واترپولو، دفاع با ۵ بازیکن

به لحاظ تاریخی، در زمان‌های قدیم در ورزش واترپلو، اخراج بازیکنان بسیار به‌ندرت روی می‌داده است. بازیکنان در زمین کشتی می‌گرفتند و داوران نیز فقط نگاه می‌کردند. به خاطر موقعیت‌های اندک پنج بر شش، مربیان زمان اندکی را به این وجه تاکتیکی از این ورزش اختصاص می‌دادند. با این حال، تغییری رخ داد. امروزه در واترپلو، تیم‌ها ممکن است تا ۱۵ بار با اخراج مواجه شوند که این مسئله اهمیت تاکتیک‌های پنج بر شش و هم‌چنین شش بر پنج را نشان می‌دهد. مربی‌ای که زمان کمی به این تاکتیک‌ها اختصاص دهد، اشتباه بزرگی مرتکب شده است.
در شکل امروزی ورزش واترپلو، شیوه‌های دفاع با پنج بازیکن می‌بایست برای برای مواجهه با سه استراتژی تهاجمی اتخاذ گردد. به ترتیب اهمیت این استراتژی‌ها عبارتند از: ساختار تهاجمی چهار ـ دو، ساختار تهاجمی سه ـ سه و ساختار گردشی شش بر پنج.
اگرچه قوانین، زمان اخراج بازیکنان را از ۳۵ ثانیه به ۲۰ ثانیه کاهش داده است، تیم‌ها هنوز زمان لازم برای استفاده از چهار ـ دو، سه ـ سه و گردشی را دارند. در واقع، با قانون ۲۰ ثانیه، نیاز به تمرکز بالاتری وجود دارد. شوت‌ها می‌باید سریع‌تر باشند زیرا مهاجم با وضعیت‌ آوانتاژ مواجه می‌شود.
● واکنش به عقب‌نشینی
تیم‌ها باید فلسفهٔ دفاع با پنج بازیکن را مدنظر داشته باشند. وقتی اخراجی رخ می‌دهد، بازیکنان باید برای واکنش نشان دادن آموزش دیده باشند. بازیکنان باید یاد گرفته‌ باشند که از زمان اخراج و در موقعیت تهاجمی ۲۰ ثانیه، چگونه و به چه چیز بیاندیشند. سپس آنها باید آن‌چه فرا گرفته‌اند را در آب تمرین کنند. هم‌بازیان بازیکن اخراج شده نیز باید: فرمان داور را بفهمند و متوجه شوند و بازیکن اخراجی را شناسائی کنند. این مسئله به ویژه زمانی حائز اهمیت است که بازیکن اخراجی از خط دفاعی تیم باشد. بهتر است که بازیکن اخراجی این مسئله را به هم‌بازیانش نگوید و در عوض به سمت منطقه پنالتی حرکت کند. در این‌جا مسئله این است که حمله نیز مانند دفاع نمی‌داند چه کسی اخراج شده است. بسیاری مواقع بازیکن مذکور در زمان عبور می‌تواند در دفاع مشارکت کند. اگر مهاجم مطمئن نباشد که کدام دفاع اخراج شده، شانس اندکی برای موقعیت شوت سریع وجود دارد. منظورم این نیست که بازیکن اخراجی نباید به سمت خارج از زمین حرکت کند و یا بازیکن مهاجم مداخله کند اما از لحاظ قانونی، بازیکن اخراجی باید وضعیت بازی را درک کند و خروج هوشمندانه‌ای داشته باشد. در واترپلو، بردن بستگی به پرسنتاژهای یک تیم دارد و بنابراین نباید موقعیت افزایش آنها را از دست داد.
زمانی که یک اخراج روی می‌دهد، دفاع می‌باید سریعاً به منطقهٔ دو ـ در ـ چهار متری باز گردد و از شوت‌های سریع ممانعت کند. با قانون ۲۰ ثانیه، بیش از گذشته، مهاجمین در پی شوت سریع هستند.
وقتی مدافع برای پوشش منطقهٔ داخلی به عقب باز می‌گردد، بازیکن آزاد مهاجم در منطقهٔ خارجی تنها می‌ماند. وقتی منطقهٔ داخلی پوشش داده می‌شود، تیم‌ها به همان ساختار مرسوم شش بر پنج روی می‌آورند.
تیم‌ها باید برای مقابله با شوت‌های سریع تمرین کنند. چنین موقعیت‌هائی باید در زمان تمرین شبیه‌سازی شود. راه‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. شیوهٔ مورد علاقهٔ من، شروع مجدد بازی تمرینی توسط مهاجم از نیمهٔ زمین است. در این موقعیت مهاجم سریعاً در موقعیت قرار می‌گیرد و مربی می‌تواند سریعاً بازیکنان اخراجی را مشخص کند.
پس از پوشش موقعیت‌های شوت سریع، بازیکن دفاع به سرعت متمرکز دفاع اولین پاس می‌شود. بسیاری از پاس‌های وضعیت شش بر پنج، پاس‌های ضعیفی هستند. این واقعیت در تمام سطوح واترپلو صادق است اما برای تیم‌های کم‌تجربه بیشتر اتفاق می‌افتد. هنگام پوشش منطقهٔ شوت سریع توسط دفاع، بازیکن مواجه با دیدن این شرایط و احساس این که سه ثانیه برای به گردش انداختن بازی زمان دارد، مضطرب می‌شود. در این حالت و زمانی که دیگر بازیکنان تیم مهاجم در حال حرکت برای قرار گرفتن در موقعیت‌ها هستند، معمولاً پاس‌های بدی داده می‌شود. تمام پنج بازیکن باید روی اولین پاس و مهار آن متمرکز شوند. قطع پاس اول در موقعیت شش بر پنج، اثر روانی زیادی بر هر دو تیم دارد و یک نکتهٔ مثبت برای تیم مدافع به حساب می‌آید.
یکی از اصولی که من به بازیکنان آموزش می‌دهم، ”تشخیص نگاه چشم“ است. حتی بهترین تیم‌ها نیز در موقعیت شش بر پنج پاس‌های بدی می‌دهند. بسیاری از بازیکنان پاس شش بر پنج را بدون این‌که به دروازه نگاه کنند دریافت می‌کنند و به جای آن به دنبال بازیکنی می‌گردند که به او پاس بدهند. حتی وقتی بازیکن تظاهر به شوت می‌کند، می‌چرخد و به بازیکنی نگاه می‌کند که می‌خواهد به او پاس بدهد. چشمان بازیکن پاس دهنده، به شما می‌گوید که پاس بعدی به کجا می‌رود. اگر همهٔ بازیکنان مدافع، نگاه پاس دهنده را درک کنند، به راحتی می‌توانند بازیکنی که پاس دریافت می‌کند را، شناسائی کنند. تیم‌هائی که روی چشم‌ها خوب کار می‌کنند، معمولاً پاس‌ها را خیلی خوب قطع می‌کنند. حتی وقتی که پاس با موفقیت ارسال شود، این تشخیص باعث می‌شود که مدافعین سریع‌تر در موقعیت‌های بهتری قرار گیرند.
این مفهوم و شیوهٔ مؤثر می‌باید درون بازیکنان نهادینه شود. سیستمی که من در بازی‌های تمرینی به کار می‌گیرم، تحت فشار قرار دادن دفاع در موقعیت‌های شش بر پنج و استفاده از قانون تشخیص نگاه چشم برای قطع پاس است.
چهار نکتهٔ فوق به‌طور قطع می‌تواند کمک بزرگی برای آماده‌سازی تیم‌ها برای دفاع مؤثر با پنج بازیکن باشد. حال پیش از پرداختن به ساختار دفاعی با پنج بازیکن و مسئولیت بازیکنان، می‌خواهم نکتهٔ کلیدی موفقیت دفاع با پنج بازیکن را مورد بحث قرار دهم. نکتهٔ اصلی پوشش است. این کار در واترپلو نیز مانند دیگر ورزش‌های تیمی مهم است. تیم‌هی جوان‌تر مستقل از ساختار تیمی، معمولاً با یک یا دو شوت زننده کار می‌کنند. وقتی مناطق شوت پوشش داده می‌شود، تاکتیک‌های دفاعی به طریق بهتری می‌توانند برای خنثی کردن استراتژی‌های تهاجمی حریف اتخاذ شوند. پوشش دادن چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی ارزش بالائی دارد.
با استفاده از پوشش‌دهی مناسب خط دفاعی تیم می‌تواند متناسب با حمله عکس‌العمل نشان دهد. برای یک دفاع عالی با پنج بازیکن، پوشش‌دهی قطعاً یک مسئلهٔ کلیدی به شمار می‌رود. مهم نیست که ساختار اولیهٔ دفاعی تیم چگونه باشد و بازیکنان بتوانند با حرکت در یک یا چند جهت، حملات حریف را خنثی کنند.
با ارزیابی یادداشت‌ها یا نوارهای ویدئویی مرتبط با پوشش‌دهی، مربی تیم می‌تواند برنامهٔ دفاعی تیم با پنج بازیکن را طراحی کند. برای موفقیت دفاع تیم با پنج بازیکن، نیاز به یک گزارش از پوشش‌دهی، ارزیابی گزارش تیم و تمرین در آب وجود دارد.
شکل ۱ را مشاهده کنید.
ساختار پایه‌ای دفاع با پنج بازیکن ساختار پایه‌ای دفاع با پنج بازیکن، یک منطقه ۳ـ۲ می‌باشد.
منطقهٔ ۳ـ۲ می‌تواند در مقابله ساختار تهاجمی ۴ـ۲ و هم‌چنین ۳ ـ۳ مورد استفاده قرار گیرد.
این ساختار، پایه‌ای برای طراحی مناطق دفاعی دیگر می‌باشد.
اشکال ۲ و ۳ را مشاهده کنید.
برای جایگزینی منطقه‌ای ۳ـ۲ جایگزین‌های زیادی وجود دارد اما ساختار پایه‌ای با ۳ـ۲ شروع می‌شود. پیش از تمرین جایگزین‌های حالت ۳ـ۲، بازیکنان می‌بایست از تسلط کافی در پیاده‌سازی وظایف دفاعی خود در سیستم ۳ـ۲ برخوردار باشند.
به منظور ساده‌سازی این توضیحات، در شکل ۴، محل قرارگیری بازکنان با حروف مشخص شده است.
شکل ۵ بیان‌گر یکی از حالات جایگزین برای سیستم منطقه‌ای ۳ـ۲ می‌باشد.
بازیکن مدافع در منطقه E (قسمت راست زمانی که به دروازه نگاه می‌کنید) برای دفاع کردن وارد منطقه ۴ـ۱ می‌شود.
این روش برای مقابله با تیم‌هائی مناسب است که به تناوب وارد منطقهٔ ۳ می‌شوند.
حالات دیگر مورد استفاده در برابر حملات ۴ـ۲، تقسیم محل قرارگیری مهاجمین به ۴ یا ۵ منطقه، با حفظ یک بازیکن در منطقه دفاعی خارجی و حرکت دیگر بازیکن دفاعی خارجی بین موقعیت‌های ۱ و ۴ و یا بین موقعیت‌های ۵ و ۶ تهاجمی می‌باشد. در تمامی حالت‌های جایگزین ۳ـ۲، این حرکات موجب کاسته شدن از قدرت تهاجمی حریف در ساختارهای تهاجمی ۴ـ۲ می‌باشد.

پژمان سیاوشی (عضو کلوپ نویسندگان آبی ایران)

منبع : مجله دنیای ورزشهای آبی