانستند تا مدتها طولانی بر این سرزمین حكومت كنند. پس از فتح این سرزمین از سوی لشكریان اسلام، تجمع جمعیت و وسعت و گسترش شهر به اندازه‌ای بود كه نیاز به مسجد جامع محسوس شد. بدین ترتیب، برای اولین بار مسجد جامعی كه نمونه آن را فقط در قرون اولیه اسلامی می‌توان یافت، بر بالای تپه مشرف به شهر ساخته شد.
در دوره صفویه و قاجاریه، بین مناطق مختلف اطراف تهران، دماوند به سبب آب و هوای بسیار عالی و مناظر زیبا و بدیع بیش از سایر نقاط مورد توجه بوده است.
هنوز هم این شهر بی‌نظیر كه در میان دره‌ای تنگ و زیبا در دامنه كوهی معروف با قله سر به فلك كشیده و زیبایش واقع شده با افسانه‌هایی كه شهرت جهانی دارند، از زیباترین و بی‌نظیر‌ترین نقاط اطراف تهران محسوب می‌شود.
دماوند، منطقه‌ای كوهستانی است كه در قسمت جنوبی سلسله جبال البرز مركزی و در قسمت شمال شرقی و ۷۰ كیلومتری تهران واقع شده است، كه از شمال به لاریجان (یكی از شهرستان آمل) و سواد كوه (یكی از شهرستان‌های قائمشهر)، از جنوب و جنوب شرقی به گرمسار و ورامین، از شرق به شهرستان فیروز كوه و از غرب به تجریش تهران و شمیران و لواسانات محدود است.
این شهرستان جزء استان تهران و مساحت آن حدود ۴۶۴۵۲ كیلومتر مربع است و در جهت شرقی غربی گسترش دارد و ارتفاع متوسط آن حدود ۱۸۰۰ متر از سطح آبهای آزاد است.
شهرستان دماوند، براساس آخرین سرشماری سال ۱۳۷۵ حدودا ۹۳۹۲۰ نفر جمعیت داشته كه از این تعداد ۵۳ درصد در جامعه شهری و ۴۷ درصد در جامعه روستایی ساكن هستند. دماوند دارای ۴ منطقه شهری است كه عبارتند از شهر دماوند، رودهن ، گیلان، آبسرد، و دارای بخش مركزی شامل دهستان‌های تار رود ابرشیوه، جمارود و بخش‌ رودهن شامل دهستان‌های مهرآباد و آبعلی.
بخش اعظم این شهرستان كوهستانی است، به طوری كه در شمال آن، كوهای مرتفعی نظیر سیاه چال چنگیزچال و در بخش جنوبی آن، كوههای قره آغاج و در بخش میانی، جلگه‌های گیلاوند، رودهن و بومهن. كه شیب ملایمی به طرف جنوب دارند. قرار داد قابل توجه است كه قله باشكوه دماوند كه از تهران و مناطق اطراف قابل رویت است، از خود شهر دماوند دیده نمی‌شود.
مردم این شهرستان دارای دین اسلام و مذهب شیعه اند. در گذشته در قسمتهای مركزی عده ‌ای از یهودیان ساكن بودند كه به مرور ایام مهاجرت كردند.
زبان مردم این شهرستان یكی از لهجه‌‌های قدیمی تاتی است و از گروه‌ زبانهای غربی ایران و زبان قدیمی آبادی‌های اطراف تهران محسوب می‌شود و با زبانهای مازندارانی و بعضی نواحی شمالی سمنان پیوند و نزدیكی دارد. در دماوند، شمیرانات، كن، سولقان و بعضی روستاهای اطراف تهران و كرج به گونه‌های مختلف این زبان سخن می‌گفته‌اند كه بتدریج از سخنگویان آن كاسته شده است.
● مكان‌های تفریحی اطراف دماوند
دریاچه سد لار، باغهای اطراف، شكارگاه‌های جنوب غربی و شمالی، سایت روزشهای هوایی مثل كایت، پاراگلایدر، پیست‌های اسكی، شن اسكی، اسكی چمن، و غارهای مختلف در كوههای اطراف مثل غار گل زرد، از مكانهای تفریحی دماوند هستند. پیست اسكی آبعلی هر ساله هزاران نفر را به سوی خود می‌كشاند. طبق بررسی‌های به عمل آمده ۹۳ درصد استفاده كندگان آن از اهالی تهران هستند. از دیگر مناطق ییلاقی و تفریحی چشمه اعلاست كه در شمال شهر دماوند قرار گرفته و با داشتن آب گوارا هر ساله عده زیادی را پذیراست. این آب دارای موادی چون كلسیم، منیزیم، آهن، نمك، سود، پتاس، كلروسدیم، بیكربنات و... است، كه برای درمان بیماری‌های كلیوی، تنفسی ، استخوانی، عضلانی، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های زنانگی و... مفید شناخته شده است.
مسجد جامع عقیق دماوند: این مسجد در مركز شهر بنا شده است. شواهد، آثار باقیمانده، پایه و اساس مسجد را به دوره سلجوقیان می‌رساند ولی با توجه به این موضوع كه در منطقه دماوند بارها زلزله رخ داده و بنای مسجد جامع آسیب دیده و بعد تعمیر و مرمت شده است، احتمال این كه مسجد قدمتی بیشتر داشته باشد نیز وجود دارد. براساس روایتی كه سینه به سینه نقل شده و تا به امروز هم میان مردم وجود دارد، در مكان مسجد جامع، قبل ازظهور اسلامی آتشكده بزرگی برپابود، كه پس از فتح منطقه از سوی لشكریان اسلام، آتشكده تبدیل به مسجد بزرگی شد. روایت دیگری نیز وجود دارد كه این مسجد را امام حسن(ع) بنا كرده است.
برج شبلی: این برج در منتهی الیه شرق شهر، بر فراز تپه‌ای مشرف بر شهر واقع شده است. از طرف شمال به رودخانه تار، از جنوب به قبرستان وسیع دوره اسلامی، از شرق به دره‌ای كه خط‌الراس كوه جنوبی است و از غرب به باغهای منطقه محدود است. در جبهه جنوبی و جنوب شرقی برج با فاصله حدود ۵۰۰ متر، قبرستان وسیع اسلامی از دوره صفویه وجود دارد. شبلی عارف مشهور قرن سوم هجری است. در نام و نسب او اختلاف بسیاری وجود دارد و در منابع فارسی و عربی او را به نامهای ولف بن جوری، جورین خلف، ولف بن حمزه و... خوانده اند.
امامزاده، امامزاده عبدالله و عبیدالله: مقبره برجی آن از بناهای باشكوه و زیبای دوره ایلخان مغول است و از لحاظ نقشه و ساختمان به سبك بناهای متعادل همعصر خود ساخته شده و با بناهایی چون، برج علاء الدین ورامین، مقبره برجی بسطام، امامزاده اظهر در همدان قابل مقایسه است.
امامزاده شمس الدین محمد: بنای این امامزاده مربوط به دوره صفویه است كه متاسفانه به سبب حوادث طبیعی چون زلزله و سیل از آسیب مصون نمانده است. تعمیرات و تغییرات انجام شده هنگام باز سازی به قدری زیاد است، كه بنا از حالت و فرم اولیه خارج شده و در نتیجه بنای كنونی از لحاظ هنر معماری فاقد ارزش است.

منبع: روزنامه جام جم
بهاره صفوی

منبع : بنياد انديشه اسلامي