چه‌موقع؟ چندبار؟ و دریک نوبت، چه مدتی به کودک باید شیر داد؟

دفعات مکیدن از پستان چقدر است؟
مکیدن مکرر پستان به‌دلیل تحریک ترشح شیر بیشتر، اهمیت داشته و مکیدن بلافاصله بعد از تولد و ادامه مکیدن‌های مکرر در تغذیه با شیرمادر، ایده‌آل و مطلوب می‌باشد. به‌طور کلی افزایش دفعات مکیدن، سبب کاهش احتقان و زخم نوک پستان، افزایش تولید شیر و وزن‌گیری بهتر شیرخوار، تسریع دفع مکونیوم، کاهش سطح بیلی روبین (زردی نوزادی) و کاهش تخمک‌گذاری و پیشگیری از حاملگی و... خواهد شد.پس از اولین تغذیه نوزاد با شیرمادر در اتاق زایمان و در همان ۳۰ دقیقه اول تولد، دفعات بعدی تغذیه را خود نوزاد با حضور در کنار مادر و برحسب میل خود تعیین خواهد کرد. آنچه مسلم است این است که در صورت ادامه تغذیه به دفعات مکرر در شبانه‌روز اول، تمایل به شیرخوردن بیشتر در روزهای بعد در شیرخوار و تمایل به شیردادن بیشتر در مادر، پایه‌گذاری خواهد شد به‌طوری‌که در یک بررسی در نوزادان سالم رسیده با زایمان طبیعی، با متوسط ۴ تا ۶ بار تغذیه از پستان مادر در روز اول تولد، افزایش مشخصی با متوسط بین ۷ تا ۱۰ بار تغذیه را در روز دوم تولد نشان داد، که در این مورد ارتباط معنی‌دار بین دفعات تغذیه در روز اول و دوم تولد به چشم می‌خورد.بر طبق بررسی‌های انجام شده مشخص گردیده که به‌دلیل تولید شیر بیشتر به واسطه مکیدن مکرر پستان در ماه اول تولد، این دوره، زمان طلائی مکیدن مکرر پستان محسوب شده و از اهمیت خاصی برخوردار است به‌طوری‌که پس از آن به‌دلیل برقراری کامل ترشح شیر، دفعات مکیدن از پستان با تولید شیر بیشتر ارتباط مستقیم نداشته و فقط شیرخوار با مکیدن مکرر و افزایش حجم شیر دریافتی، به‌طور خودکار نیاز خود را برآورده می‌کند. در تولید شیر، دفعات مکرر مکیدن به تنهائی کافی نبوده و می‌بایستی شیر از پستان کاملاً تخلیه شود، به‌طور خودکار نیاز خود را برآورده می‌کند. در تولید شیر، دفعات مکرر مکیدن به تنهائی کافی نبوده و می‌بایستی شیر از پستان کاملاً تخلیه شود، به‌طور مثال در صورت دوشیدن شیر باقی مانده در پستان مادر پس از مکیدن نوزاد سبب تولید شیر به بیشتر از ۷۳ گرم در روز نسبت به حد پایه می‌شود. از طرف دیگر، مکیدن مکرر و تخلیه پستان به‌جز نقش پرولاکتین در تولید شیر، سبب کاهش ترشح عوامل بازدارنده ترشح (feedback inhibitor of lactation) FIL از خود پستان و افزایش تولید شیر نیز خواهد شد.دفعات تغذیه از پستان مادر در طی شبانه‌روز برحسب ظهور علائم گرسنگی و میل خود شیرخوار متغیر است. شیرخوارانی که برحسب میل خودشان تغذیه می‌شوند معمولاً تمایل به استفاده از شیرمادر به دفعات بیشتری دارند به‌طوری‌که در روزهای اول تولد تا یک‌ماهگی تعداد ۱۰ـ۱۵ بار تغذیه با شیرمادر در شبانه‌روز غیرمعمول نمی‌باشد. در یک مطالعه در طی ۶۰ ساعت اول تولد، دفعات تغذیه به تعداد ۷ تا ۸ بار و در بررسی دیگری دفعات تغذیه در دو هفته اول تولد به تعداد ۶ تا ۱۶ بار و در یک ماهگی به دفعات ۵ تا ۱۱ بار در شبانه‌روز گزارش شده است.مطالعه دیگر حاکی از آن است با وجود اینکه دفعات تغذیه برحسب میل شیرخوار در دو هفته اول تولد نسبت به یک‌ماهگی بیشتر است لیکن کل زمان شیرخوردن در شبانه‌روز در بین آنها تقریباً یکسان است به‌‌طوری‌که نوزادان مورد بررسی در دو هفته اول تولد با دفعات ۹ـ۱۰ بار تغذیه در شبانه‌روز، طول مدت شیرخوردن حدود ۱۶۰ دقیقه در شبانه‌روز و در سن یک‌ماهگی با دفعات ۶ـ۸ بار تغذیه در شبانه‌روز، طول‌مدت شیرخوردن تقریباً ۱۶۰ دقیقه در شبانه‌روز را داشته‌اند، نتیجه اینکه نوزادان با افزایش سن، جهت دریافت شیرکافی، ضمن کاهش دفعات تغذیه بر مدت تغذیه می‌افزایند یا در هر وعده مقدار بیشتری شیر دریافت می‌کند. به هر حال با ظهور علائم واضح گرسنگی در نوزادان از روز دوم تولد به بعد که با تقاضای شیر بیشتر توام می‌باشد، باید ضمن توجه به آنها، مکرراً شیرخواران را تغذیه نمود.
تغذیه بر حسب میل شیرخوار: CUE-BASED FEEDINGS
اگر در دفعات و مدت شیرخوردن شیرخوار از پستان مادر هیچگونه محدودیتی قائل نشویم این نوع تغذیه به نام‌های مختلف:(on-demand, demand, baby-led,cue-based feeding) خوانده می‌شود که حاکی از یک همزیستی بین مادر و شیرخوار بوده که با میل شیرخوار و جواب مادر، تغذیه با شیرمادر انجام می‌شود.تغذیه از پستان با محدودیت در دفعات و مدت مکیدن، به نام تغذیه (scheduled feeding) یا تغذیه با برنامه خاص و سفت و سخت خوانده می‌شود که در این نوع، تغذیه نوزاد از پستان مادر به ۶ یا احتمالاً ۸ نوبت در شبانه‌روز که خارج از معیار فیزیولوژیکی می‌باشد محدود می‌شود. در یک مطالعه انجام شده با این روش تغذیه، به افزایش احتقان و زخم نوک‌پستان، احتمال قطع بیشتر تغذیه با شیرمادر و حتی نیاز بیشتر به شروع شیرمصنوعی اشاره شده است.شیرخوارانی که برحسب میل و نیاز خود از پستان تغذیه می‌شوند نسبت به شیرخوارانی که با برنامه مشخص و به موقع تغذیه می‌شوند، دفعات بیشتری شیر می‌خوردند لیکن این شیرخواران خودشان میزان دریافتی شیر را از پستان تنظیم کرده و ضمن خوردن شیر در حد عادی و دفعات مکرر تغذیه، پرخوری نکرده و رشد طبیعی و مناسب خود را دارند. سازمان بهداشت جهانی WHO می‌گوید که: مادران با شیرخواران سالم (حتی سزارین) نباید در تغذیه با شیرمادر محدودیت در دفعات و طول‌مدت تغذیه قائل شوند و باید با تقاضای شیرخوار، وی را تغذیه کرده و در صورت احتقان پستان و یا خواب طولانی شیرخوار، او را بیدار و تغذیه نمایند.همچنین در جای دیگری WHO می‌گوید تغذیه واقعی نامحدود (on-demand) فقط در صورت هم‌اتاقی (rooming-in) بیست و چهار ساعته مادر و نوزاد میسر می‌باشد که در این حالت، مادر در صورت آماده بودن شیرخوار، به وی شیر می‌دهد. معمولاً در تغذیه نامحدود و به میل شیرخوار دفعات مکیدن پستان به‌طور قابل‌توجهی نسبت به تغذیه با برنامه خاص و محدود بیشتر است.
اثرات تغذیه نامحدود با شیرمادر:
این نوع تغذیه بر روی هر دو، مادر و شیرخوار تأثیر می‌گذارد، برای شیرخوار بیشترین اثر قابل‌توجه آن دریافت شیر بیشتر، وزن‌گیری بهتر و کاهش سطح بیلی‌روبین (زردی) در روزهای اول پس از تولد است و برای مادر نیز بیشترین اثر قابل توجه آن، پیشگیری از احتقان و زخم نوک‌پستان می‌باشد و همچنین برای هردو، اثر تداوم بیشتر تغذیه با شیرمادر قابل ذکر است.
اثر تغذیه نامحدود بر مقدار دریافت شیر و وزن‌گیری بیشتر:
این نوزادان مخصوصاً در روزهای اول تولد وزن‌گیری سریع‌تری داشته به‌طوری که در یک مطالعه ۴۶%، نوزادان با تغذیه نامحدود، در مقایسه با ۳۶% نوزادان با تغذیه محدود و با برنامه خاص، در روز نهم به وزن اول تولد رسیده‌اند. در مطالعه‌ای با تغذیه مکرر و نامحدود در طی دو هفته اول تولد، دریافت شیر بیشتر و وزن‌گیری بیشتر در روز ۱۵ بعد از تولد، نسبت به گروه با تغذیه محدود مشاهده شده، ولیکن اختلاف معنی‌داری در روز ۳۵ بعد از تولد وجود نداشت. مطالعات بعدی نشان داد که دریافت شیر وزن‌گیری بیشتر، مرتبط با تعداد دفعات تغذیه در روز ۳ و ۵ و ۱۵ می‌باشد. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش دفعات تغذیه مخصوصاً در ابتدای دوران نوزادی، کلید موفقیت در دریافت شیر و وزن‌گیری بیشتری می‌باشد و در حقیقت، دریافت شیر بیشتر توسط شیرخوار سبب افزایش تولید شیر بیشتر در مادر نیز خواهد شد.
اثر تغذیه نامحدود بر زردی دوران نوزادی:
از دو دهه قبل نشان داده شده است که ارتباط واضحی بین دفعات تغذیه با شیرمادر (بیشتر از ۸ بار در شبانه‌روز) در طی روزهای اول تولد و کاهش سطح بیلی‌روبین در سومین روز تولد وجود دارد. در بررسی‌های انجام شده در یک دهه قبل، بین تعداد دفعات تغذیه در روز اول تولد و کاهش سطح بیلی روبین در روز ششم تولد نیز ارتباط مستقیمی ذکر شده است و لازم به یادآوری است که تغذیه نامحدود با دفعات مکرر در ابتدای دوره نوزادی به‌علت تسهیل و تشدید دفع بیلی روبین از روده و کاهش عدم جذب مجدد آن در روده، خود یکی از روش‌های درمانی در کاهش زردی دوران نوزادی می‌باشد.
اثر تغذیه نامحدود بر احتقان و زخم نوک‌پستان:
به غیر از عوامل قارچی، میکروبی و سایر عوامل، معمولاً زخم نوک‌پستان به‌علت نگرفتن صحیح پستان توسط شیرخوار ایجاد می‌شود. مطالعه نشان داده که محدودیت مدت شیردهی سبب افزایش احتقان و زخم نوک‌پستان و حتی متأسفانه نیاز به تجویز شیرمصنوعی نیز خواهد شد. شیوع احتقان و زخم نوک‌پستان، در مادرانی که تغذیه شیرخواران آنان به‌صورت محدود و نه برحسب میل شیرخوار انجام می‌گیرد دو برابر بیشتر گزارش شده است.
اثر تغذیه نامحدود بر تداوم تغذیه با شیرمادر:
تحقیقات نشان داده است شیردهی از پستان برحسب میل شیرخوار و بدون محدودیت از نظر دفعات تغذیه، سبب تداوم تغذیه با شیرمادر به مدت طولانی‌تر خواهد شد، به‌طوری‌که در مطالعه‌ای مقایسه تغذیه نامحدود و برحسب میل شیرخوار از پستان مادر با تغذیه محدود به هر ۴ ساعت در روزهای اول تولد، طولانی شدن مدت تغذیه با شیرمادر را در گروه تغذیه برحسب میل شیرخوار نشان داد. در یک بررسی دیگر میزان شیردهی در هنگام ترخیص و تداوم آن پس از یک ماه در گروه با تغذیه محدود و با برنامه خاص ۸۸% و ۶۵% و در گروه تغذیه نامحدود برحسب میل شیرخوار به میزان ۹۴% و ۸۰% گزارش شده است که به تدریج در ماه‌های بعدی چنین اختلافی بیشتر شده و تداوم تغذیه با شیرمادر در گروه با تغذیه محدود کاهش می‌یابد.
دکتر محمود راوری
(متخصص اطفال)

منبع : فصلنامه شیر مادر