سنبل‌الطیب بد بو ولی آرام‌بخش

سنبل‌الطبیب، علف گربه یا والرمان با نام علمی Valeriana officinalis L. گیاهی است پایا، از خانوادهٔ Valerianaceae ، با ریزومهای کوتاه که ساقه‌های خزنده زیرزمینی ایجاد می‌کند، ریشه‌هایی به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر که از ریزوم آن خارج می‌شود. برگ‌های آن تک‌شانه‌ای، ساقه با گل‌هایی به رنگ‌ صورتی و گاهی سفید رنگ به آرایش چتر که در سال دوم یا سوم ظاهر می‌شوند و زمان گل‌دهی آن‌هم بین خرداد تا مرداد ماه است. در نواحی شمال ایران و قسمت‌های مختلف سلسه جبال البرز، در کنار رودخانه‌ها، نهرها، در مکان‌های باتلاقی، در بیشه‌زارها و مراتع اروپا غیر از منتهی‌الیه جنوبی و شمالی مناطق غرب آسیا می‌روید.
در آلمان، هلند، بلژیک و کشورهای اروپای شرقی بویژه شوروی سابق کشت می‌گردد. مردم یونان باستان، خاصیت دارویی سنبل‌الطیب را می‌شناختند و برای درمان برخی بیماری‌های عصبی از آن استفاده می‌کردند. سنبل‌الطیب هم بصورت سنتی و هم در صنایع دارویی جدید کاربرد دارد. در طب گذشته به عنوان آرام بخش، خواب آور و رفع تشنج کاربرد داشته است. سیری در طب درمانی قدیم استفاده از سنبل الطیب را از قرن شانزدهم تا به امروز در فرانسه، آلمان و هلند به عنوان خواب آور و ضداضطراب نشان می‌دهد، قسمت مورد استفاده این گیاه در مصارف دارویی ریشه و ریزوم خشک شده یا تازه آن می‌باشد که به صورت دم کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. به صورت موضعی هم از جوشانده غلیظ ریشه سنبل‌الطیب برای تسکین درد‌های عصبی، عضلانی در محل استفاده می‌شده است.
بوی ناخوشایند دارد اما حمام آن (به‌صورت کیسه‌ای پر از گیاه درون آب) به‌رغم بوی بد آن، برای بهبود استرس، هیجان، اضطراب و بی‌خوابی در اروپا استفاده می‌شود.
در بازار دارویی ایران دو فرآورده که از این گیاه تهیه شده است، با نام‌های «سرامین» و « والرین» به صورت کپسول موجود است. والرین یک گیاه قلبی، معرق، مقوی مغز و معده است. ضد انگل و قاعده‌آور و بالاتر از همه آرام کننده قوی دستگاه عصبی، دارویی مطمئن برای بحران‌های عصبی، دلهره، ضعف اعصاب، درمان میگرن و سردرد‌های شدید عصبی می‌باشد.
از آن بعنوان ضد تشنج، صرع، هیستری، آسم و ناراحتی‌های روانی مثل سردرد‌های عصبی، تپش و ترس‌های شبانه اطفال نام برده شده است.
مطالعات انجام شده بر روی انسان، اثرات آرام‌بخش سنبل‌الطیب را تایید می‌کند و فعالیت‌ ملایم خواب آوری بر روی افراد طبیعی بی‌خواب و با خواب غیرطبیعی را نشان می‌دهد. زمان شروع خواب را کوتاه کرده، بی‌نظمی خواب را اصلاح می‌بخشد. مواد موثره آن به‌تازگی کشف شده و عبارتند از والپوترات‌ها، یک اسانس فرار و یک ترکیب ضد اسپاسم، تانن و آلکالوییدها، کپسول والرین به عنوان داروی مضعف سیستم اعصاب مرکزی عمل می‌کند ولی مکانیسم دقیق آن به‌طور کامل شناخته نشده است.
مصرف بیش از حد طولانی این گیاه ممکن است عوارضی داشته باشد. از این رو بهتر است به مقدار کم و حداکثر از نظر مدت ۷ تا ۱۰ روز مصرف شود. ضمناً در زمان حاملگی و شیردهی نیز نباید مصرف شود.

منابع
۱. گیاهان دارویی، پروفسور هانس کوب، ترجمه محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صداقت، انتشارات روزبهان سال ۱۳۶۸
۲. گیاهان دارویی ، علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۷۶
۳. پرورش، تکثیر گیاهان دارویی، دکتر هادی صمصام شریعت، انتشارات مانی، سال ۱۳۷۳
و سایت‌های parsbiology.com، داروهای گیاهی رسمی ایران و بانک اطلاعات گیاهان دارویی.
نیکی پاک‌بین
کارشناس ارشد علوم گیاهی