سندرم کبد چرب

سندرم كبد چرب یك بیماری متابولیكی بوده كه در مرغان تخم گذار رخ می دهد و باعث خسارات چشمگیر اقتصادی در صنعت مرغداری می شود. سندرم كبد چرب، (FLS) به وسیله علائم چاقی كاهش در تولید تخم مرغ در مرغان مبتلا خود را نشان می دهد. مرغان مبتلا عموماً چاق هستند و دارای كبد چرب بوده و همچنین خونریزی كبدی رخ می دهد. بیماری (FLHS) یا سندرم كبد چرب توام با خونریزی را می گویند. این بیماری شرایط را به گونه ای مهیا می كند كه باعث آمادگی گله برای تلفات بالا می شود. محدودیت اصلی برای سبب شناسی و پیشگیری از این بیماری است كه ما، در بوجود آوردن این بیماری در آزمایشگاه و به طور مصنوعی با شكست مواجه شده ایم . تغذیه اجباری با سطوح بالای انرژی روش بسیار معمولی در به وجود آوردن این بیماری در شرایط آزمایشگاهی است. این روش باعث استرس شدید در مرغان شده در نتیجه باعث كاهش در تولید تخم مرغ در آغاز بیماری می شود. علاوه بر این گاهی ممكن است ما در آزمایشات خودمان با تغذیه اجباری به نتایج غیر عادی برخورد كنیم كه معمولاً ناشی از سطوح بالای انرژی خوارك نیست.
● علائم بیماری
در گله مرغان، طیور مبتلا به سختی از طیور سالم تشخیص داده می شوند، زیرا طیور مبتلا از نظر ظاهری در شرایط بسیار خوبی به سر می برند وزن مرغان مبتلا اغلب سنگین تر است و علت آن هم تجمع زیاد چربی در حفره شكمی است تاج و ریش بزرگ و زرد رنگ شده نوك تاج هم كبود می شود . تولید تخم مرغ در یك زمان نسبتاً كوتاه به شدت پایین می آید و در بعضی موارد كاهش تولید تخم مرغ تا ۵۰ درصد هم گزارش شده است. تلفات در هنگام دژنره شدن بافت كبد رخ می دهد و علت آن هم متلاشی شدن كپسول كبد در نتیجه خونریزی داخلی كبد است . تجمع توده بزرگی از چربی در حفره كمی و محوطه احشایی دیده می شود . كبد مرغان مبتلا به (FLS) بزرگ شده دارای چربی زیاد می شود. رنگ كبد هم از قهوه ای روشن به زرد تغییر می كند. كبد می تواند دارای یك یا چند نقطه هماتوم یا خونریزی موضعی باشد. در این هنگام در برش كبد متوجه بافت برآمده در قسمت بریده می شویم . مقدار چربی كبد می تواند به ۵۰ تا ۶۰ درصد ماده خشك كبد برسد و در موارد حاد بیشتر از ۷۰ - ۸۰ وزن خشك كبد برسد.
● سبب شناسی بیماری
عوامل محیطی زیادی باعث بوجود آمدن (FLS) در مرغان تخگذار می شود كه شامل عوامل وراثتی، تغذیه ای ،مدیریتی، محیطی، هورمونی و مواد سمی است. علاوه بر عوامل ذكر شده ، استروژن به میزان بیشتر از نیاز بلوغ جنسی هم می تواند عامل مستعد شدن طیور برای ابتلاء (FLS) باشد
۱) عوامل ژنتیكی و وراثتی
وجود تفاوت در حساسیت لاین ها و گونه های مختلف طیور نسبت به (FLS) را به وجود تفاوتهای ژنتیكی در آن ها نسبت می دهند. شیوع بالای (FLS) در جوجه هایی كه استعداد ژنتیكی ابتلاء به این بیماری را دارند دیده می شود. انتخاب ژنتیكی برای تولید تخم مرغ زیاد احتمالاً یكی از فاكتورهایی است ه باعث وقوع (FLS) می شود . تولید تخم مرغ یاد باعث تحریك تجمع چربی در كبد و شدت یافتن متابولیسم استروژن می شود.
۲) تغذیه
الف) انرژی اضافی
تغذیه با سطوح بالای انرژی یكی از دلایل اصلی وقوع و توسعه (FLS) و یا (FLHS) در طیور است . تغذیه آزاد طیور در قفس، آن ها را برای ابتلاء به (FLS) مستعد می كند. مصرف جیره هایی با انرژی بالا سبب مصرف كالری بیشتر و تعادل انرژی مثبت در طیور می شود. مصرف مقدار زیادی از كربوهیدرات ها می تواند از طریق تبدیل كربوهیدرات اضافی به چربی به وسیله واكنش گلوكونئوژنز باعث وقوع (FLS) می شود.
ب) نسبت كالری به پروتئین
نسبت بالای انرژی به پروتئین در جیره می تواند باعث تسریع در وقوع بیماری شود شیوع بیماری در دو گروه مورد مقایسه ، كه در اولی نسبت ۹۴/۶۶ بود ۳۰ درصد گزارش شد. اما در گروه دوم كه این نسبت ۹۲/۶۰ بود، بیماری شایع نشد. همچنین گزارشاتی در مورد افزایش شیوع (FLS) در طیوری كه با انرژی بالا و پروتئین پایین (۷/۱۲ درصد) تغذیه شدند وجود دارد.
ج) منبع انرژی
وجود تنوع در تنوع در منبع انرژی مورد استفاده در جیره غذایی می تواند در وقوع (FLS) موثر باشد دو نوع جیره كه منبع انرژی در اولی ذرت و در دومی مخلوطی از گندم چاودار، یولاف و جو بود، با هم مقایسه شدند، در نتیجه درصد وقوع (FLHS) در جیره اولی بیشتر بود. در مطالعه ای كه روی تریتیكاله انجام شد شیوع كمتری از بیماری را نشان داد. این دانه ها دارای پلی ساكاریدهایی همچون پكتین بودن كه باعث كاهش (FLS) و (FLHS) شد. استفاده از برنج به عنوان منبع انرژی جیره مخصوصاً در جوجه های گوشتی باعث تجمع چربی زیادی در كبد و محوطه احشایی می شود.
د) كلسیم
میزان كلسیم پایین در جیره باعث افزایش میزان خونریزی كبد می شود و همچنین كاهش وزن بدن و كاهش وزن كبد به همراه افت تولید تخم مرغ یا توقف كامل تولید می شود حتی اگر بعد از این مرحله ، مرغان مبادرت به مصرف جیره عادی كنند، باز هم به سطح تولید قبلی نخواهیم رسید. در این مواقع تا هنگامی كه تولید تخم مرغ كاهش یابد غذای اضافی مصرف شده به چربی تبدیل می شود و در كبد رسوب می كند وجود تاخیر در تغذیه نیمچه ها با سطوح نرمال كلسیم باعث مستعد شدن طیور نسبت به تجمع چربی می شود. وقتی میزان كلسیم جیره كم باشد مرغان غذای بیشتری مصرف می كنند تا كلسیم مورد نیاز خود را تامین كنند. برای پرهیز از این مشكل معمولاً تغذیه نیمچه ها را با تغذیه با جیره پیش از تخم گذاری كه دارای ۵/۲ - ۲ درصد كلسیم است تا ۱۶ هفتگی ادامه می دهند تا وقتی كه تولید گله به ۵ درصد رسید این جیره را قطع و جیره جدید را جایگزین نمایند.
▪ منبع پروتئین
شیوع (FLS) در گله های كه با ذرت یا سو یا تغذیه می شود نسبت به گله دیگری كه جیره اش دارای انرژی برابر، نیتروژن برابر، چربی برابر اما بر پایه كنجاله ماهی است به طور معنی داری بیشتر است. شیوع كمتر (FLHS)در گله دوم كه با پودر ماهی تغذیه می شد را به وجود سلنیوم نسبت می دهند افزودن ۳/۰ میلی گرم سلنیوم به هر كیلوگرم از جیره ذرت - سویا باعث كاهش خونریزی كبدی می شود و علت آن را ناشی از نقش حفاظتی سلنیوم بر غشاء آندوتلیوم خونی در در هنگام اكسیداسیون طبیعی بافت می دانند.
و) ویتامین ها و میكروالمنت ها
كمبود تركیبات لیپوتروپیك می توان در توسعه (FLS) موثر باشد. تركیبات لیپوتروپیك مثل كولین و متیونین باعث تحریك حمل و نقل چربی (كه قسمتی از آن هافسفولیپیدها هستند) می شود. وقتی كه مقدار اضافی از این فاكتورهای لیپوتروپیك را به جیره طیور اضافه می كنیم اغلب نتایج منفی و متناقضی به دست می آید. لیپید اضافی در جیره می تواند دلیلی برای خونریزی كبدی مشاهده شده در (FLS) باشد. میكروالمنت ها مثل اسید آسكوربیك ، ویتامین E ، بتاكاروتن، روی، سلنیوم،مس، آهن و منگنز باعث به وجود آمدن تعادل بین رادیكال های آزاد می شود. هرگونه كمبودی از این میكروالمنت ها می تواند باعث بروز این سندرم شود.
۳) استرس
استرس در هر شكل از آن ، تغذیه ای، مدیریتی یا ناشی از بیماری یكی از فاكتورهای موثر بر (FLS) است.استرس شدید باعث افزایش ترشح كورتیكوسترون و كاهش میزان اسید آسكوربیك، آدرنال می شود. كورتیكوسترون های خارجی و گلوكو كورتیكوئیدها باعث تحریك گلوكونئوژنز شده و لیپوژنز را افزایش می دهند در نتیجه باعث رسوب چربی و كاهش وزن در طی شرایط استرس زا می شوند.
۴) درجه حرارت
در محیط های گرم در مقایسه با محیط های سردتر، مقدار مورد نیاز انرژی كاهش می یابد. بنابراین باعث كاهش لیپولیز می شود. در كشورهای گرمسیری تلفات ناشی از (FLS) در ماههای گرم افزایش می یابد.نسبت نادرست مصرف انرژی ناشی از نوسان درجه حرارت است و این امر می تواند در وقوع این سندرم دخالت داشته باشد. وجود (FLS) بخصوص در مناطق گرمسیری می تواند یك همبستگی مثبت با تجمع چربی بیشتر در كبد داشته باشد كه این امیر میتواند ناشی از افزایش سنتز چربی كبدی در دمای بالاتر باشد.
ه) سیستم نگهداری
مرغانی كه در سیستم قفس نگهداری می شوند شیوع بیشتری از (FLS) را نسبت به سیستم بستر نشان می دهند. وقتی طیور در شرایط تراكم قفس نگهداری می شوند زمینه بروز (FLS) را بیشتر دارند. به نظر می رسد كه سیستم قفس یك عامل مستعد كننده مهم برای ظهور این بیماری باشد زیرا باعث محدودیت در حركت و صرف انرژی برای فعالیت مرغان شده و بنابراین انرژی اضافی تبدیل به چربی می شود. مرغانی كه در سیستم قفس یا باتری نگهداری می شوند به مد فوع خود دسترسی ندارد، بنابراین نمی توانند كمبود مواد مغذی خود را از مدفوع تامین كنند در نتیجه طیور برای تامین نیازهای غذایی خود مبادرت به مصرف خوراك بیشتر می كنند و متعاقبا زمینه برای بروز (FLS) فراهم می شود . عامل دیگری هم كه در سیستم قفس زمینه ساز بروز این بیماری می شود این است كه آن ها نمی توانند درجه حرارت محیطی دلخواه خود را انتخاب كنند.

دکتر مرادعلی زهری

منبع : موسسه مرغداری ایران