خدمات قیمت‌گذاری نشده و آثار جانبی در جهانگردی

اقتصاددانان 'سخت کيش' تحليل‌هاى اقتصادى خرد و کلان خود را اکثراً به فعاليت‌هاى و نتايجى محدود مى‌کنند که در آن روابط متقابل عرضه‌کننده و خريدار (شايد به همراه دخالت دولت) فعاليت اقتصادى را معين مى‌کند. برخى از اقتصاددانان و محققان رشته‌هائى که وجه مشترک با علم اقتصاد دارند به متغيرها و فرآيندهائى توجه دارند که بخشى از اين فعاليت اقتصادى است اما در حوزهٔ کارکرد بازار تجارى قرار نمى‌گيرد. تخصيص منابع 'رايگان' يا کالاهاى عمومي، مشخصه‌هاى قيمت‌گذارى نشده محصولات و آثار مبادلات عرضه‌کننده و خريدار بر طرف‌هاى ثالث چند نمونه از اين متغيرها يا فرآيندها هستند که برخى از محققان آن را نشانهٔ شکست بازار مى‌دانند.

جهانگردى نسبت به ساير بخش‌ها، بخش برجسته‌اى است زيرا منابع رايگان يا کالاهاى عمومى بسيارى را براى تأمين خواسته‌ها و نيازهاى جهانگردان مى‌طلبد. ارزشيابى و تخصيص اين اقلام غير قابل مبادله هنگامى اهميت پيدا مى‌کند که:

- فشار تقاضاى بخش جهانگردى و ساير بخش‌ها منابع فراوان را کمياب کند. براى مثال، اگر تقاضاى استفاده از ساحل بالا رود آيا بايد ساز و کارى براى تخصيص آن وجود داشته باشد (مانند انتساب حقوق مالکيت و وضع قيمت براى استفاده از ساحل در بسيارى از مناطق فرانسه و ايتاليا)؟

- عرضهٔ کالاهاى عمومى مانند راه‌هاى دسترسى و پارک‌هاى ملى هزينه داشته باشد (شامل هزينهٔ فرصت).

در اين شرايط، آگاهى از هزينه‌هاى واقعى عرضهٔ اقلام غير قابل مبادله و امکان محاسبهٔ ارزشى که جهانگردان و ساير مصرف‌‌کنندگان براى آن قائل مى‌شوند اهميت مى‌يابد.

فعاليت سفر و جهانگردى ممکن است بر طرف‌هاى ثالثى اثر بگذارد که در بازار، خريدار يا فروشندهٔ جهانگردى نيستند. اين پديده خاص بخش جهانگردى نيست. بعضى از فوائد اين فعاليت ممکن است به طرف‌هاى ثالثى برسد که به ازاء آن وجهى نمى‌پردازند و هزينه‌هائى را تحميل کند که به ازاء آن وجهى پرداخته نشده است. اين فايده‌ها و هزينه‌ها را اغلب به نام آثار جانبى فعاليت بازار مى‌شناسند. اگر طرف‌هاى ثالث به آسانى قابل شناسائى باشند اين آثار را نيز مى‌توان شناسائى کرد؛ براى مثال، صداى هواپيمائى که آسايش ساکنان دور و اطراف فرودگاهى را برهم مى‌زند که در مسير جهانگردان قرار دارد. اما برخى آثار جانبى به آسانى قابل تعريف نيستند. کدام طرف‌‌هاى ثالث از فعاليت جهانگردى نفع مى‌برند يا متضرر مى‌شوند آيا فيل‌ها يا درختان جنگلى حقوقى دارند و به چه ميزان؟ اين پرسش‌ها در نگاه اول، شايد بيهوده به‌نظر آيند اما دست‌کم، برخى از آنها پاسخى جدى را مى‌طلبند.

با تحليل آثار جانبى يا خارجي، فايده‌ها و هزينه‌هاى اجتماعى جهانگردى را مى‌توان به ارزش آن در اقتصاد بازار افزود يا از آن کم کرد. براى درونى کردن اين آثار، دولت‌ها مى‌توانند از طريق سياست مالى گام‌هائى بردارند يا دست‌کم از رفاه اقتصادى خالص (نوردهاس - توبين) در صنعت سفر و جهانگردي، در قياس با ساير صنايع درک روشن‌ترى پيدا کنند. کارآئى برنامه‌ريزى اقتصادى از نظر شاخص رفاه بستگى به اين امر دارد.